[the_mc]

HAŞHAŞIN ÖNEMLİ ZARARLILARI, HASTALIKLARI VE MÜCADELE USULLERİ
Bir önceki bölümde bahsedildiği gibi çeşitli yönlerden yararlanılan haşhaş bitkisinin gerek ülke gerekse üretici ekonomisinde önemli yeri vardır. Bu önemi daha da artırmak, haşhaşı diğer bakım tedbirlerine ilaveten, hastalık ve zararlılardan korumakla mümkündür. Bilindiği gibi haşhaş ekolojik, koşullara bağlık olarak her devresinde çeşitli zararlıların saldırısına uğramaktadır. Salgın olduğu yıllarda bu zararlı ve hastalıklar nedeniyle üründe önemli miktarda kayıplar meydana gelmektedir.
Bu nedenle haşhaşın önemli zararlı ve hastalıklarını tanımak ve bunlarla mücadele konusunda bilgi sahibi olmak gerek üretici gerekse haşhaş çalışanları için önemlidir.
Haşhaş Kök Kurdu
Ceuthorrhynchus denticulatus (Schrank)
Tanınması:
Kın kanatlılardan hortumlu böcekler familyasına bağlı olan zararlının ergini 3,3-4,0 mm vücut uzunluğunda, grimsi kahverengidir.
Çok hareketli olan erginler dokunulduğunda anten ve bacaklarını toplayarak ölü taklidi yaparlar. Olgun larvanın boyu 6 mm olup, bacaksızdır. Baş sarımsı açık kahverenginde vücut beyaz ve tombulcadır> Yumurtaları oval, şeffaf ve beyazımsı sarı renkli olup, çıplak gözle fark edilmeyecek kadar küçüktür. Pupa toprak altında ve topraktan yapılmış bir kokon içindedir.
Yaşayışı:
Kışı ergin olarak toprak içinde geçirir. Baharla haşhaş ekimi yapılan illerimizde genellikle Mart ayından itibaren erginler tarlada görülmeye başlar. Ergin çıkışları ile iklim koşulları ve bitki fenolojisi arasında yakın bir ilişki vardır. Örneğin, haşhaş bitkileri 4-6 cm boyda ve 3-4 çift yapraklı olduğu dönemde erginler de çıkar ve yaprak üzerinde beslenirler 1-2 hafta süre ile beslenen erginler çiftleşirler ve dişiler yumurtalarını alt yapraklara, orta damar boyunca tek tek bazen de 2’li ve 3’lü gruplar halinde bırakır. Yapılan çalışmalarda bir ergin dişinin günde en çok 11 adet yumurta bırakabildiği ve ömrü boyuca bıraktığı toplam yumurta sayısı 104 adet olduğu tespit edilmiştir. Bırakılan yumurtaların ortalama 11,5 günde açıldığı, larva döneminin 34,2 ve pupa döneminin de 12-2 günde tamamlandığı saptanmıştır. Zararlı yılda bir döl vermektedir.
Zarar Şekli:
Erginler taze yapraklarda küçük delikçikler açarak beslendiklerinden zararlı olur. Bu tür zarar çoğunlukla bitki boyu 8 cm ve yaprak sayısının 10-12 olduğu döneme rastlar. Zarar özellikle alt yapraklarda görülür. Esas zararı yapan larvalardır. Larvalar haşhaş, köklerinde beslenerek yüzeysel galeriler oluşturur. Mayıs ayı ortalarında sökülen köklerde larvaların inci gibi sıralanmış olduğu görülebilir.
Zarara uğramış kökleri kararır, düşer ve yaprakları sararır, boy kısa kalır. Bu oyuklar köklerin özüne kadar gitmediği için bir süre sonra bitki kendini toparlar, ancak çiçek açıp kapsül bağlar ise de bitkinin gelişmesi yavaşladığından sağlam bitkilere oranla az sayıda sağlıksız kapsül bağlar. Böyle kapsüllerden elde edilen verim de az olur.
Mücadelesi:
Kültürel Önlemler
Erken yapılan kışlık, ekim ve münavebe, zararlı yoğunluğunun büyük ölçüde düşmesine neden olacaktır.
Kimyasal Mücadele
İlkbaharda bitki başına 1-2 ergin düştüğü dönemde, kış aylarının soğuk veya ılık geçmesine bağlı olarak değişmekle birlikte genellikle Mart ortası – Nisan ortası, ilk yumurtalar bırakılmadan önce erginlere karşı ilaçlama gereklidir. Yapılan ilaç denemeleri sonucu zararlıya karşı kullanılacak ilaçların etkili madde adı ve dozları aşağıda gösterilmiştir.


Haşhaş Kök Kurduna Karşı Kullanılan ilaçlar ve Dozları

Etkili Madde Adı ve Oranı
Formülasyonu
Dozu (100 Lt. Suya)

Azinphos methyl 230 gr/l
EC
200 ml
Fenitrothion 550 g/l
EC
150 ml
Malathion 650 g/l
EM
200 ml
Diazinon 185 g/l
EC
200 ml
Fenthion 525 g/l
EC
150 ml
Parathion-methyl 360 g/l
EC
200 ml
Zararlının yoğun olduğu durumlarda (m2de 20 adet ergin) ilaçlamanın 7 gün ara ile iki kez yapılması uygundur.
Yaprak Biti
Aphis Fabae (Scopoli)
Bitki özsuyuyla beslenen küçük böceklerden olan afidler genellikle koloniler halinde pek çok konukçu bitkinin yapraklarında yaşarlar. Erginler 1,3-2,7 mm arasında değişen vücut uzunluğunda, siyah renklidirler. Kanatlı ve kanatsız formları vardır. Zararlının ergin ve nimf dönemlerinde karnının ucuna doğru iki yanda birer adet olan mum borucuğundan mumsu maddeler salgılanır. Ayrıca abdomen sonunda tatlı maddeler çıkartılır)
Yaşayışı :r> Kışı genellikle döllenmiş yumurta halinde çeşitli konukçu bitkiler üzerinde geçirirler. Havaların ısınmaya başlaması ile Şubat sonu Mart ayı ortalarına doğru yumurtalar açılır ve kanatsız olan bu ana döller kışladıkları esas konukçu bitki üzerinde çoğalırlar. Meydana gelen kanatlı formlar bulundukları konukçuyu terk ederek ara konukçulara geçerler. Haşhaş ekim alanlarında zararlı ile buluşmalar Nisan ayının son haftasından itibaren başlar. Hasat sonuna dek çoğalmaya devam eder. Haşhaşlar hasat edildikten sonra da kışı geçirirler. Ekolojik koşullar uygun gittiği sürece hemen hemen 10 günde bir döl verebilmektedir.
Zarar Şekli ve Konukçuları :
Yaprak biti nimf ve erginleri haşhaş yapraklarının alt yüzlerinde, gövde ve dallar ile kapsüllerde koloniler halinde bulunur ve buralardan öz suyu emerek beslenirler. Beslenme sonucu yapraklarda emgi lekeleri ve kıvrılmalar, kapsüllerde sararma ve kurumalar meydana gelir. Ayrıca, zararlının salgılamış olduğu tatlı maddeler yaprak ve kapsüllerde ballık oluşturur. Bu nedenle bitkinin özümleme yapması güçleşir. Böyle bitkilerde gelişmede durgunluk, özellikle kapsüllerde şekil bozuklukları meydana gelebilir . Bu durum verim ve kaliteyi oldukça etkiler. Zararlı, çeşitli virüs hastalıklarının taşıyıcısı olarak da ayrı bir önem taşımaktadır. Polifag bir zararlıdır, yani pek çok bitkide beslenerek zarar yapabilmektedir. Haşhaşın dışında fasulye, bakla, börülce, şeker pancarı, enginar, domates, havuç, muz ve süs bitkileri önemli konukçuları arasındadır.
Mücadelesi :
a) Kültürel Önlemler
Hasattan sonra tarlada kalan artık bitkiler ve zararlıya konukçu olabilecek yabancı otlar yok edilmelidir.
b)b)Kimyasal Mücadele
Polifag bir zararlı olan yaprak biti için haşhaşa özel bir ilaç kullanımı önerilmemesine rağmen, yaprak bitleri için spesifik bir ilaç olan Primicarb (50 WP) etkili maddeli ilaçtan 100 litre suya 50 gram kullanılabilir. Bu zararlı çabuk çoğalan bir zararlı olduğu için birkaç kez ilaçlama yapılmalıdır.

4.3-Bozkurt
Agrotis ipsilon (Hufn.)

Tanınması : Noctuidae familyasına bağlı kelebeklerden olan zararlının ergini 40-47 mm arasında değişen kanat açıklığına sahip olup, koyu kahve veya siyahımsı vücudu vardır. Tanımada en belirgin özelliği ön kanatlarında böbrek şeklinde bir lekenin oluşudur. Antenler erkek bireylerde çift taraflı tarak şeklinde, dişilerde ise iplik gibi düzdür Yumurtalar iki tarafından bastırılmış küre biçimindedir. Renk ilk bırakıldığında beyazımsı, yeşilimsidir. Açılmaya doğru renk koyulaşır. Boz renkli grimsi, siyahımsı olan larvalar olgunlaşıncaya kadar 6 dönem geçirir. Her dönemde larva farklı desenlere sahiptir. olgun bir larvanın boyu 4-7 cm arasında değişir. Larvanın baş kısmı soluk kahverenginde olup üzeri siyah yuvarlak lekelerle bezenmiştir. Her vücut bölmesinde dörder siyah leke bulunur. Pupa kırmızımsı kahverenginde olup, 16-20 mm uzunluktadır.

Yaşayış : Kışı larva veya pupa döneminde toprakta geçirir. İlkbaharda havaların ısınmaya başlaması ile birlikte faaliyete geçen kelebekler yumurtalarını haşhaş bitkisinin yaprakları üzerine veya kök boğazına yakın bir yere tek tek veya gruplar halinde bırakır. Yumurtalar bir hafta içinde açılır. Çıkan larvalar geceleri beslenirler. Gündüzleri beslendikleri bitkinin kök boğazına yakın bir yerinde kıvrık bir şeklide dururlar. Larva dönemi ekolojik koşullara göre 2 hafta ile 5 ay arasında değişir. Olgunlaşan larva yaz başlarına doğru pupa olmak üzere toprağa iner. Toprakta kendisine bir odacık hazırlarlar ve burada pupa olur. Pupa dönemi 10-16 gün sürer. Yılda 3-4 döl verir.
Zarar Şekli ve Konukçuları :
Bozkurt larvalar ı ilk dönemlerinde daha çok yapraklarda beslenir ve delikler şeklinde henüz taze olan haşhaş yapraklarını yerler. Daha ileriki dönemlerde ise haşhaş bitkilerini kök boğazından keserler. Kesilmiş bitkiler tamamen kurur ve ölür Konukçuları tütün, pamuk, ayçiçeği, pancar, hububat, yem bitkileri, bazı süs bitkileri ve çeşitli sebzelerdir. Yani haşhaş dahil olmak üzere pek çok kültür bitkisinden beslenen bir zararlıdır.

Mücadelesi :
a)Kültürel Önlemler
Tarla temizliğine önem verilmeli, kıştan bahara çıkarken tarla otlu bulundurulmamalı ve bulaşık tarlalarda toprak işlemesi derin yapılmalıdır.
b)Kimyasal Mücadele
Tarlan ın en az 5 ayrı yerinde birer metrekarelik alanlarda larva aranmalı ve metrekarede 1-3 arasında larva bulunduğunda ilaçlamaya geçilmelidir. Larvalara karşı ilkbaharda Trichlorphon Endosulfan veya Chlorpyrifos etkili maddeli ilaçlardan biri ile yapılmış zehirli yemler kullanılır. Bunun için 10 Kg. kepeğe 250 g Trichlophon (%80) veya 150 gram Endosulfan(%32,9) veyahut 300 gram Chlorpyrifos(%25) etkili maddeli ilaç karıştırılır. Bu karışıma yarım Kg şeker veya 1 Kg pekmez ilave edilir. Karışım 5 litre su ile nemlendirilerek tercihen akşamüzeri toprak sathına özellikle bitkiye yakın yerlere gelecek şekilde bir dekara 6 kg. zehirli yem kullanılarak serpilir.
Trips
Haşhaş çiçekleri üzerinde 4 tür trips bulunmuştur. Ancak yoğunluk ve yaygınlık bakımından Thrips tabaci başta gelmektedir.
Thrips tabanci Lind.
Tanınması : Erginlerde vücut uzunluğu 1 mm kadar olup, dar ve hafifçe yassı yapılı böceklerdir. Genel vücut rengi saman sarısı, kirli sarı veya yeşilimsidir. Kanatları ince-uzun yapılı ve sarı veya sarımsı gri renklidir. Baş dikdörtgen şeklinde olup, genişliği uzunluğundan biraz fazladır. Antenler 7 parçalı ve uçtaki parçalar diğerlerine oranla biraz daha koyu renklidir
İnce-uzun yapılı olan kanatlar saçak şeklinde kıllarla çevrilmiştir. Bu kıllar alt kısımlarda daha uzundur. Karın bölgesi açık veya kirli sarı renkli ve uzunca yapılıdır. Erkek bireylerde kanatlar yoktur ve doğada çok az rastlanır.r> Yumurtalar ortalama 0,25 mm uzunlukta, şeffaf ve beyazımsı renklidir. Şekilleri fasulye biçimindedir.
Larvalar sarımsı, yeşilimsi veya kirli sarı renklidir. Olgun bir larvanın boyu 0,8-0,9 mm arasında değişir.
Yaşayış : Kışı ergin, prepupa veya pupa döneminde toprak içinde veya toprak üzerinde bulunan bitki artıklarından geçirir. Genellikle Mayıs ayı başlarında, haşhaşların çiçekte oldukları dönemde ergin ve larvalar görülmeye ve zararlı olmaya başlar. Dişiler yumurtalarını yaprak dokusu içine bırakır. Bir dişi ortalama olarak 30 kadar yumurta bırakabilir. Yumurtalar 3-5 gün içinde açılır. Çıkan larvalar kısa bir süre sonra beslenmeye başlarlar. Larva dönemi 5-12 günde tamamlanır. Olgunluğa erişen larva toprağa iner ve pupa olur. Pupa dönemi ortalama bir hafta sürelidir. Yılda verdiği döl sayısı iklim koşullarına bağlıdır. Uygun koşullarda 3-6 döl verebilir.
Zarar Şekli ve Konukçuları:
Zararlının larva ve erginleri özsu emerek beslenir. Emilen yerlerdeki klorofil hücreleri zarar gördüğünden emilen kısımlar beyaza veya gümüş rengine dönüşür. Zararlının yoğun olarak bulunduğu çiçeklerde, emgi sonucu yol yol çizgiler şeklinde boşluklar meydana gelir. Tomurcukların gelişmesinde durgunluk görülebilir.
T. tabacı pek çok bitkide beslenebilen bir zararlıdır. En çok tercih ettiği bitki tütündür. Bu zararlı bazı virüs hastalıklarının da taşıyıcısı olduğundan ayrı bir önem arz etmektedir.r> Mücadelesi :
Yaprak bitine karşı önerilen ilaç bu zararlıyı da kontrol etmektedir.
Danaburnu
Gryliotalpa gryllotalpa
Tanınması : Erginler genellikle 6-7 cm vücut uzunluğunda gri ve kahverengi iri yapılı böceklerdir. Baş kısmı oldukça gelişmiş durumdadır. Petek gözler küçüktür. Ön bacaklar kazıcı tipte olup, iyice yassılaşmıştır. Bacakların kenarları oldukça kuvvetli dikenlerle çevrilmiştir. Dana burunların uzun ve kısa kanatlıları olmak üzere iki formu vardır. Yumurtalar genellikle 2-3 mm uzunlukta ve elips şeklindedir. İlk bırakıldıkları zaman renkleri beyazımsı sarıdır. Daha sonra renk gittikçe koyulaşır
Yaşayışı : Erginler kışı toprak içinde galeri şeklinde olan yuvalarında geçirir.