Bonsai ile ilgilenenlerin üzerinde en çok kafa yordukları konulardan birisi de toprak karışımıdır. Hazır karışımlı topraklar bonsai fidanlıklarından veya bahçe merkezlerinden alınabiliyor olsalar da genelde oldukça pahalıya gelirler. Baharda 3-4 'ten fazla ağacın saksısını değiştirmek isteyen birisinin toprak karışımını kendisinin yapabilmesi gerekmektedir.

Kendi toprak karışımınızı oluştururken kullanabileceğiniz birçok farklı içerik ve toprak türü vardır. Farklı bonsai meraklılarının başarıya ulaşmış çeşitli karışımları bulunmaktadır. Yeni başlayanlar için hangi karışımı kullanacağı konusu da pek çok zaman ürkütücü bir seçime dönüşebilmektedir.

Bu yazı Bonsai toprağı konusuna bir giriş amacı taşımaktadır. Yazıda geçen her malzemeyi bulamayabileceğinizi ve hangi karışımın en iyisi olduğu konusunu işlemediğimizi bilmenizi isterim.

Bonsai Toprağının Temel Gereksinimleri

Bir Bonsai yaşamını sürdürebilmesi için oldukça az miktarda toprakla çevrelenmiştir. Ağaç gelişebilmek için toprak üzerinden yeterli miktarda su, besin ve gaz (hava kastedilmiş sanırım) alabilmelidir. Bu yüzden toprağın kalitesi ağacın sağlığını ve gücünü direkt olarak etkilemektedir.

İyi bir toprak karışımı için iki temel unsur vardır:

1- Su ve besini yeterli derecede tutabilmesi. Genelde ölü organik maddeler/humus'la desteklenmiş bir toprak ağaç için yeterli miktarlarda su ve besini tutabilmektedir.

2- İyi bir drenaj (su tahliye) sistemi. Eğer fazla su derhal saksıyı terk etmezse köklerin çürümesine neden olabilir. Su tahliyesi normalde küçük çakıl taşları ve kaya parçaları ile sağlanmakta ve karışımın içerisinde suyun akması için açıklıklar oluşturmakta kullanılmaktadır. İyi bir su tahliye sistemi toprağın güzel havalanabilmesi için de gereklidir.

Farklı Ağaç Türleri İçin Toprak Karıştırmak

Bütün bonsai türleri rahat bir tahliye sistemi ve su tutan toprağa ihtiyaç duymakta olsalar da bazı türler su ve besin gereksinimlerine göre diğerlerinden ayrılabilmekte, bu da onların toprak karışımlarına yansıyabilmektedir. Örneğin Çamlar ve Ardıçlar diğer birçok türden daha az suya ihtiyaç duyarlar, yani topraklarının daha az su tutucu özelliğe sahip olması gereklidir.

Bunun yanında çiçekli ve meyveli türler yüksek miktarda suya ihtiyaç duyarlar ve topraklarının da suyu daha iyi tutması gerekir.

Toprak karışımınızı oluştururken su tutan maddelerin çakıllara (veya suyu tutmayan diğer maddelere) oranı hangi ağacın toprağını hazırladığınıza göre değişecektir. Çakılların oranını arttırarak suyu daha çabuk tahliye ederken, suyu tutan maddeleri arttırarak daha yüksek su tutma kapasiteli bir toprak yapmış olacaksınız.

Organik ve İnorganik Topraklar

Toprak karışımları organik ve inorganik olarak iki türe ayrılırlar. İkisinde de su tahliyesi için çakıl vb. maddeler bulunur ancak içerdikleri suyu tutan maddelerin tiplerinde ayrılırlar.

Organik topraklar peat (turba, bataklık kömürü) gibi ölü bitki parçaları içerirler ve bahçe merkezlerinden, fidanlıklardan bu maddelere ulaşabilirsiniz.

İnorganik toprak karışımları ise bu tür maddeler içermezler ve bunların yerine volkanik lavlardan pişirilmiş kile kadar bir çok türde özel olarak hazırlanmış içeriklere sahiptirler. Bu maddelere ulaşması daha zordur ancak büyük bahçe merkezlerinden ve bonsai fidanlıklarından elde edilebilir.

Organik Toprak Karışımı (Temel Toprak Karışımı)

Yıllarca en temel toprak karışımı olarak kullanılan bu türde yarı yarıya taş parçaları ve turba (peat) maddelerinden oluşmaktadır. Turba suyu veya besini toprakta tutar, taşlar ise toprağı açık tutarak suyun tahliyesini sağlar. Turba olarak yosun turbaları, taş parçası olarak da küçük çakıl taşları veya kırılmış granitler kullanılabilir. Bütün malzemeler 2mm'den küçük parçaların çıkartılması için elekten geçirilmelidir.

Turba yerine geçen başka organik maddeler de vardır. Küflenmiş yaprak veya çürümüş ağaç kabukları da kullanılabilmektedir. Çiftlik avlularındaki gübreler, bahçedeki çürümüş organik maddeler veya bahçe toprağı asla kullanılmamalıdır. Çünkü bunların kalitelerinden emin olunamaz ve topraklarda yuvalanan hastalıkları taşıyabilirler.

Standart bonsai toprağı karışımı yarı yarıya turba ve çakıl olmalıdır ancak çam ve ardıç türlerinde suyun rahatça tahliye edilmesini sağlamak amacıyla çakıl oranı %75'e yükseltilmelidir.

İnorganik Toprak Karışımı

Geçtiğimiz on yılda inorganik topraklar konusunda gözle görülür ilerleme kaydedilmiştir. Organik topraklar daha ucuz olmalarına ve daha kolay bulunmalarına rağmen kalite konusunda biraz geri düşmüşlerdir. Turba ve yerine kullanılan maddelerin birçok olumsuz yönü olabilir. Çok fazla su tutucu özelliğe sahip olabilirler ve yüksek miktarda suyu uzun zaman tutabilirler. Bu da toprak karışımının özellikle ilkbahar, sonbahar ve kış mevsimlerinin yağmur dönemlerinde gittikçe daha da ıslaklaşmasına sebep olabilir. Buna karşın yüksek ısıya maruz kaldığında kurumuş olan turba sıkılaşabilir ve su tahliyesini gerektiği gibi yapamayabilir. Tüm bunlar da çürüme başta olmak üzere kökte çeşitli olumsuzluklara neden olabilir.

İnorganik maddelerin en önemli artısı lapalaşma ve ezilme gibi sorunlara karşı açık yapılarını uzun süre koruyabilmeleridir. İnorganik maddeler belli miktarda suyu bünyelerinde tutarlar ve fazla miktar çabucak saksının dibinden dışarı gönderilir. Dolayısıyla iyi hazırlanmış inorganik karışımlı bir toprağa ekilmiş bonsaileri aşırı sulamak çok zorlaşmaktadır.

İnorganik toprak karışımlarında, çakıl taşıyla kullanılabilecek volkanik lavdan pişirilmiş kil parçacıklarına kadar bir çok inorganik madde vardır.

Bunlar; Akadama; bonsailer için özel olarak üretilen bir çeşit beyaz Japon kilidir. Sadece bonsai fidanlıklarından elde edilebileceğinden ulaşılması nispeten zordur. Üzerinde çifte kırmızı hattın bulunduğu birinci kalite ve biraz pahalıları da dahil olmak üzere farklı türlerde Akadamalar vardır. Yaz aylarında sık sulamanın yapılmasının gerektiği Avrupa ve Amerika bölgelerinde özelliklerini çabuk kaybedebilecek olan düşük kaliteli Akadamalardan uzak durun.

Peat (sözlük anlamı): Serin veya ıslak yerlerde ölü toprağın üstünde bulunan, genelde siyah veya kahverengi renkli ölü bitki parçaları. Bitkilerin daha iyi yetişmesini sağlamak için bahçelerde ve ayrıca yakmak için de kullanılır.

Seramis turuncu renkli olup görüntü olarak Akadamanın üst sınıflarına benzer. İngiltere ve Amerika'da iyi bahçe merkezlerinden elde edilebilmekte olup ulaşması çok daha kolaydır. Seramisin avantajı kurudukça turuncunun farklı bir tonunu alarak sulanması gerektiğinin kolayca anlaşılmasını sağlamasıdır. Renk olarak herkesin hoşuna gitmeyebilse de birlikte üstü çakıllarla kapatıldığı zaman pek de dikkat çekmez. Ayrıca açık yapısını bozulmadan uzun süre koruyabilir.

Pişirilmiş killer çok iyi birer toprak maddesi olmalarına rağmen pahalı ve ulaşılması zor ürünler olabilirler. Bunun yanında su tahliyesini çok iyi sağlarlarken yüksek miktarda suyu da tutabilirler.
Birçok bahçe merkezinden ulaşabileceğiniz daha ucuz toprak karışım maddeleri de vardır. Bu ürünler kil yerine veya killerle birlikte kullanılarak özellikle fazla miktardaki ağacın saksılarını değiştirmek gerektiğinde toprak epeyce ucuza getirilebilir.

Perlit doğal olarak meydana gelmiş yüksek derecelerde ısıtılmış volkanik kayalardır. Pişirilmiş killer gibi çok iyi yapılar vardır ve bunun yanında yüksek miktarda suyu da tutabilirler. Çok hafif oldukları için de büyük saksılarınızın ağırlığını azaltmanıza da yardımcı olur.

Vermiculit doğal olarak meydana gelmiş, perlite benzer bir mika mineralidir. Bunun da çok iyi su tutma ve tahliye özelliği vardır. perlite karşı olan avantajı ise daha hoş görünen rengidir. Vermiculitin parçaları daha küçük olduğundan iyilerini ayırmak için standart bir poşeti elediğinizde yaklaşık dörtte biri boşa gidebilir.

Eleyerek İyileri Bulmak

Su tahliyesinin iyi olduğu organik veya inorganik bir karışım için toprak mutlaka elekten geçirilmeli, toz ve çok küçük parçalar ayıklanmalıdır. 2mm'den küçük parçalar mutlaka ayrılmalıdır. Karışımın içinde kalacak olan toz parçaları toprağın açık yapılarını tıkayarak su tahliyesinde kötü etkiler ortaya çıkarabilir.

Organik Topraktan İnorganiğe Geçiş

Yaprakları her sene dökülen hemen hemen tüm türler sağlıklı oldukları sürece organikten inorganik toprağa geçişi kabul edeceklerdir. Kozalaklı türler, mesela çamlarda, içlerinde gelişimlerine faydalı bazı mantarların bulunduğu düşünülerek eski topraklarının bir bölümünü tutmak iyi olacaktır. Eğer bu konuda şüpheniz varsa toprağın yapısını değiştirmeyi yavaş yavaş yapın ve her saksı değişiminde toprağa bir miktar inorganik madde ekleyin.

Bonsai İçin En İyi Toprak Karışımı

Bonsai yetiştiriciliğinde tek bir 'en iyi karışım' formülü yoktur. Bölgesel iklim ve yağmur miktarı, kişisel sulama yöntemleri ve ağacın özelliği gibi unsurlar yetiştiricinin toprak karışımına etki eder. Sonuçta farklı toprak türleri ve içerikleri hakkındaki uğraşlarınız sizin kişisel tercihlerinizde etkili olacaktır. Öncelikle bölgenizdeki yetiştiricilerin kullandıkları ve başarıya ulaştıkları toprak karışımlarını bularak onlardan almanızı öneriyoruz. Ben yine de organik ürünler yerine neredeyse her zaman daha kaliteli olduğunu söyleyebileceğim inorganik ürünler kullanmanızı tavsiye ederim.

Toprak karışımlarında benim kişisel tercihim şöyledir: (yüzdeler hacim olarak verilmiştir ağırlık olarak değil)

%30 Seramis kil parçaları,
%40 Vermiculit ve
%30 Çakıl.

Su tutma özelliğini yükseltmek için Vermiculitin yüzdesini arttırıp, suyun daha kolayca tahliye olacağı bir karışım için de Çakılı %50 oranında katıyorum.

Deneyimlerimden gördüm ki bu karışımlar sayesinde yaz sıcağında bile günde 1 veya 2 seferden fazla sulamaya gerek kalmıyor ve fazla su direkt olarak tahliye deliklerinden dışarı boşalıyor. Şu ana kadar ne tahliye ya da toprağın sertleşip sıkılaşması sorunu ne de kök çürümesinden muzdarip bir ağaçla karşılaştım. Son olarak, tüm bu malzemeler bahçe gereçleri satan iyi bir dükkanda uygun fiyatlara bulunabilir.

Kaynak: www.bonsasite.com/soils.html
Yazar: Harry HarringtonÇeviri: Erkan Aktaşgül



Bonsai İçin Ne Tür Toprak Kullanmalıyım?

Bu işe yeni başlayan birçok kişi bazı şeyleri kavrayana kadar sıradan saksı toprağı kullanırlar. Ben de size, bonsai ile ilgili diğer süreçleri iyice anlayıncaya kadar böyle yapmanızı tavsiye ederim. Toprak açık bir yapıya sahip olduğu ve suyu iyi tahliye ettiği sürece bitki üzerinde negatif bir etki yaratmayacaktır. Bonsai öncesi ağaçlar öncesi için hazırlanmış topraklar bulursanız onları kullanın. Bonsai toprakları, normal saksı topraklarına göre suyu çok daha iyi şekilde dışarıya atarlar ve bitkilerin hemen kocaman olmasının amaçlandığı bu tür topraklara göre daha az gübre içerirler. Bonsai toprağı bu konuda uzman bazı fidanlıklarla ve hatta bazen sıradan fidanlıklarda bulunabilir (Ülkemizde böyle bir şey mümkün değil tabii). Bu en kolay, ucuz ve zaman kazandıran yöntemdir.

Kendi karışımınızı yapmak da düşündüğünüz kadar zor değildir. Bir çok yetiştirici bu konuda fazlaca yaygara koparmaktadırlar. Hemen hemen bütün tür ağaçlara uygun olduğunu söyleyebileceğim temel bonsai toprağı şudur aslında:

1 birim killi/verimli toprak (loam),
2 birim torf (sphagnum peat moss),
2 birim çakıl (granite grit).

Bunların hepsi de elde etmesi kolay maddelerdir.
Çevirenin Notu:
Loam: Verimli toprak, killi toprak.
Sphagnum Peat Moss: Peat >>Torf demektir, Moss >>>Yosun, Sphagnum da anladığım kadarıyla torf türü bir toprak türü.
Granite Grit: Toprağa hava aldıracak çakıl parçaları kastedilmiş.

Toprak karışımlarınız hazır olsun

Her zaman elinizin altında iki farklı kutu veya benzeri bir saklama kabında (mümkünse büyük olsun) karışımlar olsun. Birinde tamamen organik maddeler karışımı (ağaç kabuğu parçaları, talaş, yaprak parçaları, hayvan gübresi ve benzeri), diğerinde ise inorganik maddeler karışımı (ufaltılmış granit parçaları, sert kum, ponza (süngertaşı), perlit (incitaşı), volkanik kül veya taşlar ve benzeri). İkinci kapta bulunan parçacıklar yüksek miktarda mineraller ve yüksek oranda PH değerine sahiptir.

Genel olarak aşağıdaki listede 5 farklı bitki grubu için çeşitli karışımlar örnek verilmiştir. Bu liste tavsiye edilen karışımları vermektedir ve tam oranı tutturmak çok da önemli değildir. Buradaki kriter PH değerinden çok parça büyüklüğüdür.

Birinci Grup "3/4 Organik Karışım - 1/4 İnorganik Karışım"
Açelya, Ormangülü, Servi Ağacı, Kızılağaç, Tropikal Yapraklı ağaçlar

İkinci Grup "2/3 Organik Karışım - 1/3 İnorganik Karışım"
Huş, Kayın, Gürgen, Karaağaç, Zelkova, Akçaağaç

Üçüncü Grup "1/2 Organik Karışım - 1/2 İnorganik Karışım"
Ateşdikeni, Morsalkım, Ayva, İncir, Çobanpüskülü, Şimşir, Elma, Şeftali, Armut, Kiraz, Erik

Dördüncü Grup "1/3 Organik karışım - 2/3 İnorganik Karışım"
Karaçam, Ginkgo, Köknar, Ladin, Katran Ağacı, Servi, Japon Sediri

Beşinci Grup "1/4 Organik Karışım - 3/4 İnorganik Karışım"
Meşe, Çam, Ardıç, Aşırı soğuk ve Aşırı sıcak iklim bitkileri, Okaliptüs

Not: inorganik maddeler (ağaç kabuğu, talaş vb.) torfun icinde bulunuyor. Torf bulamayanlar veya toprak karışımını kendi yapmak isteyenler yukarıdaki listeyi kullanabilir.

Kaan Çolak