[botanist]

Doğu Karadeniz Göknarı

40-50 metre boylarında, dalları gövdenin altlarında yanlara doğru, tepelerde yukarıya yönelik, birinci sınıf orman ağacıdır. Gri, kahverengi kabuk genç bireylerde düzgün, yaşlı bireylerde hafif çatlaklıdır. Tomurcuklar yumurta biçiminde ve reçinesiz olup, yan sürgünlerin uçlarında iki ya da üç adeti aynı düzlemde, dördüncüsü altta olmak üzere genellikle dört adet bulunur. Bu açıdan kimi göknarlardan, örneğin Abies alba’dan daha sık ve zengin dallıdır. Oysa, A. equi-trojani’den ise daha seyrek dallıdır. Gri renkli genç sürgünler, çoğunlukla kısa ve siyah tüylerle sık ya da seyrek bir şekilde örtülüdür. 20-30 mm. uzunluğunda iğne yaprakların bazılarının uçları küt, bazılarının ise kertikli, yani iki uçludur. Tepe bölgesindekilerinin uçları sivrice ve fırça gibi yukarıya yöneliktir. İğne yaprakların üst yüzü parlak koyu yeşil, alt yüzlerinde belirgin iki adet stoma çizgisi vardır. Erkek çiçekler sarımsı yeşil renktedir.

Ortalama 15-18 cm. uzunluğunda ve 5 cm. çaplarındaki silindirik kozalaklar, uca doğru daralmakta, olgun halde kırmızı kahverengi bir renk almaktadır. Kozalak pulları 3-4 cm. genişliğinde, üçgenimsi şekilde, dış pul dışardan görülmektedir. Kozalağın üzeri bol reçinelidir.

Doğal olarak Kafkasya ile Kuzeydoğu Anadolu’nun dağlık kesimlerinde yetişmektedir. Ancak, asıl geniş yayılışını Kafkasya’da yapmaktadır. Ülkemizde Yeşilırmak Vadisi ile Türkiye-Gürcistan sınırı arasında kalan Doğu Karadeniz orman alanlarında yayılır. Bu kesimlerde 800-1700 metre aralarında çoğunlukla Fagus orientalis, Pinus sylvestris gibi ağaç türleri ile karışık ormanlar oluşturur. Doğu Karadeniz Göknarı, Doğu Ladini’nin aksine, Doğu Karadeniz Bölgesi’nde yalnızca denize dönük ana yamaçta değil, içe bakan yamaçlarda da izlenmektedir. Örneğin, Kelkit Vadisi'nde, Koyulhisar–Şebinkarahisar aralarında, üst yükseltilerde Sarıçam’larla karışık olarak bulunmaktadır. Aynı zamanda, bu göknar taksonu, saf ormanlar kuramadığı gibi, karışıklık oluşturduğu meşcerelerde de daima ikinci derecede kalmakta, hiçbir zaman egemen orman ağacı olarak bulunmamaktadır.

Doğu Karadeniz Göknarı güzel, dekoratif bir tür olduğundan, birçok Avrupa ülkelerinin park ve bahçelerinde süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir. İlkbaharda tomurcuk patlaması Abies alba’ya oranla birkaç hafta geçtir. Ayrıca, ilkbahar donlarından daha az etkilenir. Toprak istemide ondan daha azdır. Bu uygun nitelikler nedeniyle başta Fransa olmak üzere bazı Avrupa ülkelerinde orman ağacı olarak ta yetiştirilmektedir. Ancak, Abies alba’ya göre gençlikte oldukça yavaş büyümektedir. Parkçılıkta tutulan birçok formu ve değişik varyeteleri bulunur. Bunlardan iğne yaprakları mavimsi yeşil Abies nordmanniana cv. Glauca Beissn., altın sarısı renginde A. n. cv. Aurea Beissn., genç sürgünleri beyaz renkli olan A. n. cv. Albo-spicata Beissn. gibi.

Kaynak: Tohumlu Bitkiler (Açık Tohumlular), Üçüncü Baskı, KTÜ, Orman Fakültesi, Genel Yayın No: 122, Fakülte yayın No: 15 I. Cilt