5957 SAYILI SEBZE VE MEYVELER İLE YETERLİ ARZ VE TALEP DERİNLİĞİ BULUNAN DİĞER MALLARIN TİCARETİNİN DÜZENLENMESİ HAKKINDA KANUN İLE GETİRİLEN BAŞLICA YENİLİKLER
A) TİCARİ İŞLEMLER AÇISINDAN
Toptancı hale bildirimde bulunmak kaydıyla genel olarak hal dışında da toptan alım satım yapılabilecektir.
Kanun, toptancı hallerin, alıcı ve satıcıları bir araya getiren, fiyat oluşumuna katkı sağlayan merkezler olmasını gözeterek, malların toptan alım ve satımlarının esas olarak toptancı hallerinde yapılmasını benimsemiştir. Ancak, 552 sayılı KHK'den farklı olarak, ticarete serbestlik getirmek, alternatif pazarlama kanallarının oluşmasını temin etmek ve AB mevzuatına uyum sağlamak amaçlarıyla, hale bildirimde bulunmak kaydıyla toptancı hal dışında da alım satıma olanak sağlamıştır.
Örneğin; Perakende olarak mal satanlar (marketler, manavlar, pazarcılar gibi) veya münhasıran kendi tüketiminde kullanacaklar (oteller, yemek fabrikaları gibi) toptancı hale bildirmek ve rüsumlarını ödemek kaydıyla (Rüsumların 5 iş günü içinde malın üretildiği yer belediyesi adına açılan hesaba yatırılması gerekmektedir.) toptancı hale giriş zorunluluğu olmaksızın doğrudan üreticiden mal temin edebilecektir.
Yine, getirilen bu düzenleme ile;
-Tekelleşme giderilerek rekabet temin edilecek (Toptancı hal dışında faaliyet gösteren meslek mensupları da ticarete etkin şekilde katılabilecek)
-Maliyetler azalacak, zaman kayıpları giderilecek (Örneğin; Amasya'dan Ankara'nın Elmadağ ilçesine satılmak üzere gönderilen elmanın yaklaşık 100 km'lik gidiş dönüş mesafesi kat ederek Ankara Belediyesi Toptancı Haline girmesi zorunluluğu ortadan kalkacak)
-Haksız kazançlara son verilecektir. (Fiilen aracılık hizmeti vermeyen komisyoncuların ücret alımı engellenecek).
Hal Kayıt Sistemi kurulacaktır.
Kanunda, elektronik ortamda tutulan bilgilerin izlenmesi ve duyurulması, meslek mensupların kayıt altına alınması, bunlara yönelik veri tabanının oluşturulması ve toptancı halleri arasında ortak bilgi paylaşımının ve iletişiminin sağlanması amaçlarıyla Sanayi ve Ticaret Bakanlığı bünyesinde elektronik ortamda merkezi bir hal kayıt sisteminin kurulması öngörülmüştür.
Bu Sistemin kurulmasıyla;
-Ülkemizde alım ve satıma konu sebze ve meyvelerin miktar ve fiyatlarına ulaşılabilecek (Örneğin; Antalya'daki bir domates üreticimiz, domatesin o gün için İstanbul veya İzmir İlinde oluşan fiyatlarını hal kayıt sistemini kullanarak görebilecektir.)
-Meslek mensupları kayıt altına alınacak,
-Üreticiler mallarını satacakları tacirlerin irtibat bilgilerine erişebilecek ve onlar hakkında bilgi sahibi olabilecek (Örneğin, Aydın'da incir üreten ve oluşan yüksek fiyatlar nedeniyle bu ürünlerini İstanbul'da pazarlamak isteyen bir üreticimiz, mallarını pazarlayabileceği meslek mensuplarının iletişim bilgilerini hal kayıt sistemi ile anında görebilecektir. Bunun yanında, tarlasına gelerek malını satın almak isteyen kişilerin, geçmişteki ticari durumunu ve faaliyetlerini hal kayıt sistemi üzerinden anlık olarak sorgulayabilecektir.)
-Üreticiler, ürünlerini daha çok kar edebileceği pazarlara yönlendirebilecek, geleceğe yönelik planlama yapabilecek ve tacirler karşısında daha güçlü bir pozisyonda bulunabilecek,
-Tarım ve Köyişleri Bakanlığınca yürütülen çiftçi kayıt sistemi ile tarım sektörüne yönelik kamunun diğer bilgi sistemleriyle entegrasyon sağlanacaktır.
Hal içi ve dışı işlem maliyetleri azaltılacaktır.
| Maliyet Türü | 552 KHK'ye göre Hal İçi (%) | 5957 Kanun'a göre Hal İçi (%) | 552 KHK'ye göre Hal Dışı (%) | 5957 Kanun'a göre Hal Dışı (%) |
| Belediye Rüsumu | 2 | 1 | 15 | 2 |
| Zirai Stopaj | 2 | 2 | 4 | 4 |
| Bağ-Kur Primi | 1 | 1 | 1 | 1 |
Toplam: | 5 | 4 | 20 | 7 |
Bu maliyetlerin azaltılması sonucunda;
-Tüketici daha ucuza mal temin edebilecek,
-Sebze ve meyve fiyatlarının enflasyon üzerindeki olumsuz etkisi giderilecek,
-Kayıt dışılık azalacak ve buna bağlı olarak belediye gelirleri artacaktır.
Hal hakem heyetleri yeniden yapılandırılacak ve değeri 50 bin TL'nin altındaki uyuşmazlıklarda heyete başvuru zorunlu olacaktır.
Bu sayede;
-Anlaşmazlıklar kolay, hızlı ve düşük maliyetle çözümlenebilecek,
-Mahkemeler üzerindeki yük azaltılacak,
-Hakem heyetleri toptancı hal bünyesinde değil, il merkezleri ile Bakanlıkça uygun görülecek ilçe merkezlerinde kurularak işleyişinde etkinlik sağlanacak,
-Barodan görevlendirilecek üyenin de içinde bulunduğu ve tüm kesimleri kapsayan yeni üye yapısıyla daha etkin kararlar alınabilecektir.
Yeterli arz ve talep derinliği bulunan diğer mallarda toptancı hallerde işlem görebilecektir.
Et ve et ürünleri, süt ve süt ürünleri, su ve su ürünleri, yumurta, bal gibi diğer gıda maddeleri ile kesme çiçek ve süs bitkileri, yeterli arz ve talep derinliğinin bulunması ve toptancı hallerinin fiziki alt yapılarının müsait olması halinde, Tarım ve Köyişleri Bakanlığının görüşü alınarak Sanayi ve Ticaret Bakanlığınca bu konuda ayrıca alınacak bir kararla toptancı hallerde alınıp satılabilecektir. Böylece AB Ülkelerindeki benzer bir yapılanma Ülkemizde de kurulabilecek, perakendeciler ihtiyaç duyduğu malları tek bir merkezden tedarik edebilecektir.
Bakanlar Kurulu, değişen piyasa şartlarına göre rüsum oranlarını değiştirebilecektir.
Kanunda, genel olarak (özellikle fatura veya müstahsil makbuzu ile üreticilerden satın alınan mallar için) toptancı halinde satılan mallardan %1, hal dışında satılan mallardan %2 oranında hal rüsumu alınması öngörülmektedir. Bu oranların, değişen piyasa şartlarına göre %90'ına kadar azaltılması veya artırılması hususunda Bakanlar Kuruluna yetki verilmektedir. Örneğin, yaşanan iklim koşulları nedeniyle soğan üretiminde bir azalma olması durumunda, hem bu işi meslek edinenlerin (üreticiler dahil) karşılaştıkları maliyetleri azaltmak, hem de tüketicilerin daha düşük bedelle soğan tüketmesini temin etmek amacıyla, Bakanlar Kurulu hal rüsumu oranlarını soğan için %90'a kadar azaltabilecektir.
Malların gıda güvenliği analizini yaptıranlar hal rüsumunun yarısını ödeyecektir. Bu sayede malların analizinin yapılması teşvik edilmiş olacaktır.
Malların kaliteli ve standartlara uygun olarak ticareti yapılacak, ürün kayıpları giderilecektir.
Malların ayıklanması, sınıflandırılması, hazırlanması, ambalajlanması, işaretlenmesi ve etiketlenmesi ile taşıma ve muhafazasına ilişkin standartların belirlenip 3 yıllık süre içinde mecburi uygulamaya konulması sağlanarak, başta büyük oranlara varan ürün kayıplarının önlenmesi ve tüketicilerimizin korunması mümkün olacaktır.
B. ÜRETİCİLER AÇISINDAN
Hal rüsumunu üreticiler değil, malı satın alanlar ödeyecektir.
Toptancı hallerindeki işyerleri ile semt pazarlarındaki satış yerlerinin en az %20'si üreticilere/üretici örgütlerine ayrılacaktır.
Bu sayede üreticiler, arada aracılar olmaksızın kendi ürettiği malları doğrudan tüketicilere satabilecektir. Bunun yanında üretici örgütleri de, ürünlerini kendilerine tanınan en az yüzde yirmilik işyeri kontenjanıyla toptancı hallerinde pazarlayabilecektir.
Üreticiye zamanında ödenmeyen mal bedeli, komisyoncu ve tacirlerin verdiği teminattan karşılanabilecektir.
Toptancı halinde faaliyet gösterenlerden, ticari güvenin sağlanması ve tarafların haklarının korunması amacıyla teminat alınması öngörülmektedir. Alınan bu teminatlar, özellikle mal bedelinin zamanında üreticiye ödenmemesinden kaynaklanan zararların hızlı ve etkin şekilde tazmin edilmesi doğrultusunda kullanılacaktır.
Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, özellikle üretici haklarının korunması amacıyla alım satım işlemlerini düzenleyen sözleşmelerde bulunması gerekli asgari şartları belirleyebilecektir.
Üretici örgütü kapsamı genişletilmektedir.
Bu sayede, üreticilerce kurulan her türlü tüzel kişiliklerin bu Kanun kapsamında üretici örgütü olarak tanımlanmasına imkân sağlanmakta, bir araya gelerek örgütlenen daha çok sayıda üreticilerimizin yasada öngörülen haklardan istifade etmeleri temin edilmektedir.
Üretici örgütleri, rüsum ödemeksizin hal dışında da sadece kendi ortak ve üyelerin mallarını değil aynı zamanda ortak veya üyesi olmayan üreticiler ile diğer üretici örgütlerinin mallarını da toptan veya perakende olarak satabilecektir.
C. TÜKETİCİLER AÇISINDAN
Tüketiciler daha ucuza mal temin edebilecektir.
Semt pazarları modern bir yapıya kavuşturularak, tüketicilere daha düzenli ve hijyenik bir ortamda alış veriş imkanı sunulacaktır.
Kanunda, malların tüketiciyle buluştuğu son noktalardan biri olan ve Ülkemiz insanının alışveriş alışkanlıkları arasında önemli bir yer tutan semt ve üretici pazarları da düzenlenmektedir. Bu düzenlemeler içinde, pazar yerlerinin kuruluş ve işleyişi, pazarcıların uymak zorunda olduğu kuralar, bu kurallara uymayanlara uygulanacak cezalar, belediyelerin sorumlulukları yer almaktadır. (Örneğin, Kanunla, pazarcıların yüksek sesle satış yapmaları yasaklanmış, buna uymayanlara da idari para cezası öngörülmüştür)
Ürün künyesi uygulaması getirilecektir.
Satıcılar, satışa sunulan malların izlenebilirliğine yönelik bilgileri içeren ve ilgili kurumlarca belirlenecek teknik özelliklere sahip künyeleri, malların kap veya ambalajlarında bulundurmakla yükümlü olacaktır. Böylece, tüketiciler tükettikleri ürünün nerede ve kimin tarafından üretildiğini bilme imkânına kavuşacak, malların gıda güvenilirliğine yönelik daha etkin bir takip mekanizması oluşacaktır.
D. BELEDİYELER VE TOPTANCI HALLER AÇISINDAN
Hal rüsumundan üretim bölgesi belediyelerinin de belli oranda pay alması sağlanacaktır.
Kanunda, üretim bölgesi belediyelerinin mallar üzerinden alınan hal rüsumundan %25 oranında pay almaları öngörülmektedir. Bu sayede, bu belediyelerin, ticarete yönelik sundukları hizmetlerin kalitesini artırmaları ve sürece etkin bir şekilde dahil olmaları sağlanabilecektir. Ayrıca, ihtiyaç duyulması halinde Bakanlar Kurulu bu oranı üretici bölgesi belediyeleri lehine artırabilecektir.
Toptancı hal kurma faaliyetleri disiplin altına alınacaktır.
Kanunda, toptancı hallerin daha iyi hizmet standartlarına kavuşmasını sağlamaya yönelik tedbirler öngörülmektedir. Toptancı hal kurma faaliyetleri disiplin altına alınmaktadır. Bundan böyle sebze ve meyve ticaretinin daha sağlıklı ve fiziki mekânlarda ve gıda güvenliğine uygun olarak yapılmasını sağlamak amacıyla toptancı halleri belli alt yapı standartlarında kurulacaktır.
Bu çerçevede, Kanunun öngördüğü asgari koşulları 3 yıl içinde sağlamayan mevcut toptancı hallerine idari para cezası uygulanması, bu cezayı takip eden 1 yıl içinde halen eksikliklerini gidermeyen toptancı hallerin faaliyetlerinin durdurulması öngörülmektedir.
Toptancı hallerinin çağdaş bir sisteme kavuşturulması ve işletilmesi sağlanacaktır.
Toptancı halleri, halin sınıfına, büyüklüğüne ve işlem hacmine göre yönetmelikle belirlenecek müzayede, depolama, tasnifleme ve ambalajlama tesisleri ile laboratuvar ve soğuk hava deposu gibi üniteleri bulunan merkezler haline gelecek ve bu sayede, sebze ve meyve ticaretinin sağlıklı fiziki mekânlarda ve gıda güvenilirliğine uygun olarak yürütülmesi sağlanabilinecektir.
Belediyeler, ilgili kurumlarca belirlenecek usul ve esaslar çerçevesinde hallerin işletilmesini özel teşebbüslere devredebilecek, hallerin çevresi, faaliyeti engelleyecek veya insan sağlığına zarar verecek şekilde iskana açılamayacaktır.
Belediyeler, toptancı halleri ile ilgili faaliyette bulunmak üzere kendi aralarında mahalli idare birlikleri kurabilecektir.
Böylece belediyeler; müzayede, depolama, tasnifleme ve ambalajlama tesisleri ile laboratuarlar ve soğuk hava deposu gibi tesisleri ortak kurup işletebileceklerdir.
Modern toptancı hallerinin kurulması teşvik edilmektedir.
İmar planında toptancı hal yeri olarak belirlenmiş alanlarda bulunan hazineye ait taşınmazların, toptancı hali kurulmak üzere belediyelere bedelsiz, üretici örgütlerine harca esas değeri, gerçek ve tüzel kişilere ise rayiç bedeli üzerinden devredilmesi öngörülmektedir.
E. KOMİSYONCU VE TÜCCARLAR AÇISINDAN
Başka bir alana taşınan toptancı halleri ile pazar yerlerindeki kiralama ve tahsis işlemlerinde mevcut hak sahiplerine öncelik verilecektir.
Mevcut tahsis sahiplerinin işyerleri, on iki yıl süreyle kendilerine kiralanmış sayılacaktır.
552 sayılı KHK'ye göre toptancı halindeki işyerleri tahsis, kiralama ve satış yoluyla işletilebilmekteydi. Ancak 5957 sayılı Kanunla, toptancı hallerindeki işyerlerinin sadece kiralama veya satış yoluyla işletilmesi yöntemi benimsenmiş, bu işyerlerinin tahsis yoluyla işletilmesi uygulamasına son verilmiştir. Bu çerçevede, oluşabilecek mağduriyetleri gidermek amacıyla mevcut tahsis sahipleri için 12 yıllık bir geçiş dönemi öngörülmüştür. Ayrıca, Bakanlıkça belirlenen esaslara uygun olması kaydıyla, kira süresi sona erenlerle ihaleye çıkılmaksızın yeniden kira sözleşmesi yapılabilecektir.
Mallar üzerinden sadece bir kez hal rüsumu alınacaktır.
Malların birden fazla toptancı hale girmesi ve mükerrer hal rüsumu ödenmesi engellenmekte, bu konuda uygulamada yaşanan mağduriyetler giderilmektedir.
F. KAMU AÇISINDAN
Sebze ve meyve ticaretine yönelik daha sağlıklı değerlendirmeler yapılacak, düzenlemeler oluşturulacaktır.
Sektörde hesap verilebilirlik ve saydamlık sağlanacaktır.
Toptancı Hal Konseyinin oluşturulmasıyla, Konseye temsilci verecek olan kamu kurumları, üretici ve tüketici örgütleri ile sivil toplum ve meslek kuruluşları arasında uygulamaya yönelik işbirliği sağlanacaktır.
Kayıt dışılığın önlenmesi ile vergi gelirleri artacaktır.
Sebze ve meyve fiyatlarının enflasyon üzerindeki etkisi azaltılacaktır.
Kaynak:
www.icticaret.gov.tr