GDO'ya ilişkin AB mevzuatına dair Türkçe bilgi...

[ayferaksit]

Genetiği Değiştirilmiş Organizmalara İlişkin AB Mevzuatına ilişkin Türkçe dokümana, http://www.ikv.org.tr/images/upload/...ganizmalar.pdf

[malina]

Genetiği Değistirilmis Organizmalara İliskin AB Mevzuatı

Genetiği değistirilmis organizma (GDO) nedir?
Genetiği değistirilmis organizmalar (GDO), genetik özellikleri suni yollarla değistirilmis olan veya farklı genlerin birlestirilmesi ile olusturulmus bitki ve hayvan organizmalardır. Bu yolla farklı kosullara dirençli organizmalar yaratılmıs oluyor. GDO içeren veya GDO'lardan üretilen gıda ve yemlere de genetiği değistirilmis gıda ve yemler denmektedir.

GDO'lara iliskin en yetkili AB mevzuatı nedir? Neyi düzenler?
GDO'lara iliskin en yetkili AB mevzuatı (EC) No 1829/2003 numaralı tüzük ve buna ek olarak düzenlenen (EC) 1830/2003 numaralı tüzüktür. Bu ek tüzük GDO'lu ürünlerin etiketlenmesine ve izlenebilirliğine yönelik olarak düzenlenmistir. AB'nin GDO'lara iliskin yasal düzenlemesi, genetiği değistirilmis gıda ve yemlerin düzenlenmesi için genel bir çerçeve ortaya koymaktadır. Bu çerçeve ile AB, iç pazarı etkili bir sekilde çalısırken aynı zamanda insan hayatının, sağlığının ve refahının, çevrenin ve tüketici haklarının en üst seviyede korunmasını sağlayan evrensel hedefleri gerçeklestirmeye çalısmaktadır. 2001/18/EC numaralı yönerge ile de GDO'ların doğaya ihtiyatlı bir sekilde bırakılmasına iliskin ilkeler açıklanmıstır. Bu yönerge aynı zamanda GDO'ların deney amaçlı kullanımına ve AB ortak pazarına sunulmasına iliskin düzenlemeleri kapsamaktadır

AB'nin GDO'lara iliskin yasal düzenlemesinin amaçları nelerdir?

• İnsan ve hayvan sağlığını korumak için herhangi bir genetiği değistirilmis gıda ve yemin pazara sunulmadan önce olabilecek en üst AB seviyesi standartlarında güvenlik değerlendirilmesinin yapılması.
• Genetiği değistirilmis gıda ve yemlerin risk değerlendirmesi ve izni için etkili, belirli bir süre ile sınırlı ve seffaf bir süreç uyumunun olusturulması.
• Tüketici endiselerine ve tüketicinin bilgili bir sekilde seçme hakkını kullanabilmesine iliskin, tüketicinin yanıltmasının engellenmesi için genetiği değistirilmis gıda ve yemlerin net bir sekilde etiketlenmesi.
• Yemin bilesimi ve özelliklerine iliskin çiftçilerin doğru bilgilendirilmesi için genetiği değistirilmis gıda ve yemlerin etiketlenme sartlarının belirlenmesi, böylece çiftçilerin bilgili bir sekilde tercih yapmasının sağlanması.

Avrupa Gıda Güvenliği Kurumu (EFSA) nedir? GDO konusunda nasıl çalısmaktadır?
EFSA , AB'nin gıda ve yem güvenliğine iliskin risk değerlendirmesini yapan ana kurulusudur. EFSA, yetkili ulusal kurumlarla sürdürdüğü isbirlikleri ve konuya iliskin çesitli paydaslarla yürüttüğü danısmanlık çalısmalarıyla gıda ve yemlerin üretimine iliskin var olan ve öngörülen risklere karsı bağımsız bilimsel öneriler ve açık bir iletisim kanalı sağlamaktadır. Genetiği değistirilmis (GD) gıda ve yemlere yönelik AB mevzuatı, EFSA tarafından yürütülen bağımsız bir risk değerlendirmesine bağlı kalarak Avrupa Komisyonu tarafından AB içinde merkezi bir yetkilendirme yapılmasını sağlıyor. Böylelikle AB içinde EFSA ve Komisyon GDO'lara iliskin en yetkili kurumlar oluyor.

AB GDO'lara iliskin denetimi hangi yollarla yapmaktadır?
AB GDO'lara ve GDO'lu ürünlere iliskin denetimini izlenebilirlik ve etiketleme yolları ile yapmaktadır. Đzlenebilirlik, GDO'dan üretilmis ya da içinde GDO'ya sahip olan ürünlerin tedarik zincirinin her asamasında takip edilebilir olmaları anlamına gelmektedir. Đzlenebilirlik, GD tüm gıda ve yemlerin etiketlenmesine olanak sağlar, çevreye ve sağlığa olabilecek olan potansiyel etkilerin yakından takibini ve insan sağlığına ve çevreye karsı herhangi bir beklenmeyen risk belirlendiğinde ürünlerin derhal üretimden ve dağıtımdan çekilmesini öngörür.

AB'de GDO içeren ürünlerin etiketlenmesi nasıl yapılıyor?
AB içinde satılan tüm gıda ve yemler, GDO içerip içermediklerine dair bir etiket tasımak zorundadır. Đçinde/bilesiminde % 0.9'dan fazla GDO olmayan gıda ve yemler bu sartlara tabi değildir. Bazı kosullarda her ne kadar ürün ve içeriği GDO'dan olusmasa da ekim zamanındaki çapraz tozlasma, hasat, saklama ve tasıma kosulları gibi nedenlerle beklenmedik ya da teknik olarak engellenemez bir sekilde üründe GD madde bulunabiliyor. AB, bu kosullarda beklenmedik bir sekilde var olabilecek GD maddenin ürün içindeki oranının % 0.9'u geçmemesi gerektiğini belirtiyor.

Etiketleme, tüketicilerin bilgili ve bilinçli tercih yapmasını sağlar. GDO'lardan olusan veya içinde GDO olan paketli ürünlerin içindekiler listesinde “genetiği değistirilmis” ya da “genetiği değistirilmis [organizmanın adı]dan üretilmistir” ibaresinin yer alması zorunludur. Paketli olmayan ürünlerde yine aynı ibarelerin ürüne çok yakın bir yerde, açıkça, belirgin bir s ekilde görünüyor olması (örneğin süpermarket rafının üzerinde bir not olarak) zorunludur.

AB'deki çiftçi ve isletmecilerin GDO'lara iliskin sorumlulukları nelerdir?

İzlenebilirlik kuralı çiftçilerden, gıda ve yem üreticilerine, vb. tüm is letmecileri kapsamaktadır. Tedarik zincirine yeni bir ürün katan ya da alan herkes, her kurum tedarikçilerini ve ürünlerin tedarik edildiği sirketleri gerektiğinde açıklayabilmelidir. İs letmeciler asağıdakileri ürünü ula s tırdıkları herkese yazılı olarak iletmek zorundadırlar;

• Ürünün ya da bazı malzemelerinin GDO'lardan ya da GDO'lardan üretilen maddelerden olustuğunun bildirisi ve
• Bu GDO'ların kendilerine özgü tanıtıcı isaret(ler)ine iliskin bilgi .

İsletmeciler bu bilgilerin yazılı olarak tedarik zincirinde kendilerinden sonraki isletmeye/isletmeciye geçtiğinden emin olmak zorundadırlar. Ayrıca bu bilgileri ve ürünün alım ve satım islemlerini hangi kurum ve isletmecilerle yaptıklarının bilgisini alım satım isleminden sonraki bes sene boyunca saklamak zorundadırlar.

AB üye ülkelerinin ve kamuoylarının GDO'ya karsı tepkileri nelerdir?
Bazı üye ülkeler GDO'lara iliskin “güvenlik maddesi”ni (Art. 23 Dir. 2001/18/EC) uygulamaktadırlar. Bu maddeye göre üye ülkeler GD ürünlerin ülkeleri sınırlarında kullanılmasını ve satısını sınırlayabilir ya da yasaklayabilirler. Fakat bunun için üye ülkenin sınırlamak ya da yasaklamak istediği GDO'nun insan sağlığına ve çevreye karsı bir risk olusturduğuna dair geçerli sebeplerinin olması gerekmektedir. Su anda altı üye ülke GDO'larla ilgili herhangi bir durum için güvenlik maddesini uygulamaktadır. Bu ülkeler Avusturya, Fransa, Almanya, Yunanistan, Macaristan ve Lüksemburg 'tur.

GDO'ların kullanımına ve GDO'lu ürünlerin üretimi ile satısına iliskin güvenlik maddesinin geçerli olduğu ülkelerin kamuoyları basta olmak üzere, bugün AB üye ülkeleri içinde GDO kullanımına karsı ciddi bir tepki mevcuttur. Tepki gösteren tarafların bazıları GDO'lu ürünlerin AB içinde tamamen yasaklanması gerektiğini savunurken bazıları ise kullanıp kullanılmama kararını Avrupa Gıda Güvenliği Kurumu (EFSA) yerine üye devletlerin kendilerinin vermesi gerektiğini dile getirmektedir. Karsıt görüslerin çoğu EFSA'nın çok kolay izin ve yetki verdiğini, Komisyon'un da aynı sekilde çok çabuk onay verdiğini belirtmektedir. Bu nedenle bugün her ne kadar AB içinde GDO'lu ürünlerin üretimi ve satısına iliskin ortak bir politika mevcut ise de bu politika tartısmalıdır ve değistirilmesi gündemdedir.

GDO'lara iliskin Komisyon'un ve üye ülkelerin görüsleri nelerdir?
Komisyon GD ürünlere iliskin ve GDO'lara ilskin konularda AB düzeyinde düzenlemelere uyulması gerektiğini vurgulamaktadır. AB üye ülkeleri içerisinde çok farklı çesitli yaklasımlar bulunduğu için Komisyon, AB Düzeyinde düzenlemeler için girisimlerde bulunmaktadır. Ancak, aynı zamanda çesitli üye ülkeler, kendi içlerinde, özellikle kamuoylarından gelen tepkiler sonucunda, GDO'lu ürünlere iliskin tamamen yasaklanmalarının düsünülmesine kadar varan çesitli kural ve kısıtlamalar koymaktadır.

Konuyla ilgili AB'deki son gelismeler nelerdir?
Fransa 'da bu sene kurulan Biyoteknoloji Yüksek Kurulu ülkede satılacak bir ürünün “Genetiği Değistirilmis Organizma Đçermez” ibaresi tasıyabilmesi için, ihtiva ettiği üzerinde oynanmıs DNA oranının % 0.1′i geçmemesi kosulunu getirdi. Bunun yanında, bu kurala rağmen AB'nin ortak kararı olan % 0.9 esiğine de tolerans gösterileceği bildirildi. Ancak, Fransa 5 sene içerisinde esiği % 0.1'in altına düsürmeyi hedeflediğini açıkladı. 30 Ekim 2009 tarihinde Avrupa Komisyonu GDO'lardan üretilmis veya içinde GDO olan üç çesit mısırdan üretilmis veya içinde bu mısırları barındıran ürünlerin (EC) No 1829/2003 numaralı tüzük ile belirlenmis AB mevzuatına uygun olarak AB pazarında yer almasına izin verdi. Mısır çesitleri su sekildedir; MON 89034 (MON-89Ø34-3), MON 88017 (MON- 88Ø17-3), 59122xNK603 (DAS-59122-7xMON-ØØ6Ø3-6).