|
Prof.Dr.K.Hüsnü Can Başer'in Çörekotu yazısı
ÇÖREKOTU
Nigella sativa L.
Çörekotu adıyla bilinen Nigella sativa L. (Ranunculaceae) bitkisinin kurutulmuş siyah renkli olgun tohumları drog olarak kullanılır. İngilizcesi Black cumin, Almancası schwarzkümmel, Fransızcası cumin noir olan bitkinin kimyonla ilgisi yoktur. Bitkinin anavatanı güneybatı Asya’dır. Türkiye, Hindistan ve Mısır’da tarımı yapılmaktadır. Nigella cinsinin dünyada 24 tür ve 31 taksonu bulunmaktadır ve Türkiye’de 15 tür ve 19 taksonla temsil edilmektedir.
Tohumların içerdiği %30-35 oranındaki sabit yağın terkibinde bilhassa linoleik, oleik ve palmitik asit esterleri bulunur. Araşidonik (%0.01-0.4) ve gama-linolenik asit (%0.1-1.0) oranları eşekotu (Oenothera biennis L.) ve hodan (Borago officinalis L.) tohumlarından daha yüksektir. Tokoferol (170 mg/kg) miktarı da oldukça yüksektir. İçerdiği timokinon ve karvakrol gibi oksijenli monoterpenlerden ötürü güçlü antioksidan etkiye sahiptir. Sabit yağa geçen bu uçucu maddelerden dolayı sabit yağı dayanıklıdır. Tohumda bulunan diğer bileşikler flavonol glikozitleri, proteinler (%20), karbohidratlar (%32-37), mineraller, eser miktarda alkaloitler (örn. Nigellin, nigellisin, nigellimin N-oksit) ve saponinlerdir (örn., hederagenin).
Hazreti Muhammed’in Buhari tarafından doğrulanan hadisinde çörekotu tohumu için “ölümden başka her derde devadır“ dediği yazılıdır. İbn-i Sina’ya göre çörekotu tohumu “peygamberin ilacı” olarak addedilir, etkileri arasında vücut enerjisini uyarıp yorgunluk ve ruhsuzluğu iyileştirdiği sayılır. Hindistan alt kıtasında Müslümanlar arasında hüküm süren Yunani Tıp Sistemine göre çörekotu çok sayıda hastalık için kıymetli bir ilaçtır. Soğuk algınlığı, öksürük, başağrısı, romatizma, sindirim sistemi rahatsızlıkları için, lohusalarda süt salgılanmasını arttırıcı, hazmı kolaylaştırıcı ve bağışıklık sistemini güçlendirici olarak kullanılır.
Baharat olarak da kullanılan çörekotu üzerinde yapılan çalışmalarda mikrop öldürücü, antikanser, kan şekerini düşürücü, romatizma ve yangılı hastalıklarda iyileştirici ve bağışıklık sistemi güçlendirici etkileri belirlenmiştir. 2001 yılında Berlin’de inhalasyon alerjisi olan hastalarla yapılan bir klinik araştırmada çörekotu yağının etkili olduğu gösterilmiştir. Şeker hastalarıyla yapılan diğer bir çalışmada kan şekeri ve kötü kolesterol seviyesini düşürdüğü gözlemlenmiştir. Yağda bulunan omega 6, omega 3 yağ asitleri dengesi (3:1) olup bu mükemmel oranın prostaglandin E1 üretimine katkısı olduğu düşünülmektedir. Timokinon’un da zararlı prostaglandinlerin oluşumunu engellediği ve prostaglandin E1 üretimine yararlı katkı sağladığı bildirilmiştir. Vücutta üretilen prostaglandin E1 bağışıklık sistemini güçlendirir, yüksek tansiyonu düşürür, damarları gevşetir, trombosit kümeleşmesini önler, bronş açıcıdır, iltihabı ve alerjiyi engeller, tiroit hormonu ve insülin salınımını arttırır, dişilik hormonlarının salgılanmasını düzenler. Çörekotu yağının afyon ürünlerine bağlı (morfin, eroin, kodein gibi) uyuşturucu bağımlılığının tedavisinde etkili olduğu bildirilmiştir. Ayrıca böbrek taşı oluşumunu engellediği bildirilmiştir.
Çörekotu yağında bulunan timokinon’un pankreas kanseri hücrelerinin büyümesini bloke ettiği ve apoptozisle (programlı hücre ölümü) ölümlerine yol açtığı gösterilmiştir. Kekik yağında bulunan karvakrol ve timolün vücutta dönüştüğü metabolit olan timokinonun antimikrobiyal ve antioksidan etkileri prekürsorlarından daha güçlüdür.
Çörekotu tohumu pide ve çöreklerin üzerine konularak ve baharat veya çeşni olarak kullanılırken, tedavide sabit yağı kullanılmaktadır. ABD’de 500 mg’lık kapsüller halinde bağışıklık sistemini güçlendirici gıda takviyesi olarak kullanılmaktadır. Türkiye’de çörekotu yağı süperkritik karbon dioksit ekstraksiyonuyla elde edilmekte ve Tabia markasıyla eczanelerde satılmaktadır. Aktarlarda satılan çörekotu yağı başka yağlarla katıştırıldığından kullanılması önerilmez.
Türkiye’de yetişen diğer önemli çörekotu türleri şunlardır: Şam çörekotu tohumu, Nigella damascena L. bitkisinden elde edilir. Ülkemizde yabani olarak da yetişen bu türün N. sativa ile karışık olarak ekildiği bilinmektedir. N. sativa tohumlarındaki kadar sabit yağ ve yüzde yarım uçucu yağ taşıyan bu bitkide damascein adlı uyuşturucu özellikte bir alkaloit bulunur. Tohumlardan elde edilen çilek kokulu yağ parfümeride kullanılır. Tohumların kuvvet verici, uyarıcı, idrar arttırıcı ve adet söktürücü etkileri vardır. Yabani çörekotu tohumu, yurdumuzda yabani olarak yaygın halde yetişen Nigella arvensis L.’ten elde edilir ve idrar arttırıcı olarak kullanılır.
Prof.Dr.K.Hüsnü Can Başer
|