|
Bu da doğal boyanın makalesi, kaynak en alt satır da belirtilmiştir.
DOĞAL boya deyince dışarıdaki tüketicinin aklına hemen halı kilim boyamakta kullanılan "kökboyaları" gelir. Oysa fiyatı daha pahalı olan ve ihraç özelliği bulunan doğal boyaların da Anadolu'da tükenmez kaynakları var.
Bugün genel sınıflandırma dikkate alındığında doğal boyalar 3 temel gruba ayrılıyor: Bunların başında "bitkisel kaynaklı" olanlar var. Sonra "hayvansal menşeli olanlar" ve "mikroorganizmalardan elde edilenler" geliyor.
Doğal boyar maddelerin yaklaşık 25 adedi gıda ve kozmetik endüstrisinde kullanılabilecek özelliklere sahip. Sıkı denetim altında üretilen boyaların " Gıda Kodeksi" nden onay alması ön koşul.
Hammadde kaynağı itibariyle boya bitkilerini kültüre alıp yetiştirmek veya doğadan elde etmek mümkün. Sonraki aşama ise bunları "sınaproseslerden" geçirip standartlara uygun gıda ve kozmetik boyası haline getirmek.
ÇOĞUNUN ANAVATANI ANADOLU
Gıda boyalarının insan organizmasında olumsuzluğa yol açmaması ve alerjik özellikler içermemesi lazım. Kozmetik ve ilaç boyaları da gıdalara konmayan, ancak gıda boyaları kadar yüksek standart özellikler taşıyan bir başka grup.
Bunların içinde en pahalı olanı "safran boyası!" Değerli bir bitki olan safranın anayurdu ise Anadolu ve İran! "Sülfat" ve "nitrat" asitleriyle muamele edilen "safran" ın boyar maddesinden çok değerli sarı, kırmızı ve mavi renkler elde ediliyor. Uzunca bir prosesten sonra "gıdaya uygun" hale gelen boya, standartlara özel ambalajlarda ticarete sunuluyor.
Safran boyasının sarı cinsi ancak özel gıdalarda kullanılıyor. Pahalı olması nedeniyle daha ucuz formları da var. Yine Anadolu'da kolaylıkla yetişebilen "yabani safran" (safflower) hem sarı hem de turuncu renkler veriyor. Ancak sarı rengin ticari değeri çok düşük... Aynı cins boyalar "turmeric" olarak anılan "kurkumin" den de elde edilebiliyor.
Birçok gıdaya renk maddesi olarak katılan "klorofil" in ana maddesi de yine Anadolu. En iyi klorofil kaynağı ise bildiğimiz ısırgan otu. Isırgan otundan elde edilen mavi siyah tondaki yeşil renk, değerli mamullerin formülüne giriyor. (Bu boyanın önemli bir ihraç ürünü olduğunu da bu arada kaydedelim.) Klorofilden çıkarılan sarı bazlı tonlar ise özellikle kozmetikte tercih ediliyor.
Halk arasında "havacıva" olarak adlandırılan bir diğer boya ise
"alkana tinctoria" bitkisinin köklerinden elde ediliyor. Bu bitkinin anavatanı da Anadolu! Akdeniz Bölgesi'nde yetişen yayvan çalı
"hodangiller" familyasına ait. Çok sayıda yerel adı var. Özellikle
"diş suları" ve "kozmetikte" flüoresan mavi renkler elde etmek için kullanılıyor.
GIDA VE KOZMETİK İÇİN BİREBİR
"İndigo kırmızısı" adıyla meşhur olan rengin kaynağı da keza Anadolu'da kültürü yapılabilecek bir başka bitki türünde gizli.
Yabani formları sıcak bölgelerimizde var. "İndigo" nun sentetik formları ise kozmetikte ihtiyatla kullanılıyor.
"Kökboyası" olarak da tanınan bir başka bitki "rubai" ise Akdeniz bölgesinde yetişiyor ve çok amaçlı kullanılıyor.
Gıda sanayinden çok kozmetik ve tekstilde kullanılan formu ise "kızılkök boyası" adını almış. Kültürü yapılabilen bir diğer bitki ise "fustic" adını taşıyor ve kadife çiçeğinin bir üyesinden elde ediliyor. Anadolu'da rahatlıkla yetiştirilebilir.
Yine gıda sanayinde çokça kullanılan "karotin" ise havucun renk maddesi. Peynir ve yağlarda kullanılan "karotin" (betakaroten)
aynı zamanda "besin takviyesi" ve "antioksidan" olarak da büyük ticari öneme sahip.
Siyah havuçta bulunan doğal pigmentler de oldukça pahalı maddeler arasında. Siyah havuç (kırmızı havuç da deniyor) en çok İç Anadolu Bölgesi'nde yetişiyor. Yoğun yetiştiricilik yapan kent ise Ereğli . Siyah havuçtan elde edilen boya "antosiyaninler" sınıfına giriyor ve çok değerli bir madde.
Benzer boya türü bol miktarda kırmızı pancarda da var. Bu tür boyalar doğal materyalden kimyasal olarak sentezlenerek elde ediliyor. Sentezleme dilinde bu grup boyalara "karotenoid bazlı doğal boyalar" deniyor.
"Antosiyanin sınıfı boyalar" ın bir diğer kaynağı ise üzüm küspesi . Şarap ve sirke fabrikası artıklarından değerli "antosiyanin bazlı" kırmızı, mor ve mavi renkleri elde etmek mümkün.
Diğer boya kaynakları ise kuru soğan kabukları, şerbetçiotu, atkestanesi ve çay . Tüm bu bitkiler Anadolu'da yetişiyor ve artıklarından maalesef yararlanılmıyor. Örneğin, çaydan elde edilen boyar maddeler gıda sanayinde hayli ilgi görmeye aday. Meyve suyu konsantreleri de değerli birer gıda boyası kaynağı.
Bitkisel boyalar genellikle ekstraksiyon (özütleme) yoluyla elde ediliyor. Şekerin kavrulmasıyla elde edilen "karamel"
isimli boyaya ise bilimsel çevrelerden bazı itirazlar var.
kaynak:Nur Demirok
|