Ağaç Tespihler

[Metin Y.]

TESPİH (Tesbih) Bir ipe dizili, çeşitli maddelerden yapılan belirli sayıda tanelerden oluşur.Tespih aslında bir ibadet eşyasıdır. Tespih’in doksan dokuz tanesi Allah’ın Esma-ül Hüsna denilen doksan dokuz adının sayılmasıdır. İslamda ibadetin bir gereği olan tespih otuzüçlük ve doksandokuzluk dizileri ile aynı zamanda bir sanat dalı olarak gelişmiş, tespih yapan atölyeler tezgahlar açılmıştır.

Tespih yapımında zümrüt, yakut, lapis, firuze, lületaşı, akik, kuars,ametist,yeşim, yıldız taşı, necef, kan taşı, şah maksut gibi kıymetli ve yarı kıymetli taşlar kullanıldığı gibi; “sedef,inci,mercan,fildişi,deve dişi,mors dişi,deve kemiği,fil kemiği,bağa,keçi-manda-geyik-ceylan-sergerdan(Gergedan boynuzu) gibi” hayvansal ürünlerden de tespihler yapılmıştır. Organik maddelerden yapılan kehribar, oltu'nun yanında Abanoz,Zeytin çekirdeği, Gül, Peleseng (gemi ağacı), Vengi (Sandal Ağacı),Demirhindi, Sakız Ağacı, Kuka, Narçıl, Andız,gül ağacı, Yılan ağacı,Öd ağacı gibi bitki kökenli tespihlerin yanı sıra kristal, Beykoz boncuğu gibi cam tespihlerinde yapıldığı görülür, tespihlerin 33’lük bölümlerini ayıran ayrı parçalara nişane, iki ucu birleştiren ve genellikle çok süslü yapılan parçaya da imame denir.

En iyi tespihler Osmanlılar devrinde İstanbul’da yapılmış, İstanbul’da yüzlerce tespih atölyesi açılmıştır. Tespihlerin çok ufak tanelilerine zenne yani kadın tespihi denir. Bir de genellikle ceviz ve Ihlamur ağacından yapılan iri taneli en büyüğü 999’luk zikir tespihleri mevcuttur.

"Tesbih sadece İslam'da değil, öteki dinlerde de saygı görmektedir. Budist ve Hindu kültürlerinde, hatta Brahmanizm gibi daha eski Uzak Doğu dinlerinde yaygın biçimde görülen 100 taneli tesbih, Avrupa katoliklerinin rahip ve rahibelerinde 64 taneyle ve çarmıha gerilmiş İsa tasvirli haçıyla dini kıyafetlerin tamamlayıcısıdır. Ortodoksluk, Protestanlık ve Musevilik'te de tesbih vardır…"

Fotoğraf : Öd ağacından yapılmış tespih.