Ceviz yetiştiriciliğine yeni başlayacak olanların soruları

[Rıfat Tosun]

Cevizlerde dökülme olayı ile ilgili bir makale buldum Bir sürü sebebi var çık çıkablirsen işin içinden

CEVİZDE DİŞİ ÇİÇEK DÖKÜMLERİ ÜZERİNE ARAŞTIRMA

GİRİŞ
Cevizin çiçek yapısı monoiktir. Diş i çiçekler ilkbahar sürgünlerinin ucunda olur.
Stigma iki parçalıdır (lobludur) ve geniŞ bir yüzeye sahiptir. Dii çiçek, stigma
loblarının birbirinden ayrılmaya baŞlaması ile çiçek tozu kabul etme olgunluğuna ulaşır ve yaklaşık 7günreseptif kalır. Erkek çiçekler(püskül)bir yıllık dallar üzerinde oluşur. Bir püskül ekseni üzerinde yaklaşık 10&100 adet taç yaprağı olmayan erkek
çiçek bulunur. Her çiçekte 40 kadar erkek organ yer alır. Cevizde tozlanmanın rüzgarla gerçekleşiyor olması çok sayıda çiçek tozu üretilmesini gerekli kılmaktadır.
Herbiranter yaklaşık 900adet, herbirpüskül1&4milyon adet, herbir ağaç ise5&20
milyar kadar çiçek tozu üretebilmektedir (:ekil 1). Tozlanan ve döllenen dişi çiçekler gelimeye devam eder ve stigmalar yaklaşık 3 hafta sonra buruşarak kararır. Ancak tozlanmayan dişi çiçekler stigmaların rengini muhafaza ederek birkaç hafta daha gelişmeye devam eder fakat sonrasında dökülür


CEVİZDE DİŞİ ÇİÇEK DÖKÜMLERİ
Çiçek ve küçük meyve dökümleri genellikle yetersiz tozlanma veya besin maddeleri
rekabetinden kaynaklanmaktadır. Ancak cevizde Dişi Çiçek Aborsiyonu
(DÇA) olarak tanımlanan bir çiçek dökümü daha görülmektedir. Cevizde tozlanmadan itibarengörülen çiçek&küçükmeyvedökümleri şunlardır;
1- DÇA nedeniyle ortaya çıkan dişi çiçek dökümleri
Tozlanan dişi çiçekte 3&5mm büyüklüğe ulaşan ovaryumun büyümesi durur, dişi çiçek
hızla kahverengileşir ve mumyalaşarak dökülür (:ekil 2). Kopma tabakası çiçek sapı
(peduncle) ile sürgün arasında oluştuğundan çiçek sapı dişi çiçeğe bitişik halde döküm
gerçekleşir. Bu özellik DÇA ve diğer dökümler arasındaki en önemli farklılığı oluşturur.
DÇA tipik olarak çiçeklenmeden 2&3 hafta görülür. Dişi çiçeğe gelen çok sayıdaki çiçek
Tozu bu döküme neden olur


2- Çiçekler arasındaki rekabetten kaynaklanan dökümler
Sürgün ucunda bir arada bulunan dişi çiçeklerden bazıları diğerlerine göre daha yavaş gelişir ve küçük kalarak dökülür. Kopma tabakası dişi organın ovaryumu ile çiçek sapıarasında gerçekleir(:ekil3).


3-Döllenme eksikliği veya yetersizliği nedeniyle oluşan dökümler
Tozlanmayan çiçekler döküm öncesinde ileri gelişme safhasına (8&10 mm) ulaşabilir ve
küçük meyve görünümü alabilir. Dökümler DÇA nedeniyle oluşan dökümlerden yaklaşık
1&2 haftasonra(tamçiçeklenmeden3&4haftasonra)gerçekleş ir.
4- Küçük meyve dökümleri
Küçük meyve dökümleri genellikle besin maddesi rekabeti nedeniyle oluşur. Bu meyveler
Yaklaşık 12&18 mm çapa kadar büyüyebilmektedir.
Ceviz bahçesinde %10&20 çiçek & küçük meyve dökümü normaldir ve iyi bir verimiçin%80
meyve tutumu gereklidir. DÇA nedeniyle oluşan döküm genellikle tozlanma yetersizliği
nedeniyle oluşan dökümden çok daha fazladır ve özellikle ‘Serr’ çeşidinde %90’lara
kadar çıkabilmektedir. Yetersiz döllenme sonucu oluşan dökümler ise genellikle %3&1arasında değişmektedir.

DİŞİ ÇİÇEK ABORSİYONU
DÇA nedeni ile oluşan dökümler ilkolarak1978’de‘Serr’ bahçelerinde görülmüştür ve
Döküm oranı%90’lara ulaşabilmektedir .DÇA oranını etkileyen faktörler:
-yıllara göre değişir
-bahçeler göre değişir
-tozlayıcı çeşit ve esas çeşidin çiçeklenme tarihlerinin çakışmasına göre değişir
-İklim koşullarına göre değişir
-çeşidin hassasiyetine göre değişir

Hastalıklar (ceviz yanıklığı,siyah çizgi hastalığı), Zararlılar (akar) ,bitki besin maddeleri noksanlığı (azot, kalsiyum, bor), ağaç yaşı, gölgelenme etkisi, budama uygulamaları,su stresi, organlar arasındaki besin maddeleri rekabeti, anaç farklılığı, çiçek tozu uyuşmazlığı ve yetersiz tozlanma gibi faktörler etkili değildir.

‘Thema’ (tozlayıcı) ile ‘Serr’ arasındaki mesafenin 195 m’den 24 m’ye azalması ile
birlikte bir dişi çiçeğe gelen çiçek tozu miktarının 17’den 203’e çıkması ve DÇA’nın
%7.5’den %87.5’ye yükselmesi çiçektozu etkisini ortaya çıkarmıştır. ‘Serr’ çeşidinde
uygulanan yüksek miktardaki çiçek tozunun dişi çiçekte DÇA’ya neden olduğu gösterilmiştir. Çiçek tozlarının ölü veya canlı olması sonucu değiştirmemektedir.
‘Chandler’,‘Vina’,‘Chico’ve‘Sunland’çeşitleri nde düşük seviyede görülmektedir

Tozlayıcı ağaçların silkelenerek erkek çiçeklerin düşürülmesi ile çiçek tozu yoğunluğu azaltılabilmekte ve buna bağlı olarak DÇA’da azalma sağlanabilmektedir.
Stil içinde aşağı doğru ilerleyen çim borusunun yüksek seviyede etilen biyo sentezine
neden olduğu, bu hormonun etkisiyle kopma tabakasının oluşumunun aktive edildiği
belirlenmiştir. DÇA’yı etilen sentezini önleyerek azaltmak amacıyla yapılan bir etilen
inhibitörü olan amino ethoxy vinyl glycine (AVG) kullanılmaaktadır. Retamales ve
Petracek (2010) tozlanmayan, tozlanan ve tozlama+AVG uygulanan ‘Serr’ dişi çiçeklerinde etilen miktarını ölçmüş ve tozlanma ile birlikte etilen miktarının artığını belirlemiştir (Çizelge 1). AVG uygulaması ile özellikle ‘Serr’çeşidinde ürün miktarında artış sağlanmıştır. Uygulama için dişi çiçeklerin %20&30 reseptiviteye ulaştığı dönem, uygulama dozu olarak ise 125 ppm AVG kullanımı önerilmektedir. AVG uygulandıktansonra yaklaşık11gün kadar etkisini korumaktadır.


DÇA :ili, Fransa, Macaristan, İspanya, ABD ve İran gibi ülkelerde de rapor edilmiştir. Bütün ticari ceviz çeşitlerinde DÇAfarklı seviyelerde görülmektedir. Yerli 11 Türk ceviz çeşidi üzerinde yapılan bir çalışmada çeşitlerin orta (%65.4) ile yüksek (%100) seviyede DÇA gösterdiği belirlenmiştir (Günveark.2010) (Çizelge 2). Oldukça fazla fidan üretimi ve bahçe tesisi gerçekleştirilen ‘şebin’ ve ‘Bilecik’çeşitlerinde DÇA sırasıyla %94.8 ve %93.4 olmuştur. 125ppm AVG (RETAIN) uygulamasıyla DÇA ortalama %82.4’ten %43.6’ ya düşmüş ve meyve tutumu En-1 hariç incelenen bütün çeşitlerde önemli derecede artmıştır. Üreticilerin DÇA konusunda dikkatli olması gerekmektedir


Veli ERDOĞAN
Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü
06110, Ankara