Nohut (Cicer arietinum L.) Yetiştiriciliği
Türkiye'de yemeklik baklagiller arasında fasulye ve mercimekten sonra ekim ve üretimi en fazla yapılmakta olan nohut, kurak bölgelerin bitkisidir. Nohut, toprak isteği bakımından kanaatkar oluşu dolayısıyla ve köklerinin havanın serbest azotunu tespit etmesi bakımından hububat- yemeklik münavebesinde önemi çok büyüktür. Daneleri proteince çok zengin olup (%18-31) aynı zamanda bir sanayi ham maddesidir. Nohudun geçit formları ile yabani formları arasındaki formları hayvan yemi olarak kullanılır. Nohut bir senelik çalımsı bir görünüşe sahiptir. Tohumları için kültüre alınmaktadır.
BESİN DEĞERİ
Nohut ihtiva ettiği protein, mineral maddeler ve vitaminler yönünden çok zengin bulunması dolayısıyla, asırlardır insanların beslenmesinde büyük roller oynamıştır. Nohuttan dane renginde beyazdan siyaha kadar 20 renk müşahede edilmektedir. Dane rengi danenin kimyevi birleşimi hakkında kaba bir fikir vermektedir. Renk açıldıkça değer artmaktadır. Renkli tohumların şişmeleri zor kabukları kalındır. Bunlar daha ziyade yemlik çeşitlerdir. Renksiz tohumlar genellikle iri daneli nohutlar olup yemeklik olarak kullanılmaktadır. Renkli tohumlar ise küçük daneli olmaktadır. Yemlik koyu renkli tohumların protein miktarı yemeklik nohutlardan fazladır.
İKLİM VE TOPRAK İSTEĞİ
Nohudun iklim ve toprak isteği: Kurak bölgelerimizde yağmura bağlı olarak yetiştirilir. Ani soğuklara hassas olmakla beraber -10 dereceye kadar dayanabilir. Ancak sert kışlara dayanmaz. Bu nedenle yurdumuzda erken ilkbaharda ekilir. Nohut fazla nemi sevmeyen bir bitkidir. İlkbaharda ekildikten sonra hava ve toprak sıcaklığı git gide arttığından nohudun çıkışı ve gelişmesi hızlanır. Fazla nem ve fazla sıcak dane tutmaya zarar verir. Çiçeklenme ve dane doldurma devresinde fazla yağış, çiçeklenme ve bakla bağlama üzerindeki olumsuz etkisinin yanısıra, antraknoz hastalığı epidemisi için de ortam hazırladığından iistenmez. Vejetataif dönemdeki hafif yağışlar ise bitki gelişmesini artırır.
Süzek ve çok ağır olmayan killi topraklar veya kara ve kırmızı topraklar nohut tarımı için uygundur. Kuvvetli ve derine giden kökleri ile fakir topraklarda da oldukça verimli bir şekilde yetiştirilir. Tuza dayanıklı olarak bilinir. Fakat alınabilir kalsiyum miktarının fazlalığı, ürünün pişme kalitesi üzerine olumsuz etkide bulunmaktadır.
TOPRAK HAZIRLIĞI
Nohut yetiştirilen bütün bölgelerimizde, hububat hasadından sonra tarla sonbaharda soklu pullukla 15-20 cm. derinliğinde sürülür. Böylece bitki artıklarının toprağa gömülmesi ve karışması sağlanır. İkinci toprak işleme ilkbaharda ekimden önce tarla tava gelir gelmez kazayağı- tırmık **** diskaro kullanılarak yapılır.
GÜBRELEME
Nohut köklerinde yeralan bakteriler toprağa azot kazandırır ve kendinden sonra ekilecek bitkilerin verimini artırır. Bu sebeple çok fazla azot ihtiyacı bulunmamaktadır. Bitkinin ilk gelişme devresinde ihtiyaç duyduğu en uygun gübre dozları saf madde olarak; 2-2,5 kg. azot ve 5-6,5 kg. fosfordur. Bu miktarlar dekara 12-14 kg. DAP gübresine karşılık gelmektedir. Nohudun fosforlu gübreye ihtiyacı vardır.
Ekim mibzerle yapılacak ise gübrenin ekimde verilmesi tavsiye edilmektedir. Eğer ekim mibzerle yapılmıyorsa, gübre ikinci sürümden önce tarla yüzeyine elle atılarak kazayağı veya diskaro ile toprağa karıştırılır.
ÇEŞİT VE TOHUMLUK
Çiftçilerimiz “bulut çaldı” ve “ülker” denilen antraknoz hastalığına hassas yerel çeşitleri kullanmaktadır. Bu hastalık tohumla bulaştığı için hastalığa dayanıklı çeşit kullanmak son derece önemlidir. Tohumluk aynı zamanda saf ve çimlenme gücü yüksek danelerden oluşmalıdır. Tarımsal Araştırma Enstitüleri tarafından geliştirilmiş antraknoz hastalığına dayanıklı veya toleranslı, kaliteli ve makinalı hasada uygun nohut çeşitleri bulunmaktadır. Geliştirilen nohut çeşitleri: Eser 87, Canıtez, 87 ILC482, Akçin 91, Aydın 92, Menemen 92, İzmir 92, Damla 89, Aziziye 94, Diyar 95, Gökçe, Sarı 98, Cevdet bey 98, Er 99, Küsmen 99, Uzunlu 99’ dur. Bu çeşitlerin tohumlukları TİGEM ve özel sektör tarafından üretilmekte olup, kolaylıkla temin edilebilmektedir. Hastalıklara dayanıklı çeşitleri erken ekerek verimi önemli derecede artırmak mümkündür.
EKİM
Ülkemizde ekim zamanı yörelere göre şubat ortası ile nisan ayları arasında değişiklik gösterir. Nohut ekiminin ilkbahar son donlarından 7-10 gün önce yapılması önerilir. Sahil kesimlerinde kışların sert geçmediği yerlerde kışlık olarak da ekilebilir. Çiftçinin elinde bulunan yerel nohut çeşitleri antraknoz hastalığına hassas olduğundan, çiftçi bu hastalıktan kaçmak için ekim zamanını ilkbaharda yoğun yağışların azaldığı ve hava sıcaklığının yükseldiği geç döneme kaydırmaktadır. Geç ekimde ise verim potansiyeli düşmektedir.
Nohut ekimi yurdumuzda genellikle serpme olarak yapılmaktadır. Serpme ekim yönteminde fazla tohumluk kullanılmaktadır. Erken ekimlerde ve tavlı topraklarda mibzerle ekim yapmak en idealidir. Mibzerle ekimde dekara 12-14 kg. tohum atılır. Son yıllarda geliştirilen iri daneli nohutlarda tohumluk miktarı 100 dane ağırlığı dikkate alınarak, metrekareye 45 dane gelecek şekilde artırılır. Geç ekimlerde ekim derinliği biraz daha artırılmalıdır. Ekimden sonra merdane çekmek çıkışın daha çabuk ve düzenli olmasını sağlar. Mibzerle ekimde sıra arası 30-35 cm olmalıdır. Ancak ara çapası ile yabancı otları kontrol etmek amaçlanıyorsa nohudun 45 cm sıra aralığında ekilmesi tavsiye edilir. Ekim derinliği ise 4-6 cm olmalıdır. Ekimden sonra 1-2 gün içerisinde yabancı ot ilacı uygulamak, yabancı otların gelişmesini yavaşlatır.
BAKIM
Hastalığa dayanıklı çeşitler kullanıldığında erken ekimler verimi artırır, ancak bu durumda yabancı ot problemi daha fazla olur. Erken ekimde yabancı ot kontrolu mutlaka yapılmalıdır. Gerekli görüldüğünde zararlılar ve hastalıklarla mücadele için ilaçlama yapılmalıdır. Havaların kurak geçmesi durumunda sulama imkanı varsa yüksek verim almak için sulama önerilmektedir. Çiçeklenme öncesinde ve dane doldurma döneminde yapılacak sulamanın verimi artırdığı belirlenmiştir.
HASAT
Nohutta dane dökme problemi olmadığından kuruyan bitkiler orakla biçilerek veya elle yolunarak hasat edilir. Hasat edilen bitkiler ufak yığınlar halinde iyice kuruyuncaya kadar bekletilir. Daha sonra harman makinalarında veya diğer yöntemlerle harman yapılır. Harman sırasında danelerin kırılmaması ve çatlamamasına dikkat edilir. Araştırma kuruluşları tarafından geliştirilen uzun boylu çeşitleri biçerdöverle hasat etmek mümkündür. Ancak böyle tarlaların yüzeyinin düzgün ve taşsız olması gerekir.
Kaynaklar:
1)
ziraatci.com
2) M. Fethi Örs Zir. Yük. Mühendisi