[Emre Albayrak]

1.***** Beyaz sinekler
*
Homoptera takımının Aleyrodidae familyasına dahil olan küçük, özsu emici böceklerdir. Bitkiye dokunulduğunda beyaz kanatlı birçok küçük sineğin uçuşup tekrar kondukları görülür. Ergin, yumurta ve hareketsiz larvaları yaprakların alt yüzünde bulunur. Yaprakların üst yüzü ise çoğu kez yapışkan özsu ve isli küf mantarlarıyla kirlenmiştir. Sonuçta yapraklarda renk bozulmaları görülür. Ayrıca virüs hastalıklarını taşırlar.
*
Kışı, yumurta, larva ve pupa halinde yabancı otlar üzerinde geçirdiğinden bahçelerdeki ve seraların çevresindeki tüm yabancı otlar yok edilmelidir. Fazla ve gereksiz sulamadan kaçınılmalı, gereğinden fazla azotlu gübre kullanılmamalıdır. Bitkiler düzenli olarak kontrol edilmelidir.
*
Eğer beyaz sineklerin ergin ve larvaları görülürse Malathion ,Permethrin gibi uygun bir temas insektisiti veya Dimethoate, Heptenophos gibi sistemik bir insektisit bitkiler üzerine pülverize edilir ve bir haftalık aralıklarla 2-3 kez tekrarlanır. Dichlorvos gibi fümigantlar da ergin beyaz sinekleri öldürmek için .kullanılabilir, fakat larva ve yumurtalar üzerine çok az tesiri olduğundan bir haftalık aralıklarla tekrar tekrar kullanılmalıdır. Yurdumuzda beyaz sinek populasyonları bugünlerde hidrokarbonlu ve organik fosforlu insektisitlere karşı direnç kazanmışlardır. Bu yüzden bu gibi kimyasal ilaçlarla yapılan savaş başarısız olabilir. Sentetik pyretroidler hala etkilidirler.
*
Küçük bir parazit arı (Encarsia formoza) ithali ile Avrupa'da sera beyazsineğine karşı yapılan biyolojik savaş 21 °C civarında çok iyi neticeler vermiş ve ticari amaçla yapılan çiçekçilikte kullanılmıştır .Eğer serada bu parazit arı yoksa, parazitli yani siyah renkli beyazsinekler taşıyan birkaç yaprağın seraya getirilmesi ile kolayca yerleştirilebilir. Bu parazit arı getirildikten sonra seralarda insektisitlerin kullanımı sınırlandırılmalı ve kalıcı insektisitJer kullanılmamalıdır.

1.***** Toprak solucanları (Annelida, Oligochaeta)
*
İnce uzun silindir biçiminde, 9-30 cm boyunda, S harfi şeklinde kıvrılmış ve l00- l80 arasında değişen segmentlerden meydana gelmiş hayvanlardır.Solucanlar topraktaki faaliyetleri sonucu toprağın kabarmasına ve bunun sonucu olarak, özellikle fideliklerde fide köklerinin açıkta kalmasına ve kurumasına neden olurlar .Buna halk arasında ''solucan oynaması'' denir. Bazen bu zarar fideliğin yeniden kurumasına neden olabilir. Ayrıca tohumların veya taze fidelerin bir kısmı solucanlar tarafından yuvalarına taşınır. Böylece fidelikte bazı yerler boş kalır. Solucanlar besin aramak için çoğunlukla geceyi tercih ederler.
*
Solucanlar en aktif oldukları ilkbahar ve yaz aylarında, özellikle toprak yüzeyinde ifraz ettikleri topraklardan kastlar oluştururlar. Kastlar biçmeyi zorlaştırır, çim biçme silindirlerinin kesici uçlarının zarar görmesine neden olurlar. Ayrıca yabani otların çim alanlarda koloni meydana getirmesi için uygun ortamlar sağlar ve ıslak havalarda çimleri çamurlu ve kaygan yaparlar. Başlıca zararlılar Lumbricuıs spp. ile çirnlerde Allolobophora türleridir.
*
Solucanlar asit topraklarda gelişemez. Bu yüzden pH= 5 veya daha az olacak şekilde asit kondisyonun sürdürülmesi ile çimler korunabilir .Bu işlem biçilmiş tüm çirnlerin uzaklaştırılması ve turba, amonyum sülfat veya demir sülfat gibi hafif gübrelerin kullanılması ile yapılabilir. Kireç veya kompost gibi organik gübreler kullanılmamalıdır .Eğer bu işlernlerin yapılması mümkün olmazsa, biçmeden önce çimler katır tırnağı bitkisinden yapılmış bir saplı süpürge ile süpürülerek solucan kastlarının dağıtılması sağlanabilir.

Solucanlarla savaşta tesirlilik bakımından oldukça değişen birçok farklı kimyasal maddeler bulunur. Bunların içinde kullanımları en güvenilir olanları Derris toz ve Potasyum permanganat gibi ilaçlardır .Bu ilaçlar solucanları öldürmeyip sadece toprak yüzeyine çıkarırlar. Böylece ilaçlanmış solucanlar toplanıp imha edilir. Derris genellikle rn² ye 25 gr oranında % 1 toz olarak muamele edilir. Ayrıca uygulamadan sonra toprak iyice sulanmalıdır. Potasyum permanganat her rn² ye suyun her litresi için 4 gr oranında uygulanır. Bu madde özellikle balıklara toksik olmadığından dolayı akarsu ve havuz kenarındaki çimlerde de kullanılabilir .Hem Derrisin ve hem de Potasyum permanganatın kalıcı etkisi yoktur ve ilaçlama her 6 ayda bir tekrarlanmalıdır.
*
Endosulfan'lı solucan öldürücüler daha toksik ve kalıcıdır .Bu nedenle sadece yeterli alternatif olmadığı zaman kullanılabilir .Endosulfan topraktaki solucanları öldürdüğünden toplama problemi yoktur. Ayrıca muameleden sonra bir yıl veya daha fazla toprak solucanlarını ve diğer toprak zararlılarını kontrol eder. Endolsulfan 35 E.C. dekara 150 cc oranında kullanılabilir. Fakat Endolsulfanın Betula spp. ile sera koşulları altındaki Chrysanthemum'un bazı varyeteleri ile Pelargonium üzerine fitotoksik olduğu gözönüne alınmalıdır.
1.***** Salyangoz ve Sümüklü böcekler (Gastropoda, Stylommatophora)
*
Yumuşak vücutlu, segmentsiz mollusklar olan bu hayvanların hareketi geniş, kaygan, kaslı ayaklarıyla sürünme şeklinde olur. Geçtiği yere mukuslu bir sıvı sürerek hareketin daha kolay olmasını sağlarlar. Ayakta bulunan büyük bir bez tarafından salgılanan bu mukuslu sıvı yardımıyla keskin bir usturanın ağzından dahi herhangi bir yaralanma olmadan geçebilirler.
*
Salyangozların sırtında küremsi veya konik şekilli, kalker ve conchiolinden yapılmış bir kabuk bulunur. Hayvan bu kabuk içinden kolayca çıkabilir veya içine girebilir. Sümüklü böceklerin ise vücutları çıplak olup, sadece ön üst ve yan arka kısımları sert bir madde ile örtülüdür.
*
Salyangoz ve sümüklüböceklerin çeşitli türlerinin zararı, radula adı verilen dişli dilleri ile bitki dokularını törpüleyerek yediklerinden dolayı benzerdir. Zarar çok çeşitli bitkilerin kök, yumru kök, soğan, gövde, yaprak, tomurcuk, çiçek, tohum kapsülü ve meyvelerinde yeme sonucu oluşan düzensiz delikler şeklindedir.Çoğunlukla gece beslenirler. Geçtikleri yerde bıraktıkları karakteristik salgı izleri bize aktivitenin büyüklüğü hakkında bir fikir verebilir .Bahçede yetiştirilen bitkilerdeki zarar genellikle ilkbahar ve yaz mevsiminin ılık ve nemli periyotlarında daha şiddetlidir. Fakat sera ve ev içindeki yüksek sıcaklık ile nem aktiviteyi ve dolayısıyla.zararı arttırır.
Sümüklü böcekleri çok cezbeden Campanula zoysii, Omphalodes hıciae ve Phyteuma comosum gibi bitkilerdeki zarar çok fazladır. Anemone, Coreopsis, nergis, yıldız çiçeği, hezaren, Gerbera, Helenium, Hosta, sümbül, iris, zambak, Primula, Rııdbeckia, Lathyrus, lale ve menekşe gibi çok çeşitli süs bitkilerine de düzenli olarak arız olur, fakat nadiren diğer birçok bitkilere de arız olabilir. Zararın çoğu ilkbahar başlangıcında zemin üzerindeki fide, yeni sürgün ve bitki tepelerinin sümüklü böcek ve salyangozlar tarafından yenilmesi ile yapılır. Sümüklü böcekler toprak içinde bulunan soğan, gövdenin alt kısmı ve yumru kökleri de yerler. Lalelerin yaprak ve gövdeleri topraktan çıktıkları zaman, çoğu kez yoğun şekilde zarar görür ve benzer zararlar diğer soğanımsı bitkilerde de görülebilir. Genç ve erginler, canlı bitkiler kadar çürümüş yaprak gibi ölü materyalle de beslenir. Sümüklü böcekler, kompost ve gübre gibi çürümüş organik madde içeren topraklarda daha bol bulunur. Salyangozlar ise kalkerli topraklarda daha yaygındır. Bahçedeki başlıca zararlılar Deroceras, Arion, Limax, HeIix ve Cepaea cinslerine ait türlerdir.

Sümüklü böcekler genellikle yüksek organik madde içeren nemli topraklarda bulunur. Eğer bir bahçedeki koşullar sümüklü böceklerin gelişmesi için uygunsa, bunların bitkilere zararını önlemek imkansızdır. Yumurta, genç ve ergin sümüklü böcekleri iklim şartlarına ve yırtıcılarına maruz bırakmak için bitkilerin düzenli olarak ekilmesi, kompost ve tabii gübre gibi organik gübrelerin kullanımının azaltılması, bitki çevresindeki bitki kökünü örten çeşitli maddelerin kullanımının kısıtlanması ve genellikle iyi bir bahçe hijyeninin sürdürülmesi ile biraz ferahlık sağlanır. Toprak işlemesi, sümüklü böcek ve salyangoz yumurtalarını yok edeceği için savaşımında etkili olmaktadır. Ek olarak sümüklü böcekler, yeşil marul ve lahana yaprağı, greyfurt kabuğu ve kepek gibi çeşitli materyalin toprak yüzeyine serilmesi ile tuzakla yakalanabilir. Ilık ve nemli akşamlar en iyi neticeyi verir. Tuzaklar ertesi sabah erkenden kontrol edilir ve sıcak su veya kuvvetli tuz solusyonunu içeren kovaya düşüp ölen sümüklü böcekler toplanır. Sümüklü böcekler aynı zamanda toprak seviyesine kadar batırılmış içi bira ile dolu sığ tabaklar kullanılarak da yakalanabilir. Bira sümüklü böcekleri cezbeder ve bira ile temas eden hayvanlar sarhoş olarak suda boğulurlar.
Alternatif olarak, Mateldehyde veya Methiocarb içeren zehirli yemler kullanılır. Bunlar duyarlı bitkiler yakınına stratejik pozisyonlarda yerleştirilen sümüklü böcek pelletleri olarak satılır. Pelletler 3-4 gün etkili olurlar ve gerekirse uygulama tekrarlanır. Metaldehyde dekara l-4 kg oranında kullanılır. Bazı orkidelerin çiçekleri bu ilaçtan zarar görebilir ve yağmurdan hemen önce uygulanmalıdır. Methiocarb pelletler pahalıdır, fakat genellikle en iyi neticeyi verir. Methiocarb ile uygulamadan önce alan hafifçe sulanmalıdır.
*
Salyangozlar, genellikle sümüklü böceklerden daha az zararlıdırlar. Sümüklü böceklere karşı uygulanan muameleler aynen salyangozlara da uygulanabilir. Aynı zamanda salyangızlan bitki üzerinden elle toplamak da mümkündür.