Türkiye'nin HES Gerçeði

[pria]

Orijinal Mesaj Sahibi Serpent

Ben yapýlan tesisler tümüyle masumdur demiyorum..

Doðu Karadeniz Bölgesi HES Teknik Gezi Raporu
Aðustos 2011

TMMOB Elektrik Mühendisleri Odasý

...Enerji, günümüzde yaþantýmýzýn vazgeçilmezidir. Toplumlarýn ilerleme ve
kalkýnmalarýnda temel itici güç enerjidir. Enerji kaynaklarýna eriþim, enerji güvenliði
gibi konularla birlikte siyasetin de temel belirleyeni durumundadýr.
Elektrik Mühendisleri Odasý, piyasacý-özelleþtirmeci enerji politikalarýnýn
yanlýþlýðýný vurgulamýþ, enerjinin kamucu bir perspektifle ele alýnmasý gerektiðini
söylemiþ, söylemeye devam etmektedir.
...Elektrik Mühendisleri Odasý, kaynak çeþitliliði içerisinde yerli ve yenilenebilir
özellikte olan hidrolik potansiyelimizin deðerlendirilmesinin önemini yýllardýr
vurgulamaktadýr.
Ancak, hidrolik potansiyelimizin deðerlendirilmesinde toplum yararý gözetilmeksizin,
derelerimiz piyasacý bir anlayýþla özel sektöre devredilmiþtir. Hidroelektrik santraller bilimsel ölçütlerle, havza planlamasý temelinde, yerel halkýn onayý alýnarak projelendirilmek yerine; ciddi çevre tahribatlarý yaratýlarak, her türlü denetimden uzak, tamamen þirket kârlýlýðý temelinde yapýlmaktadýr. Odamýz, HES’lerle ilgili artan tepkiler ve HES yapým süreçlerindeki olumsuzluklarý yerinde görmek üzere
Doðu Karadeniz yöresine teknik gezi yapýlmasý kararýný almýþtýr.

...Su ortak bir mülktür, çünkü tüm yaþamýn ekolojik temelidir ve suyun adil
paylaþýmý topluluk üyeleri arasýndaki iþ birliðine baðlýdýr. Su, ancak kaynaklarý
yenilenebiliyorsa ve yenilenebilirlik sýnýrlarý içerisinde kullanýlýyorsa yaþayabilir.
Kalkýnma felsefesi, topluluk denetimini devre dýþý býrakýp onun yerine su çevrimini ihlal eden teknolojileri desteklediði zaman kýtlýk kaçýnýlmaz olur.
Kapitalizmin sýnýr tanýmayan kâr hýrsý, doðayý kirleten yapýsý ekolojik dengeleri
bozmaktadýr. Kapitalizmin insaný sömüren ve yoksullaþtýran karakteri, çevre için de geçerlidir. Kâr etme adýna, çevreyi de yoksullaþtýrmakta ve sömürmektedir.
Ýnsan yaþamýnýn vazgeçilmezi olan su, günümüzde piyasa mantýðý içinde metalaþan bir deðer olarak görülmekte, bu durum su kaynaklarýna vahþice saldýrýlmasýna neden olmaktadýr.

...Özelleþtirme uygulamalarýnýn 1984 yýlýnda baþladýðý enerji sektörü, 2001 yýlýnda çýkarýlan 4628 sayýlý Elektrik Piyasasý Kanunu ile tamamen piyasanýn kontrolüne girmiþtir. Bu tarihten sonra, her þey þirketlerin insafýna býrakýlmýþ, enerji þirketlerin plansýz ve denetimsiz azgýn kâr hýrslarýna terk edilmiþtir. Yüksek kârlýlýk vaat eden,
tahsilat garantili hale getirilen elektrik piyasasý, kâr arayýþýndaki sermaye gruplarý
için cazip bir alan olmuþtur.
...Ayrýca yasalarýmýzda ve yönetmeliklerimizde bu konulara iliþkin hiçbir kriter de
bulunmamaktadýr. Uygulamalarýn keyfi olarak yapýlmasýnýn yaný sýra toplumsal
tepkiler sonucunda uygulamalarda deðiþikliklere gidilmekte ise de hiçbiri bilimsel
temele oturmadýðýndan sorunu çözen uygulamalar olamamaktadýr.

...Ekosistemin su ihtiyacýný belirlemek amacýyla ýslak
çevre metodu, Tennant metodu ve ABF (aylýk ortalama akýmlar) metodu kullanýlýr.
...Ülkemizdeki Can Suyu Uygulamalarý
Türkiye’deki uygulamalara bakýldýðýnda ilk önceleri sularýn hiçbir özelliði dikkate alýnmadan hiçbir ayrým yapýlmaksýzýn can suyu için 50 litre/sn gibi bir deðer
belirlenmiþti. Bu deðerin hiçbir bilimsel ve inandýrýcý anlamý bulunmamaktadýr.
Sonrasýnda ise uzun yýllar ortalamasýnýn yüzde 10’u gibi bir deðer ortaya konmaktadýr.
Bu iki uygulamanýn hiçbir bilimsel anlamý ve deðeri olmadýðý uygulayýcý ve karar
vericiler tarafýndan bilinmektedir. HES’ler suyun bir noktadan alýnarak havza
içinde ya da havza dýþýnda baþka bir noktaya aktarýlmasýna neden olacaðýndan
ara kesimlerde kalan canlý yaþamýnýn devamý için can suyu hesaplarýnýn bilimsel
yöntemlerle belirlenmesi gerekmektedir. Oysa uygulamalarýn rastgele deðerlerden
oluþtuðu ve toplumsal baskýnýn arttýðý yerlerde can suyu üzerine bolca sözler edildiði
açýktýr. Bu çalýþmalarda ülkemizin coðrafi yapýsý, bitki örtüsü, canlý yaþamý ve iklim
özellikleri çok farklýlýklar gösterdiðinden her havza için ve hatta büyük havzalarda
alt havzalar için can suyunun ayrý ayrý belirlenmesi gerekir. Uygulamalarda can suyu
her havza için ayrý ayrý belirlenmek yerine tek deðerle geçiþtirilmeye çalýþýlmaktadýr.
Su kaynaklarýný besleyen parametrelerin deðiþimi suyun nehirlerdeki özelliklerini
doðrudan etkilediðinden, bazý mevsimlerde debi yüksek olurken bazý mevsimlerde
akarsu tamamen kurumaktadýr. Bu nedenle özellikle yaz aylarýnda ekosistemde
kritik durumlarýn oluþmasýný önleyebilmek adýna transfer edilebilecek su miktarý her
ay için ayrý ayrý hesaplanmalýdýr.
Can suyunun býrakýlýp býrakýlmadýðýna iliþkin kontrol sistemi çalýþmamaktadýr. Can
suyu iþletmecilerin insafýna býrakýlamayacak bir durumdur.
...Oysa EPDK tarafýndan yapýlan inceleme ve deðerlendirmeler sonunda, lisans almýþ
birçok HES projesinde sonradan kurulu güç deðiþikliði yapýlarak lisans tadilatýna
gidilmektedir. Kaynak kullanýmýna ait ölçümler çoðu zaman gerçeði yansýtmamaktadýr.
Üretim santralinin sisteme baðlantýsýnda gerek güzergâh açýsýndan gerekse mesafe
açýsýndan sorunlar yaþanmakta, baðlantý hatlarýnýn geçtiði güzergâhlar da en az
santral yeri kadar zarar görmektedir. Özellikle su yataðýnýn deðiþtirilmesi ve baðlantý
hatlarý güzergâhý üzerindeki çevre tahribatý bölge sakinlerinin haklý tepkisine neden
olmaktadýr. Tüm bu olumsuzluklar projenin ekonomik boyutunu bozduðu gibi,
baþvuru aþamasýnda ilgili idarelere sunulan fizibilite raporlarýnýn gerçekçi olmadýðýný
göstermektedir. Buna karþýn bu ve benzer projeler de lisans alabilmektedir.
...Odamýz tarafýndan Doðu Karadeniz bölgesinde yer alan HES’lere yönelik yapýlan
incelemelerde de bu tür sorunlar ve bölge halkýnýn tepkisi yerinde görülmüþtür.
Baþvurularýn EPDK tarafýndan deðerlendirilmesinde izlenen ve sorunlarý beraberinde
getiren davranýþ, ne yazýk ki tesislerin inþa edilmesi sürecinde de kendini göstermiþ
ve bölge, üretim tesisini bir an önce bitirerek iþletmeye almak isteyen özel sektörün
tercihlerine terk edilmiþtir. Yapýlan tesislerin, merkezi ve bütüncül bir planlama
anlayýþýndan uzak bir þekilde, kamu adýna hiçbir denetime sokulmadan kendi haline
býrakýlmasý, piyasacý anlayýþýn çevre üzerinde yarattýðý sorunlara her geçen gün
yenilerini eklemekte ve ileride giderilmesi mümkün olamayacak çevre sorunlarýna
da neden olmaktadýr.

...Gezi ekibi, öncelikle yapýlarýn görünen kýsýmlarý ve bu kýsýmlarýn mühendislik yapýsý
özelliðinin yaný sýra doðal doku ile göründüðü kadarýyla uyumuna iliþkin gözlemler
yapmýþtýr.

Genel Gözlemler

Üretime Geçmiþ Olan Tesisler

• Bu tesisler üretime geçmelerine raðmen etraflarýnda kýsmi imalatlarýn
devam ettiði,
• Bazý tesislerin, özellikle doðal doku ile uyumlu olmayan yapýlar (regülatörler,
kanallar, balýk geçitleri gibi) imal ettikleri,
• Özellikle “balýk geçitlerinin” sadece yasak savma amacýyla yapýldýðý,
• Can suyu kontrolü için yapýlan ölçüm tesislerini yeterli olmadýðý, bunlarýn
iþletmelerinde sorunlar yaþanacaðý,
• Yapýlarýn imalatýnda seçilen yöntemin en az maliyet ile baðlantý elamanlarýnýn
yapýlmasýný saðlamak þeklinde olduðu,
• Ýmalatlarýn yapýlmasý sýrasýnda özellikle malzemelerin dökülmesinde bir
kural gözetilmediði, dökümlerin rastgele yapýldýðý,
• Bazý firmalarýn daha fazla düþü saðlama adýna üretim tesislerini taþkýn
yataðýnýn içerisine yerleþtirdikleri,
• Yapýlarýn yakýn çevresinde yapýlan düzenlemelerde özellikle geçiþ yollarý
saðlanmasý amacýyla dere yataklarýnýn tamamen ya da kýsmen kapatýldýðý,
• Bazý tesislerde çalýþanlarýn ihtiyaçlarýný gidermek amacýyla yapýlan yapýlarýn
taþkýn yataðýnda olduðu,
• Bazý tesislerin ek düzenlemelerinin, mühendislik kurallarý yok sayýlarak
yapýldýðý (Ek düzenlemelerin belli bir izne tabi olup olmadýðý konusunda
yeterli bilgi alýnamamýþtýr),
• Özellikle dere yataklarý için yapýlan deðiþikliklerin taþkýn oluþmasýna neden
olabileceði,
• Bazý tesislerin býrakmasý gereken can suyunu hiç býrakmadýklarý ya da
belirlenen deðerin altýnda býraktýklarý,
• Kurulu güçlerin çok altýnda üretimin gerçekleþtirilmekte olduðu,
gözlenmiþtir.

Ýnþaat Halinde olan tesisler

(Bu deðerlendirmelere Deriner Barajý dahil deðildir.)
• Bazý inþaatlarýn tamamen durduðu (mahkeme ya da diðer nedenler),
• Ýmalatta açýða çýkan hafriyatlarýn hiçbir kural gözetilmeden geliþi güzel
döküldüðü,
• Ýmalatlarda çýkan hafriyatlarýn arazi yapýsýna göre rastgele býrakýlmasý
sonrasýnda hiç zarar görmeyecek alanlarýn, bitki örtüsünün ve özellikle
aðaçlarýn çok büyük oranda zarar gördüðü,
• Bazý tesislerin imalatý sýrasýnda jeolojik yapýnýn uygun olmamasý ya da
jeolojik yapýya uygun imalat yapýlmamasýndan dolayý tesis binalarýnýn
heyelan altýnda kaldýðý,
• Ýþçi güvenliðine iliþkin önlemlerin yetersiz olduðu,
• Çevre köylerin ulaþým yollarýnýn güvenliði için hiçbir kurala uyulmadýðý,

Kullanýlan Teknoloji

...Ülkemizde çok küçük güçler dýþýnda Türbin-Generatör grubu üretimi yoktur.
Yalnýzca TEMSAN tarafýndan belirli güçlerde üretim yapýlmakta, güç ve miktar
sýnýrlý olmaktadýr.
Yapýlan ve yapýlmasý planlanan HES yatýrýmlarý içerisinde Türbin-Generatör
grubu(elektromekanik aksam) maliyetleri yatýrýmýn neredeyse %50’sini
oluþturmaktadýr.
Bu yatýrým içerisinde yalnýzca OG/YG hücreler, kablolar ve güç transformatörleri
yerli olarak imal edilebilmekte, bunlarýn da çoðu yatýrýmcý firmalar tarafýndan yurt dýþý sermayeli þirketlerden temin edilmektedir. Bu noktadan bakýldýðýnda ülkemizde çok fazla katma deðer artýþý saðlamamaktadýr.
Dünyada Türbin-Generatör grubu ve bunlarýn diðer donanýmlarý imalatý yapan
teknolojiyi elinde bulunduran çok sayýda ülke bulunmasýna raðmen ülkemizdeki
yatýrýmcýlar gerek ucuz olmasý, gerek temin sürelerinin kýsa olmasý, gerekse ödeme
koþullarýnýn daha uygun olmasý sebebiyle daha çok Çin ve eski Doðu Avrupa
ülkelerinin ürünlerini tercih etmektedir. Batý Avrupa, Amerika, Kanada, Brezilya,
Japonya ve Hindistan ürünleri çok sýnýrlý bir kullanýma sahiptir.
Genelde kullanýlan ürünler kalitesi belirsiz, tamamen ucuzluk ve kýsa temin
süresi nedeniyle tercih edilmiþ ürünler olmaktadýr. Ürün kalitesi ve uygunluðunu
kontrol eden herhangi bir mekanizma kurulmadýðýndan bu konuda tek belirleyici
yatýrýmcý olmaktadýr. Bu durumda orta vadede ülkemizin bir HES çöplüðü olmasý
kaçýnýlmazdýr.

HES Þirketlerinin Çalýþma Ýlkeleri

...Siyasi iktidarýn tercihleri doðrultusunda bu alanda bir piyasa oluþmuþ ve oluþan
bu piyasanýn aktörleri baþlangýçta sermaye yapýlarý, idari ve teknik yapýlanmalarý
yetersiz yatýrýmcýlardan oluþmuþtur. Bu durum hâlâ sürmektedir. Ancak daha
sonra büyük sermaye gruplarý ve elektrik sektöründe iþ yapan kuruluþlar piyasaya
girerek, piyasada çantacý olarak adlandýrýlan kiþi ve firmalardan büyük bedellerle
projeleri satýn alarak yatýrýma baþlamýþlardýr. Bu durum da yeni sahiplerin yatýrým
maliyetlerini artýrmýþtýr.
Yeni sahipler artan yatýrým maliyetlerini düþürebilmek/geri alabilmek için farklý
koþullarla yatýrým ve iþletme yapmaya çalýþmaktadýrlar. Bunun sonucu olarak da
kalite, iþ ve iþletme güvenliðini ortadan kaldýran bir anlayýþla çalýþmaktadýrlar.
Ayrýca, gerek yatýrým gerekse iþletme sýrasýnda uymasý gereken asgari koþullara
uymamakta ve maksimum fayda saðlayýp, yatýrýmýn bir an önce geri dönüþünü
saðlamaya çalýþmaktadýrlar. Bu alan da denetimsiz olup gerekli kurallar dahi henüz konulmamýþtýr. (Asgari çalýþmasý gereken teknik eleman sayýsý, çalýþma süreleri,periyodik bakýmlar vb.)
Yapým aþamasýnda olduðu gibi iþletme aþamasýnda da taþeronlaþma baþlamýþtýr.
Yatýrýmcý firmalar iþletmeleri taþeronlaþtýrarak birçok sorumluluktan kurtulmakta,
taþeron (iþletmeci) az sayýda elemanla birkaç tane santral çalýþtýrarak iþletme
maliyetini minimize etmektedir.

Yöre Halký Ýle Buluþmalar

...Doðu Karadeniz’de köylülerin en çok itiraz ettiði konulardan biri can suyudur. Ýþletmede
olan tesislerin bazýlarý hiç can suyu býrakmamaktadýr. Bazýlarýnýn can suyu ise
býrakmalarý gereken deðerin çok altýndadýr. Can suyu için bir kontrol mekanizmasý oluþturulamamýþtýr. Can suyu iþletmecilerin tasarrufuna hiçbir þekilde býrakýlamaz.
...Elektrik enerjisi doðal bir tekeldir. Bölgede üretim, iletim, daðýtým ve tüketim birlikte
ele alýnarak kamusal çýkarlarý gözeten merkezi bir planlama yapýlmalý, bu planlamaya
yöre halkýnýn katýlýmý ve katkýsý saðlanmalýdýr.

http://www.emo.org.tr/ekler/45a43a17...i=2&turu=X...0