Sevgili cybel, acaba bu yazdıklarınız şiveye mi giriyor, yoksa yanlış kullanım mı? Bence Kayısıya, kaysı demek gibi yanlış kullanım.

Muşmula ile yeni dünya aynı değildir.
Muşmulaya bazı yerlerde beş bıyık, bazı yörelerde döngel de derler.
Yeni dünya, Malta eriği'dir.

Rejim yaptığım bir dönemdi, bir arkadaşımın iş yerine gitmiştim. Yemek teklifini reddedince, badem yermisin diye sordu bana.
Rejimde badem? sonra anladım ki badem dediği 'hıyar'.
Bakıyorum, pazarlarda da hıyar etiketlerinde badem yazıyor.

Benim yazdıklarım şiveye giriyor sayın Güler. Şivelerin yanlış kullanım olduğunu düşünmüyorum. Çünkü oradaki halk kendi arasında iletişimlerini kolaylaştırmak için bu söylemleri seçmişler. Ama dediğiniz gibi yeni dünya ve muşmula konusunda yanlışım vardı. Açıkladığınız için teşekkürler.

Konya-Taşkent ilçesinde:
Salatalık'a..................Bostan veya Hıyar,
Domates'e .................Domat,
Arpacık Soğan'a...........Göver,
Kiraz'a.......................Kİrez
Elma'ya......................Alma,
Patates'e,..................Pate veya Kumpir,
Armut'a,.....................Armıt,
Patlıcan'a,..................Badılcan,
Kuşburnu'na,...............İtburnu,
Karamuk'a,..................Garamık,
Mısır'a,.......................Darı,
Fasulye'nin her haline....Bakla (ak bakla,goca ak bakla,bıçak baklası,gabuklu bakla,şeker baklası gibi),
Limon'a,......................İliman,
Kiraz'ın Çağlasına..........Cığala,
Lahana'ya,..................ilaana denmektedir....

Sn. mustafa kazar, aşağı yukarı aynı kelimeleri kullanıyoruz.
Benim köyümde böyle söylenir, ancak bir iki farkla ki :
Patatese..................... patadiz,
Fasulyeye.................... fasille denir.

Domatese "maniye" dendiğini duyan oldu mu? Buralarda, genelde köylerde maniye deniyor.

Aydın yöresinde karnabahara çiçek denir. Ve karnabahar yemeği yapılmaz, çiçek aşı vurulur :)
En ünlüsünü unutmuşuz, ay çekirdeğine ege yöresinde çiğdem, Konya, Kırşehir yöresinde şemşame deniyor.

Yine Ege yöresinin Aligovan'ı Erguvan,
çerezi kuru yemiş, yemişi de incir oluyor.

Küçüklüğünde yerel deyimleriyle büyümüş bir kız çocuğu büyük şehre gelince bu yeni adlarla karşılaşınca, ayağını bastığı, bildik toprağından bir avucu alınmış gibi olup küçük bilinçsel sarsıntılar geçiriyor...

Benim de duyduğum, zaman zaman da güldüğüm şeyler var; mesela, bir armut cinsi var, çok olgun oluyormuş o yüzden adına '' lâp düşen ''diyorlar. O da ne dedim, lââp diye düşüyormuş.
lâhana'ya -- kelem
hıyar'a -- yeşillik diye burada da söylüyorlar.
Bir de, çok enteresan geldi. Bazı Trakya'lılar bildiğimiz serçe(kuş) ye darılcan tabirini kullanıyorlar.

Merhaba,

Bu güzel bir başlık fakat belki bir iki şeye dikkat etsek daha yararlı ve öğretici olacak. Öncelikle, bence bu adlarda çok az yanlış var. Zaten çoğu yabancı olan adların doğruluğunu yanlışlığını tartışmak değil de hangi yörede nasıl kullanıldığını konuşalım. Tabii ki arada gerçekten yanlış kullanımlar çıkacak. Bir yörede bazı ağaç adlarının yanlış kullanımı ile ilgili bir mesaj vardı.

Fakat öncelikle ricam, "bizim buralarda" böyle denir, ya da "bizim oralarda" şöyle denirdi demek yerine "bizim oraların" adını söylersek daha anlaşılabilir olur diye düşünüyorum.

Belki bu mesajların sonunda, bir iki arkadaş üşenmez, burada yazılanları derler ve "sebze ve meyvelerin yerel adları" diye bir sözlük oluşturur.

Yanlışlarla ilgili ben de bir şeyler söyleyeyim. Hıyarın adı hıyardır. Hıyar adı bazen hakaret sözcüğü olarak da kullanıldığı için bir gün birileri yapma bir kibarlıkla hıyar demek yerine salatalık demeye başladılar ve salatalık adı hıyarın üstüne yapıştı kaldı. Salatalık adı salata yapımında kullanılan her şeyin genel adı olduğundan tabii ki hıyara ait özel bir ad olamaz. Bence doğrusu hıyar adını kullanmaya devam etmektir. Badem sözcüğü ise, yine bir dönem küçük ve körpe hıyarların tazeliğini vurgulamak için pazarcılar tarafından kullanılan bir sözcük iken, hıyar adının yerine başka bir ad arama çabalarının sonucunda hıyara yapışıp kalan başka bir ad oldu.

İnsan uzun süre siteye girmeyince girdiğinde nereye bakacağını şaşırıyor :)

Muşmula-Yeni Dünya karışıklığı çözülmüş fakat yeni dünya adı kendi içinde bir paradoks taşıyor. Uzun yıllar ülkemizde Malta Eriği adıyla bilinen yeni dünyanın ne Malta ile ne de erik ile hiçbir ilgisi yok. Bunun yanında yeni dünya adı birçok başka sebze ve meyvenin olduğu gibi yeni dünyanın da amerika kıtasına ait olduğunu düşündürüyor. Fakat bu da yanlış. Yeni dünya Çin ve Japonya kökenli bir meyve.

Teşekkürler Todor, yazdıklarınız da mandalina kelimesinin doğru olduğunu destekliyor yalnız TDK Büyük Sözlük burada bilimsel bir hata yapmış.
Ben mandalinanın bilimsel adı için Citrus reticulata yazmıştım.Sözlük ise Citrus nobilis yazmış.
C.Reticulata genel mandalina adı iken C.nobilis King mandalina dediğimiz mandalina türünün özel adıdır.
Rize mandalina diye bildiğimiz Satsuma mandalinalarının bilimsel adı ise Citrus unshiu.

Kaynak: Citrus / Complete Guide to Selecting & Growing More than 100 Varieties ( Lance Walheim)

Sn izzeterisen,

Köyünüz neresi?

Evet bende unutmuştum bu kelimeyi,bildiğim kadarı ile Kayseri, Konya gibi şehirlerde aslında iç anadolu bölgesinde ay çekirdeğine ŞEMŞAMER (Şems-i Ahmer ) Güneşe kızaran,Güneşe dönen anlamında kullanılıyor.halk arasında bu telafuz kolaylığı sağladığı için şemşamer olarak kalmış...

Konu ile pek alakası yok ama,mecaz olarak da aşırı utangaçlıktan dolayı yüzü kızaranlar için de söylenir.

Muğla-Ortaca İlçesi-FevziyeKöyü

Biz de buna frenk elması denir. :)

Bir de :
acura cacır deriz.
Fethiyeliler de :
ayçiçeğine çıtlak diyorlar.

Erzincan'da çekirdeğe çigid derler.

arkadaşlar çok çok güzel konularınız.
fakat bir şehirde köyler arasında sebzelere verilen isimler farklılıklar gösterirler. hepsi aynı anlamda kulanılırsada normaldir benim engıcık olduğum kısaltmalarıdır, yabancı isimleri yeniden türkçe imiş gibi telaffuz edilmesidir.

Karaman yöresinde söyledir.
genel sebze ekilen yerlere , BOSTAN , BOSTANLIK derler
Bostan , salatalık
Patates , kümpür
Fasülye , ülübü
Ayçiçeği , gündöndüren , güne bakan , çitlek
Elma , Alma
Harnup , keçiboynuzu

Bu başlığın ilk yorumlarında belirtilmiş ama ben genede yazacağım.

Öğrenciliğimizde bahçe bitkileri hocamız Fevzi Ecevit; ''hıyar bitkisine salatalık demek bitkiye yapılan en büyük hakarettir'' derdi. Bunu yıllardır her konu açıldığında anlatırım.

Bence yerel ağızlar ve "yanlış" kavramları karıştırılmamalı. Çeşitlilik, dilin zenginliğidir, farklı dillerden gelen kelimeler değişik siyasi veya sınıfsal kaygılarından dolayı bir makbul görünebiliyor, bir görünmeyebiliyor.

Anadili türkçe olmayan fakat bu tür konular için çok ilgi duyan birisi olarak bir rica etmek isterdim: Yerel şivenizde kullanılan kelimeler verirken, "bizim oralarda" yerine nereyi kastettiğinizden bahseder misiniz? Mesela "tropikana" rumuzlu kişi, Antalya'da yaşıyor fakat lahana yerine "kelem" sözcüğünün nerede kullanıldığını merak ediyorum!

Türkçe'yi ilk öğrenmeye başladığımda Yunanca üzerinden Türkçeye gelen domates ve patates kelimeleri bana tuhaf geldi çünkü Yunancada bunlar "domata" ve "patata" sözcüklerinin çoğulu oluyor. Özellikle "domatesler" kelimesi, çünkü bana "domatalarlar" gibi geliyordu. :) Fakat Türkçe'deki tekil/çoğul anlayışı, Hint-Avrupa dillerindekinden epeyce farklıdır, çoğul olarak girmeleri mantıklıdır aslında.

"Patlıcan" sözcüğü çok ilginç çünkü Güney Amerika'dan Avrupa'ya gelen domates ve patatesin aksine, patlıcan Asya menşeli bir bitkidir. Patıcan, Baingan, Badamjan, Bademjoon, Patlıcan, Melitzana, Mulignan, Melanzana, Berenjena, Berinjela, Aubergine...batıya doğru giderken daha da farklılaşıyor fakat hep aynı kelimenin bir varyasyonu. (Tabi ki anadilimin biraz renksiz "eggplant" sözcüğü bir yana...) :D

Antalyada;
Cennet meyvası,trabzon hurması=amme
Bezelye=mezgelle
Muşmula=beşbıyık
Semizotu=tömeken
Bostan patlıcan=topak patlıcan
diye de bilinir,söylenir.

Karnabahar ın doğruluğunu kabul etmiyorum. Teknik olarak böyle kabul edilse de karnıbahar doğrusudur. Yani bitkinin kalın geniş yaprakları açıldığında ortasından bahar çıkar. Karnın da bahar vardır. Bunun bir çok hikayesi bile var. Aynı karpuz değilde aslının karbuz olduğu gibi.

Kayseri civarında özellikle Yemliha kasabasında yetişen küçük mor beyaz çizgili patlıcana yamula patlıcanı deniyor ve çok tutuluyor.
Doğuda sınıra yakın yerlerde ayçiçeği cekirdeğinin adı da sumuşka.

(Mine hanımdan alıntı: Kıvırcık marul yoktur, kıvırcık salata vardır. Oysa halk arasında salata deyince doğranmış soslu çiğ sebzeler gelir akla, değil mi?)

Salata, karışık doğranmış sebze veya meyveler ve z.yağı limon sirke ve diğer soslarla tatlandırılmış, ana yemekten daha fazla tad alınması için hazırlanan bir yan yemektir. Herkes de böyle bilir. Ancak kıvırcık sıfatlı sebzeye tek başına salata demek bana pek doğru gelmiyor. O zaman marula da düz salata veya normal salata dememiz lazım. Bir de top şeklinde olanı var. Buna da top salata veya atom salata demek lazım.
Halktan biri olarak salata kelimesini sadece yukarıdaki yan yemek dediğimiz karışıma tahsis edip. diğerlerini marul kıvırcık ve top marul olarak adlandırma daha doğru geliyor bana.

Gümüşhane'nin Kelkit ilçesinde;
patates: kartol
havuç: pürçüklü
lahana: kelem
hindi: culluk

olarak adlandırılır

Tam da dün babannemden kelem kelimesini öğrenmiştim, burada da görünce ilginç geldi :)
Yöre Ordu-Fatsa,
Yalnız, anlaşılan kelem bizim memlekette pancarın (kara lahana) sap kısmına deniyor.

bölgelerimize göre degişiklik olması çok normal degil mi

Bazı Bitkilerin Malatyada Kullanılan Yöresel İsimleri;
Nane=Yarpuz
Semizotu=Pirpirim
Patlıcan=Balcan
Dut=Tut
Havuç=Pürçekli
Kayısı=Mişmiş
Elma=Alma
Domates=Tamates
Patates=Patik

Ödemiş
Fasulye = Çakıldak