Enzim ile ilgili konuşurken, sürekli mikroorganizmalardan söz ediyoruz. Bu mikroorganizmaların en önemlilerinden birisi olan mayalarla ilgili aşağıda çeşitli kaynaklardan derlenmiş bilgiler bulunmaktadır. Ancak en fazla yararlanılan kaynak İstanbul Üniversitesi, Fen Fakültesi, Moleküler Biyoloji ve Genetik Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ayşegül Topal Sarıkaya'nın Mikrobiyoloji dersinin notlarıdır.
Mayalar
İnsanın uygarlık yolundaki gelişiminden sözeden kaynakların hemen hepsinde, insanların çok hücreil hayvanları evcilleştirdikleri ve başka bir çok tahıl türünü ıslah etmelerinden sözeder. Oysa bunların yanında en az bunlar kadar önemli bir diğer evcilleştirme daha vardır.
En yaygın bilinen ve günlük olarak bir çok yerde kullanılan maya olan
Saccharomyces cerevisiae ile insanoğlunun aslında mikroorganizmaları da evcilleşitirdiklerini söyleyebiliriz. Bu türün üzümün kabuğundan izole edildiği tahmin edilmektedir. Koyu kabuklu meyvelerin kabuklarındaki beyaz tabakanın bir bileşeni mayadır. Kabuktaki mumun içinde yer alır. Meyvelerde (örneğin üzüm, elma veya şeftalide) ve diğer bitki özsuyu sızmalarında bulunur. Bazı mayalar toprakta ve böceklerde bulunurlar.
Türkçe’ ye Farsça’dan giren
“maya” sözcüğü ile tanımlanan Mayalar,
Mantarlar Alemi’ nin üyesidirler. Ekmek kabartmak, alkollu içki fermantasyonu
vb. amaçlarla kullanılırlar. Günümüzde mayalar geleneksel gıda fermentasyonunun dışında çok çeşitli alanlarda da kullanılmaktadır.
Özellikle genetik mühendisliğiyle birlikte, geliştirilmiş mayalar hastalıkların önlenmesinde ve tedavisinde kullanılan pek çok farmasötik (tedavide kullanılan ilaçlar) ajanın üretilmesinde yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. Hatta yakıt pillerinin çalışmasında da kullanılmaktadırlar.
Genetik mühendisliği ile geliştirilmiş mayaların lignoselülozik (odunsu) atıkları substrat olarak kullanarak etanol üretmeleri yönünde yoğun çalışmalar yapılmaktadır. Etanol dışında mayaların ürettiği diğer biyoalkoller; gliserol (alkollü içecekler için aroma katıcı, nitrogliserin türevli patlatıcılar yapımında), ksilitol (şeker yerine diyabetik ürünlerin yapımında), sorbitol, arabinitol (düşük şeker içerikli gıdaların yapımında; ilaçların kaplanmasında yenilebilir kaplama maddesi olarak) kullanılmaktadır.
Etanolün yenilenebilir kaynaklardan mayalar kullanarak üretilmesi tüm dünyanın ilgisini çeken konulardan biridir. İlk üretim 1930’larda başlamıştır fakat petrol fiyatları düşürülünce teknoloji bırakılmıştır. 1970’deki petrol krizi ile birlikte yeniden gündeme gelmiştir. Brezilya, şeker kamışını ve melası substrat olarak kullanarak ürettiği petrolü yakıt amaçlı kullanmaktadır. Brezilya’da otomobillerin çoğu alkol veya alkol+benzin karışımı (gasohol) ile çalışmaktadır.
Bu resim Doç. Dr. Mustafa Türker'in Maya Biyoteknolojisi ve Türkiye isimli sunumundan alınmıştır.