Çemen (Trigonella foenum-graecum L.)

[inci gül]

Çemen (Trigonella foenum-graecum L.)

Latince: Trigonella foenum-graecum L.Familya: Baklagiller (Leguminnosae)
Tıbbi tanım Semen Foenugraeci
Yöresel İsimleri: Buy otu- çemen otu -boy otu - boya otu- poy otu- pıtlan

Çemenotu Baklagillerin bir altgurubu olan trigenellagillerden olup bu gurubu 60 bitki dahildir, fakat sadece Çemenotu: Trigonella foenum-graecum şifa maksadı ile kullanılır ve bunun haricinde başka tür kullanılmaz.

KÖKENİ VE YAYILIŞI: Vatanı doğu Akdeniz ülkeleri olup zamanla Fas'tan Çin'e kadar yayılmış ve en son olarak Amerika'da yetiştirilmeye başlanmıştır. Eski Mısır yazıtlarından (Papürüsler) anlaşıldığına göre çemen tohumu baharat olarak MÖ:2000 yıllarından beri iştah açıcı, kuvvet ve zindelik veriçi olarak kulanılmıştır. Arapça helbah veya helbak olarak anılan bitki Türkçe'ye hulebe olarak geçmiştir. Türkçe boyotu diye anılması ise meyvelerinin uzun boylu olması nedeni ile bu isimle anılır.
Çemen çok eskiden beri bilinen bir kültür bitkisidir. MÖ. 2500 yılından beri yetiştirilmektedir. Çin den Akdeniz’e geniş bir alana yayılmıştır. Trigonella cinsi çoğu Akdeniz ve Doğu’da olmak üzere elli kadar tür içermektedir. Ancak trigonella foenun graecun L. türünün kültürü yapılmaktadır.
Ülkemizde de Trakya, Marmara, Orta, Güney ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde yetiştirilmektedir. Ankara, Konya, Tokat, Afyon, Kahramanmaraş gibi illerde tarımı yapılmaktadır. Orta ve Güneydoğu Anadolu’da, tohumları için yetiştirilir. Çemen bitkisinin tohumları iç piyasada çeşitli amaçlar için kullanıldığı gibi aynı zamanda ihracatı da yapılmaktadır. Bugüne kadar ülkemizde bu kültür bitkisinde bir çeşit ıslah edilememiş, üreticiler tohumluklarını kendi ürünlerinden karşılamışlardır. Bitkinin yetiştiriciliğinde yazlık ekim yapılmakta ve bu da verim azalmasına sebep olmaktadır.

BOTANİK ÖZELLİKLERİ: Çemenotu 20-60 cm boyunda bir yıllık bir kütür bitkisi olup dikine veya nadiren yatay olarak büyür ve az çatallaşır. Uzun düşey ve iğ formunda bir kökü vardır. Nisan-haziran aylarinda, sarimsi-beyaz renkli bazen hafif pembe renkli çiçekler açan otsu bir bitki. Acımsı ve aromatiktir. Esansında 40 çeşit madde bulunur.

GÖVDESİ: Gövdesi açık yeşil renkli, yuvarlak kesitli, ince tüylü, içi bos ve dallara ayrılan yapıdadır. Bitki dikine ve kimi zaman da yere yatarak gelişir..

YAPRAKLAR: Yaprakları yonca yaprağı gibi üçlü şeklinde bir arada kısa bir sap üzerindedir. Kenarları ince dişli ve oval biçimli üç yaprakçıktan oluşan yaprakları da açık yeşil renklidir. Yaprağı meydana getiren yaprakçıklar 1-3cm uzunluğunda 0,5-2cm eninde, ters yumurta veya ters mızrak şeklinde, yeşil renkli orta yaprak kısa saplı, yan yaprakçıklar sapsız 1-2cm büyüklüğünde, tacın ortadaki yaprağı, yan kanat taç yaprakları, büyükçe olup taçyaprakları sarmış, beyaz, veya beyaz renkli ve oldukça kısa sapı veya sapsızdır.

ÇİÇEKLER: Sarımsı beyaz çiçekleri yaz ortasında açar. Bu çiçekler olgunlaşınca her biri 10-20 adet sarı-kahverengi minik tohum taşıyan tohum zarfına dönüşür. Çiçekler teker teker veya 2 tânesi bir arada olmak üzere bir yaprağın koltuğundan çıkar.

MEYVELERİ: Meyveleri düz veya az çok kıvrılmış olup, fasulye meyvesine benzer. Kapsülleri 3-12 cm uzunluğunda, 0,5-1 cm eninde. İçinde esmer-sari veya kırmızımsı 6-20 tohum taşır. 5-11 cm uzunlukta ve 10-20 tohumludur. Osmanlı kılıcını andırır şeklide hafif yay gibi eğik, uca doğru 2-4 cm kuş gagası gibi sivricedir.

TOHUMLAR: Tohumlar elde edildiği bölgeye göre değişik şekillerde (düzensiz, rombik, oblong veya kare şeklinde) ve sarı, zeytin yeşili veya açık ya da koyu kahverengi renklidir. 4-6mm uzunluğunda, 2-3mm eninde üzeri hafif pürtüklü, yumurta ve ya kare veya hutta dört köşeli şeklindedir. Tohumlar toz edilince kuvvetli ve özel bir koku duyulur.
Olgun meyveler toplanır, güneşte kurutulduktan sonra, sopa ile dövülerek tohumlar meyvelerden dışarı çıkarılır. Tohumlarında müsilaj, uçucu yağ ve sâbit yağ, alkaloit, kolin, rutin gibi maddeler vardır.
Tohumlar: % 50 müsilaj, yağ, fosforlu bileşikler ve steroidal saponinler taşır. Bunlardan diosgenin yağlı embriyoda bulunur. Kuru tohumlar % 0.8-2.2 oranında diosgenin ihtiva eder. Diosgenin miktarı Dioscorea ’ lardan düşük olduğundan Çemen Tohumu daha çok sabit yağ elde etmekte ve hayvan yemi olarak kullanılır.
Bol güneşli yerleri; suyu iyi akıntılı, taşlı, bitek ve alkalik toprakları seven çemenotu, tohumlarıyla çoğaltılır.

POY: Tohum alındıktan sonra geriye kalan meyve parçalarının toz edilmesi ile elde edilen bir üründür. Halen bilhassa İnegöl ve Karacabey köylerinde elde edilmektedir.
Açık sarı renkli, hafif kokulu ve lifli bir tozdur. İstanbul ve Bursa bölgelerinde baharat olarak kullanılır. Kullanışı Bulgar Göçmenleri tarafında başlatılmış ve zamanla yaygınlaştırılmıştır.

TOPLAMA VE HASAT ZAMANI: Çemen kapçıkları Ağustos ve Eylül aylarında sırası ile olgunlaşanları toplanır, kurutulur ve dövülerek tohumları çıkarılır ve tohumları kurutulur. Kurutulan tohumları ya bu şekli ile kullanılmak için muhafaza edilerek veya öğütülerek unu (tozu) elde edilir.

[inci gül]

BİRLEŞİMİNDE;
a-) Saponinler % 2-3 arasında olup bu saponinler serbest olarak bulunmazlar. Bunlar furostanolglikozitlerin hidrolizi (Suda çözülmesi) ile C-26’ dahi çözülme sonucu furostanolglikozitler spirostanolglikozitler’e dönüşür.
b-) %25-40 oranında müsiliaj içerir
c-) %7-8 aranında yağ asitleri içerir
d-) Proteinler ve aminoasitler %20-30 arasında
e-) Flavonitler
f-) Alkaloitler %0,5 oranında

Çemen bitkisinin yeni bir çeşidi Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü’nde geliştirildi. 9 Nisan 2004 tarihinde GÜRARSLAN adı ile tescil edilmiştir.

Tesir şekli; antidiabetik (kandaki şekeri düşürücü), kandaki kolesterol ve trigliseridi düşürücü, yağ metabolizmasını sağlayıcı, iştah açıcı, sindirim kolaylaştırıcı, iltihapları önleyici, vücuda zindelik kazandırıcı, kadınlarda süt artırıcı ve erkeklerde cinsel gücü kuvvetlendirici ve cesaretlendirici olarak kullanılmaktadır. Erkeklerde bu etkiyi vücudun kendi erkeklik hormonu gibi rol oynayan diosgenin sayesinde gösterdiği düşünülmektedir

FAYDALANMA YÖNLERİ
Eski çağlardan beri yem ve ilaç olarak kullanılmaktadır. Kullanılan kısmı; Tohumu, yağı ve yapraklarıdır.
Tohumları kurutulup çerez olarak yenildiği gibi öğütülmüş halda mutfakta baharat karışımlarında, turşularda, çorbalarda, salatalarda, güveçlerde, soslarda ve et yemeklerinde kullanılmaktadır. Ayrıca gıda sanayinde fırın ve et ürünleri, alkolsüz içecekler, şekerlemeler, çeşni ürünleri, dondurma, şurup ve şekerli soslar ile jelatin, pudingler, cikletler ve şekerli kremalara ilave edilir.
Yeşil aksamı; yeşil baklaları ve taze sürgün uçları ve özellikle tohumları insan beslenmesinde kullanılır. Bazı yerlerde çemen otunun yaprakları salatalara eklenip çiğ olarak yendiği gibi, haşlanarak sebze olarak da tüketilir.
Eski Doğu Ülkelerinde iştah açıcı ve besleyici özelliğinden dolayı vücut dolgunluğu sağlamak için çemenden yapılan bir tür pasta fazlaca tüketilmiştir. Hatta kavrulmuş tohumları kahve olarak dahi değerlendirilmiştir.
Günümüzde Ortadoğu ve Hint mutfağında kullanılmaktadır. Güneydoğu Bölgemizde hazırlanan yöresel bazı acıların da terkibindedir.

Tibbi Etkileri ve Kullanımı

•Öksürüğü hafifletir, göğsü yumuşatır ve balgamı söktürür.
• Bronşiti ve boğaz ağrılarını hafifletir, rahatlama sağlar.
• Acı oluşu nedeniyle sindirim sistemini uyarır, sindirim işlemini kolaylaştırır.
• Mide ve bağırsak gazlarım söktürür. Diyarenin iyileştirilmesinde yararlı olur.
• Bedeni güçlendirici bir toniktir. Nekahat halindeki hastalara iyi gelir.
• Afrodizyak (cinsel gücü artırıcı) etkisi vardır.
• Emzikli (süt veren) annelerde süt gelişini artırır.
• Kadınların aybaşı dönemini rahat atlatmalarına yardımcı olur.

Karaciğer ve böbrek hastalıklarına, çarpıntıya, kan zehirlenmesine, görme yeteğinin azalmasına, ateşi düşürmeye, barsak ve mide tembelliğine, saçları beslemeye, rahim iltihap ve akıntılarına, böbrek ve idrar yolları kum ve iltihabına, böbrek ve mesane taşlarını parçalamaya, şekeri düşürmeye ve nefes darlığına iyi gelir. Yağı bal mumu ile karıştırılırsa elde edilen merhem, soğuktan ileri gelen çatlaklara iyi gelir
Çemenotu ayrıca çıban ve yaraların iyileştirilmesinde de etkili olur.
– Bunun için tohumlan ezilip toz haline getirilir. Biraz suyla karıştırılıp yara lapası hazırlanır. Bu lapa yara ve çıbanlara dıştan uygulanır.

KULLANIM BİÇİMLERİ

Yağı harici olarak saçlara, lekelere ve cilt güzelliğine sürülerek kullanılır. Tohumları dövülüp toz halinde yutulur, bala karıştırılarak yenir, kaynatılıp suyu içilir. Harici olarak yara, şişlik ve urlara lapası konur. Baharat, biber ve sarmısakla karıştırılıp çemen yapılarak yenir. Taze yaprakları ve çiçekleri kaynatılarak suyu içilir.
Rahatsız edici el ve ayak terine karşı, yarım yemek kaşığı tohum ununa bir su bardağı su hesabına göre hazırlanan çaylarla, 10-15 dakikalık el ve ayak banyoları yapılabilir.
Çemen yagi, mersin yapraginin suyuna karistirilir, saçlara sürülürse, saçlari besler ve parlatir, dökülmesini önler. Çemen incir ile birlikte lapa haline getirilir, vücuttaki sislik üzerine konulursa, sisligi yumusatir.


Uyarı: Boyotu tohumunun bilinen hiçbir yan etkisi yoktur ama tüm herşeyin fazlası zarar olacağı gibi bu bitkininde tüm droglarının fazla alınması yan etki gösterebilir.

KAHVALTILIK ÇEMEN: Çemen unu; kimyon, karabiber ve sarımsak ile karıştırılarak elde edilen hamur özel olarak kahvaltılarda kullanılır.

PASTIRMADA ÇEMENİN YERİ (ÇEMEN ve ÇEMENLEME)
Çemen, buy otu (trigonellafoenum graecum) tohumlarının unu, toz, kırmızı biber, kıyılmış veya dövülmüş sarımsak ve yeterince su katılarak elde edilen hamur kıvamında bir karışımdır. Tuzlanmış, denklemede kalmış ve kurumuş olan pastırma etleri, bu hali ile bırakılacak olursa zamanla mikroplar etrafından bozulurlar ve fazlaca kuruyarak çok sert bîr hale gelirler. Bu durumların önüne geçmek için pastırmalar çemenlenirler. Çemenleme sayesinde hem pastırma etlerinin fazla kurumaları, hem de mikroplar tarafından bozulmaları önlenmiş olur.

[arsakay]

Neymiş bu çemen!
Ben bol kırmızı biberli bir karışım olduğunu sanıyordum.
Ayrı bir bitki olduğundan haberim yoktu.

[inci gül]

Çemen diye isimlendirilmiş karışım hamurunun hazırlanmasında kullanılan kırmızı toz biber su aktivitesini düşürür, küf ve mayaların üremesini engeller, ürüne istenilen kırmızı rengi ve lezzeti verir. Sarımsak son derece keskin ve kalıcı karakteristik bir koku ve yakıcı bir lezzet verir. Sarımsak ayrıca yapısında bulunan alicin maddesinden dolayı antimikrobiyel etkilidir. Çemen otu; tohumlarının (semen foenum graeci) unu ile karışıma lezzet ve aroma verir. Karışımın ana maddesi olduğu için ismini muhafaza etmiştir.
Doğada bilmediğimiz çok fazla bitki var. Biz bu bitkileri bilmesek de biz farkında olmadan onlar bizim yaşantımızda öyle **** böyle bir yer oluşturuyorlar.

[bonsaisever]

Sağol incigül.

Çemen'i kahvaltılarda severim ama Acıka favorim dir. Hele teyzem yapmışsa

Acıka:Biber salçası, sıvı yağ, bolca ceviz ve hazır paketlerden 7 türlü baharat(nane, kekik, karabiber vs)

[Mine Pakkaner]

Of of, tok karnına bile yenebilir

[agartha]

Çok çabuk filizleniyor ve büyüyor. Ben de tohumları var. Aktarlardan aldıklarınızın çoğu tutmuyor. Sanırım yaşlı tohum oldukları için. Dileyene gönderebilirim. Benim çemenim hızla büyümeye devam ediyor. Yapraklarının yemeğe ayrı bir lezzet verdiğini okumuştum. Göreceğiz bakalım...

[bademagacı]

İnci Gül'e teşekkürler..

[inci gül]

Merhaba arkadaşlar,
agaclar.net'te, okuldaki ders notlarım vede ödevim olan bu mucizevi bitkiyi sizlerle paylaştığım için ve beğendiğiniz için bende mutlu oldum

[mmenekşe]

Yıllar sonra kokusunu duyduğumda bana çocukken yediğim tarhanaları hatırlatmıştı..Macırlar(bulgaristan göçmenleri)tarhanalarına yaparken bundan bolca koyarlar..Poy olarak da kahvaltılarımızın vazgeçilmezidir..Diğer bir ismi de ki ben bu ismini biliyordum boy otudur.Yurt dışında çocukların boyları uzasın diye yapılmış ilaç preparatlarının içinde bundan var....

[fsmehmetozhan]

Bölgemizde Pastırma ve Çemen (Çaman) yapımında kullanılan ana maddesini oluşturan BOY bitkisi buğdayın un olamadan önceki hali gibidir. Buğday değirmenden geçince artık UN denir. Boy'da değirmenden geçinde artık ona ÇEMEN denir. bir nevi Boy'un unu ama Boy Unu demiyoruz çemen diyoruz. Boy tohumu aslında büyüklüğü ve şekli çakmak taşına benzer ancak kenarları çakmak taşı gibi değil köşeli olur.rengi kına rengi veya tonlarında olur. Ekimi ise Buğday'da olduğu gibi tarla daha önceden hazırlanır, Bahar aylarında (Tarla bulunduğu rakım ve mevsimin gelişi senesine göre Yazlık Arpa Ekim Zamanı) ekilir. Fazla gübre istemez, ilaçlama hiç istemez, ekildikten iki ay sonra beyaz beyaz çiçek açmaya başlar. Bu arada tarlaya ve etrafına çemen kokusunu da sürekli yayar. Bitkinin tarlada yerden yüksekliği nohuttan biraz kısa ama mercimekten biraz yüksek olur. Bu bitkinin hasat için her hangi bir tarım ekipmanı yoktur. Duruma göre tırpan ile veya fasulye nohut için özel tasarlanmış hasat makinası ile hasadı yapılabilir. Ancak Boy Tohumunu sapından ayırma işlemi biraz farklıdır. Tohumlar küçük ve buğdaya göre kaygan olduğu için normal elekten geçemez. bunun için özel tasarlanmış elekte piyasada bulunmaz. Fakat Patozun alt eleği yani ot tohumların ayrıldığı elek altına düşmekte buradan da boy alınmaktadır. Diğer tahıllara göre tek zahmetlisi bu kısımdır. Verimi Kğ bazında diğer tahıllara göre düşük olsa da ekonomik olarak piyasa değeri diğer tahıllardan fazladır. Hasat zamanı ortalama Dm² 100/125 Kğ verim elde edilir. Elde edilen ürün toptancılara satılmakta toptancılarda özel değirmenlerde öğüterek Çemen haline getirmek suretiyle Pastırmacılara, baharatçılara vb yerlere tedarik etmektedirler.

[AkisSoftware]

Kokusu olmasa benim tek vazgecemeyecegim bitki sanirim. O icine katilan madde renk boyasidir. Normal rengi yesil. Sadece sarimsak ve su ile karistirilarak hazirlanir istenirse renk boyasi katilabilir. Mucize bir bitki daha.