[hasang]

Budamanın amaçları;
Meyve ağaçlarında fizyolojik dengeyi en kısa zaman da oluşturmak,
Gövde üzerinde düzenli ve dengeli bir taç oluşturmak,
Yapılacak kültürel uygulamalara müsait bir zemin hazırlamak
Herhangi bir sebeple zarar görmüş, bir biri üzerine binen ve dar açılı dalları kesmek,
Fotosentez için gerekli yeterli ışığın ağacın içlerine kadar girmesini sağlamak,
Yaprak/ odun ve yaprak/ kök oranını dengelemek,
Periyodisiteyi azaltarak her yıl düzenli ürün almak,
Meyve kalitesini iyileştirmek,
Yeni dikilen fidanların meyveye yattıkları zaman kırılmaksızın meyveyi taşıyabilmeleri için kuvvetli gelişen ve geniş açı yapan dalları seçerek ağaca iyi şekil vermek, için yapılan bir dizi işlemlerdir.

Budamanın Fizyolojik Esasları
Zeytin ağaçlarında gençlik, olgunluk, yaşlılık olmak üzere 3 fizyolojik evre vardır.

Bu evreler;
1-Gençlik dönemi (verimsiz) 1-10 yaş
2-Olgunluk dönemi 11- 70
3-Yaşlılık dönemi (verimsiz) 71--
Ağaçlarda yapraklar tarafından üretilen karbonhidrat miktarı ile kökler tarafından alınan madensel maddelerin oranı önemlidir ve eşit olmalıdır.

CH/N> 1 ise çiçek tomurcuğu, CH/N< 1 ise sürgün oluşumu daha fazla olur.

Gençlik döneminde kök faaliyeti toprak üstü organların faaliyetinden fazladır. Daha fazla N alındığından kuvvetli sürgün oluşur bu devreye gençlik kısırlığı denir.

Gençlik kısırlığı devresini kısaltmak için;

-kök kesmek / Dengeli gübreleme yapmak / zayıf anaç kullanmak / ışıklanmayı ve asimilasyon yüzeyini artırmak
- kuvvetli büyüyen dalların gövde ile yaptıkları açıları genişletmek
- aşırı budama yapmamak gibi uygulamalar yapılmalıdır.
- Olgunluk döneminde önceki döneme göre daha az sürgün daha fazla verimlilik söz konusudur.
- budama dengeli yapılmalıdır.
- Yaşlı ağaçlarda fizyolojik denge generatif büyüme lehine bozulur. Bu durumda;
* dalları daha kısa kesmek
* ana dal seviyesinde dal çıkarmak
*fazlaca meyve dalı seyreltmesi yapmak
* azotlu gübreleme yapmak gerekir.

BUDAMA TEKNİĞİ
- Ağaçların budamaya karşı verdikleri tepkiyi anlamak için organların işlevlerini bilmek gerekir
- Kök; topraktan su ve besin maddelerini alır. Bu besin maddeleri yapraklarda fotosentezle işlenir ve besin maddelerine dönüşür.
- Burada yaprakların büyümede ve ürün vermede çok önemli olduğunu unutmayalım.
- Gövde ve dalların görevi köklerden alınan besin maddelerini yapraklara taşımak, yapraklarda oluşan asimilatları diğer organlara taşımaktır.
- Ağacın iskeletini oluşturur ve besin maddelerini depo ederler.
- Mahsüldar ağaçlarda kök ile gövde arasında bulunan turp dediğimiz organ çok sayıda uyur göz bulundurur ve besin deposudur.
- Budamalarda ve diğer işlemlerde gövdeye ve turp a zarar verilmemelidir.
- Ağaçlar fizyolojik dönemine göre budanmalıdır
- Budamalarda yaprak /odun veya Yaprak / kök oranlarının bozulması halinde ağaç bu oranları dengelemek zorunda kalır.
- Şiddetli budamada bu oranlar hızla düşer kök sistemi zayıflar verim düşer ve ağaç hızla yaşlanır.
- Yaprak /odun oranı her zaman genç bir ağacınkine benzer düzeyde tutulmalıdır.
- Gençlik döneminde aralıklı hafif budamalar yaparak yaprak /odun oranı yüksek tutulur.
- Mahsüldar ve yaşlı ağaçlarda uygun aralıklarla dal çıkararak yaprak /odun oranı yükseltilir.
- Böylece ağacın kuvvetlenmesi meyve dallarının artması ürün kalitesinin artması ve alternansın azalması sağlanır.
- Ağaçlara belli bir geometrik şeklin verilmeye çalışılması tabiatına aykırıdır.
- Ağaçları gençlik döneminde mümkün olduğu kadar tabii eğilime bırakmak gerekir.

Budamalar aşağıdaki beklentilere cevap vermelidir.
- Verimsiz dönemi mümkün olduğu kadar kısaltmak
- Ağacın verimli dönemini uzatmak
-Ağacın zayıflamasını ve erken yaşlanmasını önlemek
-Büyüme ve meyve teşekkülünü dengelemek
-Ekonomik olmak
-Kuru şartlarda su faktörünü unutmamak
-Budamalarda gelecek yılın ürünü düşünül melidir.
-Uygun zaman aralıkları ile yapılan yenileme budamaları ile verimlilik süreklidir
-Büyük taç hacmi çok fazla terleme ile beraber fazla su tüketimi demektir. Kuru şartlarda buna dikkat edilmelidir.

Budamanın şiddetini belirlemek için
-Budamadan önceki sonbahar kış yağış miktarı
-Önceki yıl alınan ürün miktarı
-Ağacın gelişme ve beslenme durumu
-Dikim sıklığı ve ağaca verilmiş şekli dikkate almak gerekir.

Budama zamanı
Zeytinde budama hasattan sonra başlar. Don tehlikesi olmayan bölgelerde budama Aralık ayında don tehlikesi olan bölgelerde Mart-Nisan aylarında budama yapılmalıdır. Ağaca su yürüdüğü ve kabuğun odun dan ayrıldığı dönemlerde yapılan kesimlerde daha dikkatli olunmalıdır. Bu zamanlarda yapılan kesimlerde hafif tırnak bırakılmalı kesim yerlerine macun sürülmelidir.

* Yaz budaması meyve seyreltmesi için yapılır ki sofralık zeytinde meyve iriliğinin artması istenir. Ayrıca zeytin dal kanseri ile bulaşık ağaçlarda yaz budaması önerilir.

Budama Aralığı
Akdeniz bölgesinde budama çoğunlukla iki yılda bir yapılır. Alternansı azaltmak amacı ile budamayı bol ürün yılından sonra yapmamak gerekir. Dolu ürün yılına girerken yapılan budama ağacın aşırı meyve bağlamasını önler ve ağaç boş yılına daha güçlü girer.

Mahsul Budaması
Bu dönemde budama işlemi taç içersindeki ışıklanmayı artırmak için yapılır. Yaprak/odun oranı daima yüksek tutulmalıdır. Budamalar verimli periyodu uzatmayı hedeflemelidir. Odunu gölgede yaprağı güneşte bırak kuralı unutulmamalıdır. Ana dallar ve gövde güneşte kaldığı taktirde yanacak ve erken yaşlanacaktır. Fakat yaprakların iyi ışıklanması da gerekmektedirİşte bu noktada oluşturulacak denge çok önemlidir. Taç hacmi optimum seviyeyi geçmemelidir. Ağacın üzerinde ağacın besleyebileceği ve kuraklıktan etkilenmeyeceği kadar dal bırakılmalıdır.

Unutulmaması gereken bir noktada zeytinin iki yaşındaki dallar üzerinde meyve vermesidir.mahsul budamasında bitki öz suyunun çoğunluğunu kullanma eğilimin de olan oburlar çıkarılır. Odun kısmını gölgelemek için tacın iç kısmındaki daha zayıf dallar bırakılır.

Mahsul budamasını özetlersek;
- Işıklanma artırılmalı
- Ana dallar arasında denge kurulmalı,
- Meyve dalı sayısındaki azalma göz önünde bulundurularak, ince dalların aşırı seyreltilmesinden kaçınılmalı,
- Budamayı iki yılda bir yaparak dolu yıla girişte üçüncü ve dördüncü kademe dalların alınması ile seyreltme yapılmalı,
- Yağlık zeytinlerde de tane iriliği yağın artmasını sağlar. Bu nedenle uygun oranda seyreltme yapılmalıdır.

GENÇLEŞTİRME BUDAMASI
Uygun budamalar yapılsa dahi belli bir süre sonunda yaprak/odun oranın da azalma görülür. Alternans artar, kalite düşer, ürün azalır. Bu durum ağacın yaşı ile ilgili olduğu gibi toprak,yağış,sulama, gübreleme,budama gibi
faktörlerden de kaynaklanabilir.

Zeytinin odun kısmında çok sayıda uyur göz vardır. Budama ile bu gözler uyarılır ve bu sayede ağaç kendini yeniler.

Ana dalların hepsinde veya birinde yaşlanma veya zayıflama görüldüğünde oburlar ve tali sürgünler oluşur. Özellikle konumları iyi olan sürgünlerin çıkarılmaması çok önemlidir. Bunlar daha sonra dalın yenilenmesinde kullanılır. Bu dallar yeterince geliştiğinde bozulmasına fırsat vermeden yenilenecek dal kesilir.

Bu işlem yapılamadığı taktirde ana dal gövde ile birleştiği yerin bir kaç cm üzerinden kesilerek çıkarılır. Öz su akışı uyur gözler etrafında yoğunlaşacağı için yeni ve kuvvetli sürgünler meydana gelir.

Yeni sürgünlerden uygun olanlar bırakılır. Bırakılan sürgünlerin yeterince ışık alması sağlanmalıdır. Ana dal seviyesinde yenileme kademeli olarak yapılmalıdır. Gövde üzerinde fazla sayıda ana dal bırakılmamalıdır. Bu durum ışıklanmayı azaltır, rekabeti artırır. Yaprak/odun oranını olumsuz etkiler. Bilezik alarak da odun yüklü ağaçlar fazla sert budamadan yenilenebilir. Gençleştirmede tırnaklı kesimlerden kaçınılmalıdır. Çünkü zamanla gövdenin bozulmasına canlılık ve verimin azalmasına sebep olur.

Tacın Tamamen Yenilenmesi
Çok gövdeli ağaçlarda uygulanır. Tek gövdeli ağaçların tabladan tamamen kesilmesi ağaç Yaprak/odun dengesini yeniden kuruncaya kadar kök sistemini zayıflatacağından önerilmez.

Uygulama tabladan ana dalların kesilmesi suretiyle yapılır. Kesim yerinin altından çıkan çok sayıda sürgünden kesiğin 20-30 cm altındakiler bırakılarak diğerleri alınır. Bırakılan sürgünler gelişmesine göre 2-3 yıl sonra 2-3 adete indirilerek yeniden tabla oluşturulur.

*Ağacın odun kısmı iyi ise dozu iyi ayarlanmış gençleştirme sistemleri, çok sert gençleştirmeye tercih edilir.yaşlı odun kısımlarının kademeli olarak çıkarılması verimlilik kayıplarını epeyce azaltır.

Büyük ağaçların gençleştirilmesi
Ağaç tacına dokunmadan uzun yıllar yapılan seyreltme budamaları nedeniyle ağaçlar aşırı büyür. Böyle ağaçlarda odun oranı artar, verim düşer. Budama, mücadele ve hasat zorlaşır.

Ağaçlardan tekrar verim almak ve işlemleri kolaylaştırmak için yapılması gereken sert budama yapmaktır. Ana dallar, 3. veya 4. çatal üzerinden kesilerek kısaltılır. Yatay dallar gerekiyorsa kısaltılır. Ağaçlar da çok kısa sürede yaprak/ odun oranı dengelenir. Verimli bir ağaç elde edilir.

Kesimlerden sonra çıkan sürgünlerden bırakılacak olanlar seçilir, diğer dallar temizlenir. Obur sürgünler mutlaka kesilmeli veya kısaltılarak köreltilmelidir. Ağacın iç kısmını güneş dalları yakmayacak şekilde açmak gerekir. Bu sayede bakıma da bağlı olarak 4-5 yıl da ağaç gençleşir.

Dondan zarar görmüş ağaçlarda budama
Öncelikle don zararı tespit edilir. Ağaç üzerinde soğuk zararı havaların ısınması ve ağaca suyun yürümesinden sonra belli olur. Hafif zararlarda budama gerekmeye bilir. Yazın kuruyan dallar çıkarılır. Ancak bordo bulamacı yapılmalıdır.Gübreleme ve sulamaya özen gösterilmelidir. Zarar çok ise zararın büyüklüğü kesin olarak tespit edilmelidir. Zarar gören kısım dipten çıkarılır. Gövde zarar görmüşse turp üzerin den kesilir ve burası çöğür ise çıkan sürgünlere aşı yapılır. Turp zarar görmüşse toprak altından kesilerek gövdeye uzak yerden çıkan sürgünler kullanılmalı eğer çöğür ise aşılanmalıdır.