Forumda Türkçenin doğru kullanımı hakkında

[Cumhur Tonba]

Devam edin arkadaşlar. Bu bölüm her zaman okuduğum, takip ettiğim bir bölüm. Mesaj yazanlara ayrı ayrı teşekkür ediyorum. Elleriniz dert görmesin.

[Güler]

Böyle olumlu mesajları okudukça, bizler de hem bildiklerimizi hem de öğrendiklerimizi paylaşmaktan zevk alıyoruz.

mi eki sorudan başka görevlerde kullanıldığında da ayrı yazılır.

Güzel mi güzel.
Hoş mu hoş.

[Güler]

Pekiştirme sıfatları, bitişik yazılır.

güpegündüz, kapkara, paramparça, yemyeşil, sapasağlam, kupkuru, sırılsıklam, çırılçıplak.

[Güler]

ya sözü ile birlikte kullanılan da mutlaka ayrı yazılır.

ya da o gelecek.

[maki01]

Merhaba,
Hepimiz için oldukça yararlı bir başlık olmuş. Agaclar.net'e bir kez daha teşekkür ediyorum.
Foruma mesaj yazdıktan sonra muhakkak durup, okuyup daha sonra gönderiyorum. Ve her nedense mesajım diğer mesajların yanında yer aldıktan sonra bir kez daha okuduğumda bir hatamı farkediyorum. Çoğu mesajımı dönüp düzeltmek durumunda kalıyorum.
Bir şekilde yazarken ve de kontrol ederken kendi hatalarımızı bulmak zor oluyor sanırım.
Bu başlığı sürekli izlemeye çalışıyorum. "Şey" kelimesinin hiçbir zaman bir kelimeyle birleşik yazılamayacağını burada öğrendim. Belki birleşik hiç yazmadım , belki de yazdım ama pratik kullanımın altı çizilmiş oldu.
Emeği geçenlere teşekkür ediyorum.

[Güler]

Sevgili maki01, bizler de yazım hataları yapıyoruz. Ya hızlı yazarken parmağımız başka tuşlara değiyor veya başka bir neden olabiliyor.
Dediğiniz gibi, insan kendi hatasını zor görüyor, ama gönder tuşuna tıklamadan önce okumamız gerekiyor. Daha sonra bile düzeltme imkânımız var.

[Balıkcı]

Benim bildiğim, özellikle -cek eki geldiğinde, kelime yazıldığı gibi söylenmiyor.
Mesela İstanbul ağzında, geleceğini kelimesi, geliciğini şeklinde söylenir.
Dikkat edilirse, TV spikerlerinin, Türkçeyi doğru telaffuz edebilenleri buna benzer kelimeleri yazdığım şekilde okurlar.
Birçok spiker de maalesef, ya eski kelimeleri bilmedikleri için ya da insana bilmediği kelimeleri de doğru okutmaya yarayan uzatma işaretleri, birileri tarafından yazıdan kaldırıldığı için bazı kelimeleri yanlış okuyorlar.

Mesela, yükseklik manasına gelen rakım(a uzun okunacak) rakım(kısa a ile) şeklinde telaffuz ediyorlar.
Aynı şekilde marul kelimesi de İstanbul ağzında uzun a ile söylenir, bunun da kısa a ile marul olarak okunacağını iddia ediyorlar.
Ben de onlara dilinizi eşek arısı soksun diyorum.
Bir başka örnek, fasit daire(uzun a ile), fasit diye okunuyor.(Büro makineleri markası )

Yine soruya dönersek, verecek, gelecek, vereceğini, yapacağını ve benzeri kelimeler, yazıldığı gibi okununca sırıtıyor, yapmacık, zorlama bir konuşma intibaı veriyor.
Ağızlara göre farklı söyleyişler olmakla birlikte, Ziya Gökalp'in İstanbul konuşması, en saf en ince bize mısraını temel alırsak, bu kelimeleri,
vericek, gelicek, vericiğini, yapıciğini şeklinde okumak gerekiyor.
Bu benim bilgim, itirazlar da gelebilir tabii.

[Balıkcı]

Karşılıklı tartışma yerine, herkese faydası olacak şekilde genel bilgileri paylaşsak daha iyi olacak.

Mesela, Güler'in kurallarını yazdığı kinin hatalı kullanılması beni çok rahatsız ediyor.
Son zamanlarda, (yine de birkaç sene olmuştur) şaka veya gırgır olsun diye başlayıp, bir dil afeti haline dönüşen, geldi ki, yaptı ki tarzındaki kullanışlardan bahsediyorum.
Bakıyorsunuz, kültürlü sayılan insanlar bile kiyi böyle yanlış kullanabiliyor.

Ki sadece olumsuz cümlelerde bu şekilde kullanılabilir.
Gelmedi ki gidelim, Yemeği yapmadı ki yiyelim, gibi.

Lutfen buna çok dikkat edelim, etmeyenleri dövelim,, tevbe, uyaralım.

[N.Hel]

Orijinal Mesaj Sahibi Balıkcı

Son zamanlarda, (yine de birkaç sene olmuştur) şaka veya gırgır olsun diye başlayıp, bir dil afeti haline dönüşen, geldi ki, yaptı ki tarzındaki kullanışlardan bahsediyorum.

Sn. Balıkçı,

Karşıtlık belirten örneklerinizde hemfikirim ama hatalı kullanımı tam anlayamadım. Hatalı kullanımlara cümle olarak örnek verebilir misiniz?

[celalsungur]

Orijinal Mesaj Sahibi Balıkcı

Karşılıklı tartışma yerine, herkese faydası olacak şekilde genel bilgileri paylaşsak daha iyi olacak.

Mesela, Güler'in kurallarını yazdığı kinin hatalı kullanılması beni çok rahatsız ediyor.
Son zamanlarda, (yine de birkaç sene olmuştur) şaka veya gırgır olsun diye başlayıp, bir dil afeti haline dönüşen, geldi ki, yaptı ki tarzındaki kullanışlardan bahsediyorum.
Bakıyorsunuz, kültürlü sayılan insanlar bile kiyi böyle yanlış kullanabiliyor.

Ki sadece olumsuz cümlelerde bu şekilde kullanılabilir.
Gelmedi ki gidelim, Yemeği yapmadı ki yiyelim, gibi.

Lutfen buna çok dikkat edelim, etmeyenleri dövelim,, tevbe, uyaralım.

Türk dili, dillerin en zenginlerindendir; yeter ki bu dil, şuurla işlensin.
(Mustafa Kemal Atatürk)

Vardım ki yurdundan ayağ göçürmüş.
(Bayburtlu Zihni)

[Balıkcı]

Orijinal Mesaj Sahibi celalsungur

Türk dili, dillerin en zenginlerindendir; yeter ki bu dil, şuurla işlensin.
(Mustafa Kemal Atatürk)

Vardım ki yurdundan ayağ göçürmüş.
(Bayburtlu Zihni)

Kinin buradaki kullanımı farklı.
Kanaatimce bunlar benim tezimi çürütmüyor.

Benim demek istediğim, mesela Atatürk bu cümleyi şöyle kursaydı, yeter ki yi yanlış kullanmış olurdu.

Türk dili, dillerin en zenginlerindendir, bu yüzden Türkçe, her ihtiyacı karşılamaya yeter ki.
Açıkça görüleceği gibi, bu cümlede ki fazla, gereksiz, özetle yanlış kullanılmış.

Bayburtlu Zihni ise kiyi iki olayı birbirine bağlamak için kullanmış, doğru kullanım.

O da şöyle deseydi, yanlış olurdu.

Terkettin yurdunu, dahi varmadın dediler
Oysa ben vardım ki, onlar bilemediler.

İşte bu benim uydurduğum beyitte, ki yersiz ve yanlış kullanılmış .
Arkasından bir fiil gelmesi biraz durumu kurtarır gibi oluyor ama yine de yanlış kullanım.
Burada ki yerine da kullanılsaydı doğru olurdu.

Oysa ben vardım da onlar bilemediler. şeklinde.

Biraz daha açayım.
Benim yanlış dediğim, ki den sonra başka bir kelime gelmeyen olumlu cümlelerdir.

-Bu kadar ekmek üç kişiye yetmez ki. (Doğru)
-Hayır canım, neden yetmesin, bal gibi yeter ki. (Yanlış)

[MetinT]

Ben anladım sanırım. Söylediğinize göre şu kullanım yanlış mesela:
"Ödevlerini neden yapmadın?"
"Yaptım ki."
Bunu ilk defa duyuyorum. Daha önce hiç böyle bir şey duymadım. Dershanede falan da hiç bahsi geçmedi yazım hataları veya anlatım bozuklukları konusunda.

[Balıkcı]

Orijinal Mesaj Sahibi MetinT

Dershanede falan da hiç bahsi geçmedi yazım hataları ve ya anlatım bozuklukları konusunda.

Ömer Asım Aksoy'un Dil Yanlışları isimli kitaplarında bunun gibi yanlış kullanımlar, örnekleriyle veriliyordu, çok faydalı çalışmalardı.
O zaman geldim ki tarzı konuşmalar olmadığı için o kitaplarda da doğal olarak böyle örnekler yok.

Dershanede bahsedilmemesi ise ayrı bir acı, maalesef bazı öğretmenlerin bile böyle konuştuğunu duyuyorum.
Yaygın bir dil hastalığı bu, bakalım nasıl tedavi edilecek.

[Balıkcı]

Malina

MetinT beni anlamış derken, aşağıdaki mesajını ve verdiği örneği kasdetmiştim.

Orijinal Mesaj Sahibi MetinT

Ben anladım sanırım. Söylediğinize göre şu kullanım yanlış mesela:
"Ödevlerini neden yapmadın?"
"Yaptım ki."
Bunu ilk defa duyuyorum. Daha önce hiç böyle bir şey duymadım. Dershanede falan da hiç bahsi geçmedi yazım hataları veya anlatım bozuklukları konusunda.

[Balıkcı]

Geldi ki, bir örnekti.

-Ahmet gelmedi mi?
-Geldi ki.

Bu soruya cevap olarak geldi ya denebilir, geldi ki asla denmez.(tüylerim diken diken oluyor.)

-Neden derslerini yapmıyorsun?
-Yaptım ki. (Türkçede kinin böyle bir kullanımı yoktur.)

Şöyle kullanılabilir:

-Neden sinemaya gitmiyoruz?
-Derslerini yapmadın ki. (Burada ki doğru kullanılmıştır)

[Balıkcı]

Evet, tam da bunu anlatmak istiyordum teşekkür ederim.

"Ödevlerini neden yapmadın?"
"Yaptım ki."

Bu soruyu, yaptım diye cevaplamak yeterli, ki gereksiz.

Şöyle düşünelim, ki nedir, bağlaç, bağlaç nedir, iki cümleyi mana bakımından bağlayan kelime.

Yaptım kide kinin bağladığı cümle... yok.
O halde gereksiz ve yanlış bir kullanım.

Maalesef, son zamanlarda özellikle gençler arasında bu tarz yaygın bir şekilde kullanılıyor.

Olumsuz cevap, ki ile bitebilir.

-Niçin kavga ediyorsunuz, hem senin orada ne işin vardı?
-Ben orada değildim ki. (doğru kullanım)

Burada dikkat edilirse, kiden sonra sanki gizli bir cümle varmış gibi.

Yani, -Ben orada değildim ki kavga edeyim. manası var.

[malina]

Olumsuz cevap, ki ile bitebilir.

-Niçin kavga ediyorsunuz, hem senin orada ne işin vardı?
-Ben orada değildim ki.(doğru kullanım)

Doğru ise, aşağıdaki olumlu cevap neden doğru olamasın?

-Sokağa çıkamazsın, ödevlerini yapmadın.
-Yaptım ki...

[MetinT]

Orijinal Mesaj Sahibi malina

Doğru ise, aşağıdaki olumlu cevap neden doğru olamasın?

-Sokağa çıkamazsın, ödevlerini yapmadın.
-Yaptım ki...

Bence de "ki" nin bağlaçlığıyla ilgili bir durum. Bağlaç olması için iki cümleyi bağlaması gerekir. Bu cümleyi başka bir cümle ye "ki" ile bağlayamayacağımız için ya da "ki" den sonra anlamca uyumlu bir cümle getiremeyeceğimiz için yanlış diye tahmin ediyorum. Yani ki'yi ayrı yazıyorsak bağlaçtır bağlaçsa sonrasında anlamca uyumlu bir kelime getirilebilmeli getirilemiyorsa demek ki bir hata var.Bu tabii sayın Balıkcı'nın sözlerinden anladığım. Kendisinin cevabını bekleyelim.

Yaptım ki çıkayım. (çıkmayayım, çıkabileyim, çıkamayayım vs) Hiçbiri uymuyor. Uyabilecek bir cümle bulamıyorum ben. Oysa olumsuzlarda gizli birçok cümle getirebiliriz.
Orda değildim ki... (kavga edeyim) örneğindeki gibi.

[celalsungur]

Orijinal Mesaj Sahibi MetinT

Yaptım ki (Uyabilecek bir cümle bulamıyorum ben.

Yaptım ki, neden çıkmayayım.

[lerdemir]

"Yaptım bile!"

[Balıkcı]

Yaptım ki, kulağa da hoş gelmiyor.

Bunun yerine daha önce de belirttiğim gibi yaptım ya denebilir.

MetinT, demek istediklerimi iyi anlamış, güzel örnek vermiş.

Lerdemir dostumuz da farklı bir ifadeyle meramını anlatmış.

Sonuçta, ki ile biten olumlu bir cümle kurallara uygun değildir, diyebiliriz.

[malina]

Balıkcı:
Sonuçta, ki ile biten olumlu bir cümle kurallara uygun değildir, diyebiliriz.

MetinT
Bu cümleyi başka bir cümle ye "ki" ile bağlayamayacağımız için ya da "ki" den sonra anlamca uyumlu bir cümle getiremeyeceğimiz için yanlış diye tahmin ediyorum.

Balıkcı:
MetinT, demek istediklerimi iyi anlamış, güzel örnek vermiş.

Karar verseniz iyi olacak

[celalsungur]

1. Sayılar metin içerisinde yazıyla yazılır: bin yıldan beri, dört kardeş, haftanın beşinci günü, üç ayda bir, yüz soru, iki hafta sonra, üçüncü sınıf.

Yaş otuz beş, yolun yarısı eder.

Buna karşılık saat, para tutarı, ölçü, istatistik verilere ilişkin sayılarda rakam kullanılır: 17.30'da, 11.00’de, 1.500.000 lira, 25 kilogram, 150 kilometre, 15 metre kumaş, 1.250.000 kişi, % 25, % 50.

2. Birden fazla kelimeden oluşan sayılar ayrı yazılır: iki yüz, üç yüz altmış beş.
................................

5. Oyun adlarını niteleyen sayılar bitişik yazılır: altmışaltı.

...................................
7. Beş ve beşten çok rakamlı sayılar sondan sayılmak üzere üçlü gruplara ayrılarak yazılır ve araya nokta konur: 326.197, 49.750.812, 28.434.250.310.500 .

8. Sayılarda kesirler virgül ile ayrılır: 15,2 (15 tam, onda 2), 5,26 (5 tam, yüzde 26).

9. Sıra sayıları yazıyla ve rakamla gösterilebilir. Rakamla gösterilmesi durumunda ya rakamdan sonra bir nokta konur ya da rakamdan sonra kesme işareti konularak derece gösteren ek yazılır: 15., 56., XX.; 5'inci, 6'ncı.

UYARI : Sıra sayıları ekle gösterildiğinde rakamdan sonra sadece kesme işareti ve ek yazılır; ayrıca nokta konmaz: 8.'inci değil 8'inci, 2.'nci değil 2'nci.

10. Üleştirme sayıları rakamla değil yazıyla belirtilir: 2'şer değil ikişer, 9'ar değil dokuzar, 100’er değil yüzer.


Kesme işareti, sayılara getirilen ekleri ayırmak için konur: 1985'te, 8'inci madde, 2'nci kat; 7,65’lik, 9,65’lik.

1919 senesi Mayısının 19'uncu günü Samsun'a çıktım.

(Mustafa Kemal Atatürk)


%30'un yazılışı doğru galiba.

1 milyon mu, bir milyon mu? Onun kaydına rastlayamadım.

[Balıkcı]

Orijinal Mesaj Sahibi celalsungur

2. Birden fazla kelimeden oluşan sayılar ayrı yazılır: iki yüz, üç yüz altmış beş.
................................


1 milyon mu, bir milyon mu? Onun kaydına rastlayamadım.

2'nci maddede yazan değil mi?

Bir milyon.

İyi fikir jimnastiği oluyor.

[Sûz-i Dilârâ]

Sonu "...-ıp, -ip, -up, -üp" ile biten kelimelerden sonra herhangi bir noktalama işareti kullanılmaz.

Örnek;

"Eve gelip, seni alırım." Yanlış.

"Eve gelip seni alırım." Doğru.

[celalsungur]

Orijinal Mesaj Sahibi Sûz-i Dilârâ

Sonu "...-ıp, -ip, up, üp" ile biten kelimelerden sonra herhangi bir noktalama işareti kullanılmaz.

Örnek;

"Eve gelip, seni alırım." Yanlış.

"Eve gelip seni alırım." Doğru.

Bunu bilmiyordum.

[Güler]

Eve gelip, camları açıp, müzik dinleyerek yemek yaptım.

Bu doğru değil mi?

[Sûz-i Dilârâ]

Orijinal Mesaj Sahibi Güler

Eve gelip, camları açıp, müzik dinleyerek yemek yaptım.

Bu doğru değil mi?

Güler Hanım, verdiğiniz örnekteki kullanım doğru değil. Okulda Selçuklu Tarihi hocamız bir senedir imtihan kâğıtlarımızdaki imlâ ve noktalama işaretleri kullanımımızdaki -daha doğrusu kullanamamamızdaki- yanlışlarımız yüzünden bize kök söktürüyor. Söylediğim kural kesinlikle doğru çünkü daha bugün bir öğrencinin kâğıdına çizik attı bu yanlış yüzünden.

[N.Hel]

Orijinal Mesaj Sahibi Güler

Eve gelip, camları açıp, müzik dinleyerek yemek yaptım.

Bu doğru değil mi?

UYARI: Metin içinde zarf-fiil ekleriyle oluşturulmuş kelimelerden sonra virgül konmaz:
Cumaları bahçede buluştukça kıza kendisinin adi bir mektep talebesi olmadığını anlatmaya çalışıyordu. (Halide Edip Adıvar)
Şimdiye dek, ben kendimi bildim bileli kimse Değirmenoluk köyünden kaçıp da başka köyde çobanlık, yanaşmalık etmedi. (Yaşar Kemal)
Meydanlığa varmadan bir iki defa İsmail kendisini gördü mü diye kahveye baktı. (Necati Cumalı)
Ancak yemekte bir karara varıp arkadaşına dikkatli bakarak konuştu. (Samim Kocagöz)

Kaynak: TDK yazım kuralları

[MetinT]

Orijinal Mesaj Sahibi Güler

Eve gelip, camları açıp, müzik dinleyerek yemek yaptım.

Bu doğru değil mi?

Eve gelip, müzik dinleyerek yemek yaptım.
Buradaki yanlışlık tamam.

Ancak burda;
Eve gelip, camları açıp müzik dinleyerek yemek yaptım.
Bir sıralama var sanki yan cümlecikleri sıralamak için kullanılmış virgül. Buradakinin yanlışlığı da kesin mi? Bece doğru gibi duruyor.