agaclar.net - EM (Etkin Mikroorganizmalar)

AKDENİZ BÖLGESİ’NDE Phoma Tracheiphila’nın NEDEN
OLDUĞU UÇKURUTAN HASTALIĞINA YAKALANMIŞ
LİMON AĞAÇLARININ ETKİN MİKROORGANİZMALAR
(EM) UYGULANARAK İYİLEŞTİRİLMESİ
Ziraat Mühendisi Prenses Atacan

E-posta: info@emturkey.com
Özet
Bu makale, Türkiye’de limon bahçelerindeki en büyük sorunlardan biri olan limon ağaçlarında Phoma tracheiphila mantarının - önceden Deuterophoma tracheiphila olarak bilinmekteydi -neden olduğu uçkurutan hastalığınin başarıyla iyileştirildiğini bildiren ilk rapordur. Bu çalışmada, Etkin Mikroorganizmaların (EM) bu hastalık üzerine etkisini test etmek amacıyla,
daha önce uçkurutan nedeniyle terkedilmiş bir limon bahçesi çalışma alanı olarak seçilmiştir.Belirli sayıdaki ağaçlara iki farkı konsantrasyonda EM FPE (EM ile fermente olmuş bitki özü) ve EM5 karışımı ile tek konsantrasyonda ve yalnızca bazı ağaçlara EM aktif (EMa) uygulanmıştır.
Uygulamadan yalnızca bir hafta sonra EM’nin önemli derecede iyileştirici etkisi gözlenmiştir.Farklı konsantrasyonlarda EM FPE ve EM5 kullanmanın belirgin bir etkisi görülmemiştir.Hastalık gerilemiş ve normalde meyve bahçesindeki hastalığı kontrol altına almak amacıyla kesilmeyi bekleyen ağaçlar tamamen iyileşmiş ve normal şekilde büyümeye başlamışlardır.Çalışmaya 2004 Temmuz ayının ortasında başlandı ve çalışma hala devam etmektedir. Bugün
20 Ekim 2004’dür ve enfeksiyon dönemi (sonbahar ve ilkbahar) başlamıştır. Çevredeki diğer meyve bahçelerinde hastalık görülmesine rağmen, EM uygulanmış bahçede henüz uçkurutana rastlanmamıştır. EM’nin yararlı etkisini açıklamak için birkaç mekanizma öne sürülmüştür. Bu mekanizmalar tek tek olabileceği gibi hepsi bir arada da EM’nin yararlı etkisinden sorumlu
olabilir. Ayrıca, çalışma yapılan bahçede ürün iki hafta erken hasat edilmiştir. EM’nin bir diğer yararlı etkisi de meyveleri doğal yoldan dalında sarartmasıdır. Bir başka deyişle, meyveleri saratmak için karpit uygulayarak depoda bekletmeye gerek kalmamıştır.
GİRİŞ:
Turunçgiller:
Turunçgiller familyası tropikal ağaçlar sınıfına girmektedir. Bu ağaçlar, insanların göçleri sayesinde bir ülkeden diğer ülkeye taşınmıştır. Halen yaklaşık 50 ülkede turunçgiller yetiştirilmektedir. Yetiştirildiği ülkelerin coğrafi dağılımı aşağıdaki gibidir:
a- Akdeniz bölgesi: Bu bölge dünya üretiminin %36’sını karşılamaktadır. En büyük yetiştiriciler;
İspanya, Yunanistan, Kıbrıs, Türkiye, Mısır, Fas, Tunus, Suriye, Lübnan ve Filistin’dir. İspanya ihracatta dünya lideridir.
b- ABD ve Latin Amerika: Bu bölgede dünya üretiminin %27’si yetiştirilmektedir. Önemli bölgeler: Orta Amerika, Brezilya ve Arjantin’dir.
c- Güney Asya: Japonya, Çin, Hindistan, İran, Filipinler ve Malezya başta olmak üzere dünya üretiminin %37’si bu bölgede üretilmektedir.
Uçkurutan ve EM:
Turunçgillerde görülen uçkurutan hastalığı daha önceleri Deuterophoma tracheiphila olarak bilinen Phoma tracheiphila mantarının neden olduğu bir hastalıktır. Özellikle Türkiye’deki limon bahçelerinde büyük bir sorun oluşturmaktadır. Bu hastalığa karşı duyarlı tüm diğer turunçgil çeşitlerine de zarar verebilir. Mantar, fidanlıklarda gizli gizli yaşamasını sürdürebilir.
Birçok yerli ve ithal limon çeşitleri bu mantardan etkilenmektedir. Hastalığın teşhisinde, hasta olduğu tahmin edilen sürgünün enine kesiti alındığında odun dokusunda havuç kırmızısı renginde sarımsı-kırmızımsı bir renklenme görülür. Hastalık ağacın tepesinden ya da kök kısmından başlayabilir. Tepeden başlayan enfeksiyonlar genellikle yavaş seyreder. Bu durumda
bitkiler hastalığın henüz bulaşmadığı dallardan ve budanmış olan dallardan süren ikincil sürgünlerle yaşamını uzun süre devam ettirebilir. Bu yeni sürgünlere de zaman içerisinde peş peşe hastalık bulaşır. Eğer hastalığın seyri aşağıdan yukarıya doğru olursa hastalığın ilerlemesi çok hızlıdır ve tüm sürgünü veya ana dalı kuşatabilir. Bu durumda hastalığın bulaştığı sürgün veya dal hızlı bir yaprak dökülmesi ve kuruma gösterir (Şekil 1). Bazen kurumuş yaprak ve
meyveler sürgünün üzerinde kalabilir. Patojenin toprak yüzeyine yakın olan köklerden girmesi durumunda belirtilerin ortaya çıkması çok daha hızlıdır ve tüm bitkiyi hızla kuşatabilir. Kısa bir süre sonra da bitki ölür. Bir limon ağacının yetişmesi için beş yıl gerekmektedir. Uçkurutan genellikle 5 ila 10 kez ürün aldıktan sonra ağacı yok etmektedir. Halen, hastalık riskini azaltmanın tek yolu hastalığa karşı dirençli limon türlerinin seçilmesi yoluna gitmektir. Maalesef
üstün kaliteli meyvelerinden ötürü Türkiye’de en fazla yetiştirilen interdonato limonları uçkurutan hastalığına karşı son derece duyarlıdır. Bu mantara karşı daha dirençli limon türleri yetiştirilmeye çalışılmaktadır. Bu çalışmada, bizler hastalıktan ötürü terkedilmiş bir limon bahçesinde Etkin Mikroorganizmaların hastalığı nasıl etkilediğini anlamak için bir dizi deney gerçekleştirdik.
EM ya da “Etkin Mikroorganizmalar,” Japonya’nın Okinawa kentinde, Ryukyus
Üniversitesi’nden Profesör Dr. Teruo Higa tarafından geliştirilmiş aşılayıcı bir mikroorganizma kokteylidir. EM, doğal olarak doğada bol miktarda bulunan yararlı mikroorganizmaların biraraya getirilmesiyle oluşturulmuş bir mikrroganizmalar kültür karışımıdır (başlıca laktik asit bakterileri, fotosentez bakterileri, maya, aktinomisetler ve belirli bazı mantarlardan oluşmaktadır). EM’nin, toprak kalitesinin iyileştirilmesinde, bitkilerin büyümesi ve ürün
kalitesinin artırılmasında etkili olduğu, meyve vermeyi, ve meyvelerin olgunlaşmasını teşvik ettiği ve ayrıca bitkileri patojenlerin zararlı etkilerinden koruduğu bilinmektedir (Teruo Higa 1993). Yaptığımız çalışmalarda elde ettiğimiz ilk sonuçlar, EM’nin, uçkurutan hastalığının tedavisinde yararlı ve etkin bir araç olduğunu açıkça ortaya koymuştur.
YÖNTEM VE MALZEMELER:
Araştırmayı gerçekleştirmek için 23,6 hektarlık bir arazide kurulmuş yaklaşık 22
yaşında bir limon bahçesini seçtik. Bahçedeki limon ağaçlarının %40’ı Phoma Tracheiphila mantarının neden olduğu uçkurutan hastalığı nedeniyle kesilmişti. Uçkurutan hastalığında ilk belirtiler genellikle ağaçların tepe sürgünlerindeki yaprakların birincil ve ikincil damarlarında hafif bir renk değişimi şeklinde ortaya çıkar. Daha sonra yapraklar sararmaya ve dökülmeye başlar, genellikle petiyol (yaprak sapı) sürgün üzerinde kalır. Yaprakların dökülmesiyle beraber
sürgünler de uçtan geriye doğru sararmaya başlar. Bazen sürgünlerin yalnız bir tarafında sararma gözlenir ve daha gerideki alt kısım normal yeşil rengini korur. Hastalığın daha ileri aşamalarında, hastalığın bulaştığı sürgünler kahverengiye döner. Yaprakların dökülmesini takiben (Şekil 1), ince sürgünlerin, dalların, gövdenin ve sonuçta bitkinin tümünün kuruması gerçekleşir. Bu
duruma gelmiş bir ağacın hastalığın kontrolü için kesilmesi gerekmektedir. Çalıştığımız bahçede hastalık tüm ağaçları etkisi altına almıştı ve verim %60 – 70 oranında azalmıştı. Yeni sürgünler kısa süre içinde hastalığa yenik düşerek kuruyor (Şekil 2); ağaçlar normal büyümeyi sürdüremiyorlardı.
EM’nin etkisini görmek için 170 ağaç üzerinde çalışma yapmaya karar verdik.
Kullandığımız EM Hollanda’daki Agriton firması tarafından EM1 şeklinde sağlanmıştır. EMaktif (EMa), EM FPE ve EM5 aşağıda açıklandığı şekilde hazırlanmıştır:
EM FPE’nin hazırlanması :
20 litre EM FPE hazırlamak için belirtilen miktarlarda aşağıdaki bitkiler kullanılmıştır:
BİTKİ ADI
MİKTAR (GRAM) TÜRKÇE İNGİLİZCE LATİNCE
1.000 ACI BİBER Chilli Pepper Capsicum annuum L.
20.000 ÇİM Perennial rye-grass Lolium perenne L.
500 DEREOTU Fresh dill Anethum graveolens L.
400 KEKİK Wild thyme
Origanum smymaeum
L.
1.000
SOĞANTAZE
Spring onion Allium cepa L.
1.000
SOĞANKURU
Brown onions Allium cepa L.
500 MAYDANOZ Green parsley Petroselinum latifolium
500 PAPATYA Chamomile
Matricaria chamomilla
L.
1.000 PIRASA Leek Allium porrum L.
500 ROKA Rocket Eruca sativa Lam.
2.000 SARIMSAK Garlic Allium sativum L.
1.500 SEMİZOTU Fresh purslane Portulaca oleracea L.
500 TERE Pepper-grass Lepidium sp.
800 YARPUZ Penny-royal Mentha pulegium L.
18,8
LITRE
ARITILMIŞ SU
(KUM FİLTRESİ + AKTİF KARBON FİLTRE)
Yukarıdaki bitkiler bir blender içinde iyice kıyıldıktan sonra plastik bir bidona konularak 25-30 C derecede 48 saat bekletilmiştir. Daha sonra bu karışım çuval tipi bir filtreden geçilerek süzülmüş ve 18 litre sıvı elde edilmiştir. Bu sıvı karışıma 1 litre EM1 ve 1 litre melas ilave edilerek plastik bidon gölge bir yerde yine 25-30 C derecede 1 hafta bekletilmiştir. Hergün bidonun kapağı biraz gevşetilerek içerdeki fermentasyon gazlarının dışarı çıkması sağlanmıştır.
Gazları dışarı atarken içeri hava girmemesine özen gösterilmiştir. PH=3,5 olduğunda EM FPE kullanıma hazır demektir.
EM5’in hazırlanması:
EM5 yapımında aşağıda belirtilen standart bileşenler kullanılmıştır:
1. Kloru alınmış su 600 cc
2. Melas 100 cc
3. Doğal Sirke 100 cc
4. Damıtılmış alkol (50 %) 100 cc
5. EM1 100 cc
Melası tamamen eriyene kadar ılık suyla karıştırdık. Sonra şu bileşenleri sırasıyla ekledik: sirke, damıtılmış alkol ve EM1. Bu karışımı plastik bir bidona koyduktan ve ağzını sıkıca kapattıktan sonra bidonu doğrudan güneş ışını almayan sıcak (25-30 degrees C) bir yerde sakladık. Bidon
fermentasyon gazlarından ötürü genişlediğinde, ara sıra kapağını gevşeterek gazların çıkmasını sağladık.
Gaz üretimi iyice azaldığında EM5 kullanıma hazırdı. Yaptığımız EM5’in tatlı ve hoş bir kokusu vardı.
EM aktifin (EMa) hazırlanması:
EM1 geldiğinde içindeki mikroorganizmalar dormant haldedir. Mikroorganizmaların aktif hale geçirilmesi gerekmektedir. 1 hacim EM1’i aktifleştirmek için 1 hacim melas ve 18 hacim kloru alınmış su kullandık. Böylece, EM1: melas: su için aktifleştirme oranı 1:1:18 olarak ifade
edilebilir. Bu karışımı yine plastik bir bidona koyduktan ve ağzını sıkıca kapattıktan sonra doğrudan güneş ışını almayan sıcak (25-30 derece C) bir yerde sakladık. Fermantasyon gazlarını çıkarmak için bidonun kapağı burada da günde bir kez gevşetildi. 7 gün sonra PH= 4’ün altına indiğinde EMa hazırdı.
Çalışma programı:
Çalışma programı aşağıdaki gibidir:
EM uygulaması 22 Temmuz 2004’de başladı ve aşağıdaki program uygulandı:
EM’nin kullanım şekli
Suyla seyreltme oranı
Uygulanan ağaç sayısı
Uygulama sıklığı
Uygulama yöntemi
EM FPE + EM 5
%50+%50
2:1000 + 2:1000 80 10 gün arayla iki kez Yapraklara spreyleme
EM FPE + EM 5
%50+%50
1:1000 + 1:1000 90 10 gün arayla iki kez Yapraklara spreyleme
EM Aktif 1:1000 Yukarıdaki ağaçların tümü
(170)
Yukarıdaki uygulamalardan
15 gün sonraYapraklara spreyleme
EM Aktif Gerektiği kadar
(Ağaç başına 1 lt EMa) Yukarıdaki ağaçlardan 60’ı Bir kez Ağacın etrafını
sulama (gölgesi kadar bir alanı)
Ağaçlar üzerindeki yeni sürgünler gözlenmiş ve EM uygulanmayan ağaçlardaki sürgünlerle karşılaştırma yapılmıştır.
BULGULAR VE İRDELEME
EM uygulamasından yaklaşık bir hafta sonra, EM ile işleme tabi tutulmuş ağaçların gövde ve
dallarında çok sayıda yeni sürgün gözlenmiştir. Bu sürgünlerin sayısı ve büyümesi, EM ile
işleme tabi tutulmamış ağaçlardakine oranla çok daha fazlaydı.
EM uygulanmamış ağaçlarda oluşan yeni sürgünler, oluştuktan hemen sonra (10 cm uzunluğa
ulaşmadan) uçkurutan hastalığının etkisiyle kurumaya başlıyordu (Şekil 2). Buna karşılık, EM
uygulanmış ağaçlardaki yeni sürgünlerde hemen hemen hiç kuruma gözlenmedi. Az sayıda
gözlenen kuruma da yalnızca kısmi nitelikteydi ve uygulamanın üçüncü haftasından sonra kısmi
kuruma gözlenen az sayıdaki sürgünlerde, kuruyan kısmın yan tarafından yeni sürgün büyümesi
devam ediyordu (Şekil 3 ve 4).
EM’nin uçkurutan üzerindeki olumlu etkisini gördükten sonra bahçe sahibi, bahçedeki tüm
ağaçlara EM uygulamaya başladı ve o günden beri de iki haftada bir EM FPE + EM5 (50:50)
(1:1000 suyla seyreltilmiş) uygulama işlemi devam etmektedir.
EM uygulamasına başladıktan iki ay sonra ağaçlarda EM uygulanmadan önceki durumlarına
oranla büyük fark gözlenmiştir (Şekil 5 ve 6).
EM’nin bir diğer olumlu etkisi de erken hasat yapılmasını sağlamasıdır. Bu ekonomik açıdan çok
önemlidir. Ürünün erken elde edilmesi çiftçi için daha fazla gelir anlamına gelmektedir. EM
uygulamasının yararlı etkilerinden bir diğeri de limonların karpitle işlem görmesine gerek
kalmadan doğal yoldan dalında sararmasıdır. Normalde ihracatçı limonları sarartmak için karpit
ilave ederek limonları 48 saat depoda bekletmektedir. EM uygulandığında bu işleme gerek
kalmamaktadır ve bu da ilave tasarruf getirmektedir.
1/1000 ila 2/1000 oranında seyreltilmiş EM FPE + EM5 arasında etki açısından kayda değer bir
fark gözlenmemiştir.
Bu makaleyi Ekim ayının üçüncü haftasında yazıyoruz ve hava sıcaklığı 20°C ila 30°C arasında
seyretmektedir. Bu sıcaklık aralığı Phoma tracheiphila patojeninin çoğalması için en ideal
sıcaklık aralığıdır. Bu yüzden, enfeksiyon döneminin başlamasıyla birlikte, bölgede hastalık da
boy göstermeye başlamıştır. Bu sıcaklık aralığı Etkin Mikroorganizmaların çoğalıp etkili
olmaları için de en ideal aralıktır. Hastalık çevredeki limon bahçelerinde etkili olmasına rağmen,
halen çalışma bahçemizdeki limon ağaçları sağlıklıdır ve hastalıktan etkilenmemektedir. Bazı
dalların uçlarında yalnızca birkaç kahverengimsi yaprak görmekteyiz. Bu da patojenin ağacı
etkisi altına almaya çalıştığını ancak Yararlı Mikroorganizmaların hemen baskın çıkarak
patojenleri uzaklaştırdığını ve ağacı hastalığa karşı koruduğunu işaret etmektedir.
EM’nin yararlı etkisinin nedeni, hastalıklara karşı ağacın direncini arttırması olabilir. EM’nin,
dejenerasyona (bozunma) karşı rejenerasyonu (yenilenme) teşvik ettiği bilinmektedir. Başka bir
deyişle, EM, oksidasyona karşı anti-oksidasyonu (yapıcı fermentasyon) teşvik etmektedir. EM,
ağacın bünyesindeki organik madde ile temas ettiğinde açığa çıkan anti-oksidan ve biyoaktif
maddeler ağacın normalde patojenlere karşı gösterdiği savunma direncinin artmasını sağlayabilir.
Ağaçlar normal büyümelerine devam etmektedir ve meyvelerin kalite ve sayısında herhangi bir
azalma söz konusu değildir.
Olası diğer bir mekanizma da mantarların beslenme şekli düşünüldüğünde öne sürülebilir:
Mantarlar besinlerini canlı ya da ölü diğer organizmalardan sağlamaktadır. Karbon tüm
organizmaların en temel yapı taşı olduğundan, tüm organizmalar için en genel besinin karbon
olduğunu söyleyebiliriz. Bu yüzden, element halindeki karbon tüm organizmalar için büyük
öneme sahiptir. Ancak karbon, diğer canlı ya da ölü diğer organizmaların bünyesinde diğer
elementlerle çok çeşitli biçimlerde bağlanmış durumdadır. Mantarların, bu karbonu kendileri için
besin haline getirecek gerekli enzimleri üretmeleri gerekmektedir (Buczacki S., 2000). EM, bu
enzimleri bastırarak element halindeki karbonun mevcut kimyasal bileşiğin içindeki diğer
elementlerden kurtulmasını önleyerek patojenin beslenmesine engel olabilir.
EM’nin yararlı etkisinin bir diğer açıklaması da patojenlerin ağacın bünyesine nasıl girdiği
düşünüldüğünde anlaşılabilir. Patojenler genellikle, yaralanmış, berelenmiş dal, kök ve
yapraklardan ağacın bünyesine girmektedirler. Bu durum ve EM’nin rejenerasyon etkisi
gözönüne alındığında, EM muhtemelen ağaçtaki bu tür zayıf noktaları onararak patojenlerin
ağaca girmesini önleyebilir! EM içindeki mikroorganizmaların sinerjik etkileri olduğu
bilinmektedir. Bu sinerjik etkinin de hastalığın yenilmesinde rol oynaması kaçınılmazdır.
Yukarıda bahsedilen mekanizmalar tek tek ya da birarada da sorumlu olabilir. Her ne olursa
olsun, önemli olan EM’nin uçkurutan hastalığıyla başedilmesinde önemli bir araç olmasıdır.
Yaptığımız çalışma hakkında bahsedilmeye değer son bir nokta da, hasat zamanı geldiğinde
ağaçların altında yere düşmüş limonların sayısının yok denecek kadar az olmasıdır! Bu şekilde
meyve olgunlaştıktan sonra toprağa düşmüş meyveler çiftçilerin gelirini azaltan bir diğer
etmendir. EM uygulanmış ağaçlarda bu sorun da çifçinin yararına çözümlenmiş gibi
görünmektedir. EM uygulamadan önce, meyve olgunlaşınca sapın zayıflamasının önüne
geçilmesi olanaksız gibi görünmekteydi. Ancak, EM olgunlaşmış meyvelerin saplarının aşırı
derecede zayıflamasını önlemiş elle koparılana kadar meyvelerin ağaçta kalmasını sağlamıştır.
Ekonomik etkisi
D. tracheiphila, Akdeniz Bölgesi’nde limonlara en çok zarar veren
bir mantar hastal•••d•r. Bu hastal••a kar•• duyarl• bir cinsten
olu•an bir bahçedeki a•açlar•n %100’ü bu hastal•ktan etkilenip
kaybedilebilir. •lkbaharda meydana gelen don olaylar• ve •iddetli
dolu ya•••lar•ndan sonra uçkurutan salg•n• olu•abilir (Perrotta
ve Graniti, 1988). Genel olarak, so•uk havalarda a•açta meydana
gelebilecek yaralanmalar, a•ac• mantar sald•r•lar•na kar•• daha
duyarl• hale getirir. Hastal•••n belirtileri ilkbaharda ve
sonbaharda daha çok görülür. Konukçu vasküler sistemde hastal•••n
yay•lmas• yüksek s•cakl•klar•n hüküm sürdü•ü yaz aylar•nda durur
ve hastal•••n belirtileri azal•r (Ruggieri, 1953). Hastal•••n
görüldü•ü yerlerde limon üretiminin kalitesi ve miktar• dü•er,
duyarl• limon türlerinin kullan•m• s•n•rlanm•• olur. Bu yüzden,
ekonomik aç•dan bak•ld•••nda, daha önce çaresi olmayan bu
hastal•kla ba•edilmi• olmas• Türkiye’de ve Akdeniz Bölgesi’ndeki
çifçiler için büyük önem arzetmektedir. EM uygulamas•n•n maliyeti
100 a•aç için 70 Euro idi. Buna kar••l•k uçkurutan hastal•••n•
yaln•zca kontrol alt•nda tutmak (iyile•tirmek de•il) amac•yla
kullan•lan kimyasallardan benomyl’in 100 ağaçta yapılan bir uygulamasının maliyeti
200 Euro; aliette için aynı maliyet 180 Euro’dur.
Uçkurutanı kontrol altında tutmak için halen uygulanmakta olan önlemler
Uçkurutan hastalığına karşı EM’den önce kullanılan yöntemler maalesef pek etkili olmamıştır.
Hastalığı meydana getiren Phoma tracheiphila – daha önce Deuterophoma tracheiphila olarak
bilinmekteydi – mantarı, turunçgiller ailesinden tüm tür ve hibritleri enfekte edebilir. Eureka
limon, kaba limon, Rangpur bergamutu Bears bergamutu, ekşi portakal ve sitron hastalığa karşı
çok duyarlıdır.
Her ne kadar tatlı portakal, Monaçello ve Santa Teresa limonları, Citrus volkameriana greyfurtu
ve Palermo mandarini dahil turunçgillerin bazı türleri daha dirençli olsa da, yine de enfeksiyon
riski mevcuttur.
•imdiye kadar, hastal••• kontrol alt•nda tutman•n en iyi yolu
hastal••a kar•• dirençli türler yeti•tirmek olsa da, maalesef
bunu ba•armak pek kolay olmam••t•r. Sicilya’n•n baz• bölgelerinde
hastal••a kar•• duyarl• bir tür olan Femminello’nun yerine daha
dirençli bir tür olan Monachello yeti•tirilse de, Monachello’nun
kalitesi daha kötü olmu•tur. Bunu takiben, Femminello’nun daha
dirençli türleri yeti•tirilmeye çal•••lm•• ancak bunlar da ya
çevre ko•ullar•na uymam••t•r (Gentile et al., 1992; Salerno ve
Cutuli, 1982).
Enfeksiyon dönemlerinde ağaçlarda yaralanmaya neden olabilecek bahçecilik uygulamalarından
kaçınılmalıdır. Sağlıklı ağaçları korumanın bir önlemi olarak, düşmüş yapraklar ve dallar, gövde
kalıntıları bahçeden uzaklaştırılıp hastalık aşılayıcı etmenleri (inokulumu) azaltmak amacıyla
yakılarak imha edilmelidir. Zararlı organizmayı uzaklaştırmak ve vasküler sistemde yayılmasını
önlemek amacıyla hastalıklı sürgün ve dallar yaz aylarında budanmalıdır (Salerno ve
Cutuli, 1982). Diğer bir kontrol yöntemi de bakır fungusitler ya da benomyl spreylenmesi
ya da aliette uygulanması olmuştur. Bununla birlikte, kimyasal maddeler kullanmanın hastalığı
geriletmediğini sadece durdurduğunu; EM uygulamasının ise ağacın iyileşmesini sağladığını
vurgulamalıyız. Uçkurutan, Akdeniz Bölgesi’nde limon ağaçlarına öyle hasar veren bir
hastalıktır ki, çiftçiler yukarıda bahsedilen önlemleri alsalar da, enfeksiyon dönemi geldiğinde
maalesef hastalık yine de yayılabilmektedir.
İLERDE YAPILMASI ÖNERİLEN ÇALIŞMALAR
Turunçgillerin, bakteri ve mantarlardan kaynaklanan çok sayıda hastalığı mevcuttur. EM’nin
diğer patojenik hastalıklar üzerine etkisi de araştırılmalıdır. Kanımızca, gelecekte yapılacak
çalışmalar EM’nin bu hastalıkla nasıl ve neden başedebildiğinin mikroskobik nedenlerini
araştırmalıdır. Bir başka çalışma konusu da, EM Teknolojisinin tüm araçlarını kullanarak, bir
başka deyişle, EMa ve EM5+EM FPE’ye ek olarak toprakta EM Bokashi (EM ile fermente
olmuş organik madde) de kullanarak EM uygulanmış ve uygulanmamış ağaçları verim açısından
karşılaştırmak olabilir. Bu çalışmayı aynı limon bahçesi için yakın bir gelecekte yapmayı
planlıyoruz.
SONUÇLAR
1- EM uygulanmış ağaçlarda, uygulanmamış ağaçlara oranla daha çok sayıda yeni sürgün
gözlenmiş ve EM uygulanmayan hastalıklı ağaçlardaki sürgünler kısa sürede kuruyup
ölürken, EM uygulanmış ağaçlardaki sürgünler hastalık belirtisi göstermeksizin
büyümelerini devam ettirmiştir.
2- Çalışmamız başladıktan üç ay sonra, çevrede uçkurutan hastalığı salgını başlamasına
rağmen, çalışma bahçemizin hastalıktan etkilenmemesi, EM uygulanmış ağaçların
patojenin gelecekteki saldırılarına karşı daha dirençli hale geldiğini işaret etmektedir.
3- EM uygulaması sonucunda bu çalışmada üretilen limonlar erken hasat edilmiştir. Bu da
çifçi için ilave gelir anlamına gelmektedir.
4- Yukarıdaki sonuçların ışığı altında, daha önce etkili bir çözümü olmayan limon
ağaçlarındaki en kötü hastalıklardan biri olan uçkurutan hastalığı ile başetmede EM bu
çalışmada etkin bir yöntem olarak ortaya çıkmıştır. Ancak kesin sonuçlara varabilmek
için elde ettiğimiz olumlu sonuçların önümüzdeki hasat mevsimlerinde de aynı şekilde
tekrarlanması gerekmektedir.
KAYNAKÇA
Buczacki S., (2000), Plant Problems: prevention and control, Published by David&Charles, pp
54, Brunell House, Newton Abbot, Devon, UK
Gentile A., Tribulato E., Deng Z.N., Vardi A. (1992), Selection of “Femminello” lemon plants
with tolerance to the toxin of Phoma Tracheiphila via cell culture. VII International Citrus
Congress, Acireale, Italy, Mart 8-13, 1992 (Özet)
Higa Teruo Prof. Dr., (1993), Effective Micro-organisms and their role in Kyusei Nature
Farming and sustainable agriculture. In Proceedings of the Fourth International Conference on
the technology of Effective Microorganisms, Saraturi, Thailand, pp 1-6.
Perrotta G: Graniti A., (1988) Phoma Tracheiphila, (Petri). Kantschaveli et Gikashvili In:
European Handbook of Plant Diseases (Edt by Smith I.M.; Dunez J.; Lelliot R.A.; Phillips D.H.;
Archer S.A.). pp. 396-398, Blackwell Scientific Publications, Oxford, UK.
Ruggieri G. (1953), Periodicity of infection by mal secco and main strategies of control,
Giornale di Agricoltura, 34, 8 pp.
Salerno M., Cutuli G., (1982), The management of fungal and bacterial diseases of citrus in Italy,
Proceedings of the International Society of Citriculture, 1981. No: 1, pp. 360 - 362
Şekil 1 - Phoma tracheiphila mantarının neden olduğu uçkurutan hastalığına yakalanmış bir
limon ağacının tipik bir görünüşü: kurumuş dallar
Şekil 2 – Hasta ağaçlardaki sürgünler. Bir hafta içinde kurumaktadır!
Şekil 3 – EM uygulanmış ağaçlardaki sürgünler büyümeye devam etmektedir.
Şekil 4 – Uçkurutan yeniden salgın göstermekte ancak sürgün kurumakta olan sürgünün
yanından büyümeye devam etmektedir.
Şekil 5 – EM uygulanmış ve uygulanmamış ağaçlar arasında sayı ve boyut olarak sürgünlerin
farkı
Şekil 6 – EM uygulanmış ağaçların 2 ay sonraki hali ile EM uygulanmadan önceki ağaçlar
arasındaki fark.