Liriomyza trifolii Burgess., L.bryoniae Kalt., L.huidobrensis Blanchard, Phytomyza horticola Geure.
(Diptera :Agromyzidae)
1.TANIMI VE YAŞAYIŞI :
Yaprak Galeri sinekleri yumurta, larva (3 dönem) , pupa ve ergin dönemlerini geçirirler.
Erginler küçük, grimtrak-siyah renkte, sıkı (dolgun) vücutlu, 1.3-2.3 mm. uzunluğundadır. Dişiler erkeklerden biraz daha iricedir.
Ergini
Erginlerin yaprakta beslenme delikleri
Yaprak içinde larva
Pupası
Erginler ışıkta hareketlidir. Erginler en fazla sabah erken saatlerde hareketlidir. Erginler çıktıktan sonra 1-2 gün içinde çiftleşirler, çiftleşme daha çok gündüz olur. Döllenmeyen dişiler yumurta bırakmaz.
Yumurta 0.2-0.3 mm. boyda, beyaz ve hafif şeffaftır, yaprağın epidermisi arasına bırakılır.
İlk dönem larva renksiz, açılma süresi soluk portakal sarısı rengine dönüşür. Gelişmesini tamamlamış larva 3 mm.boydadır. Larva gelişmesini tamamlayınca yaprağın zarını deler ve dışarı çıkarak kendini toprağa bırakır.
Pupa oval,karın tarafından hafifçe yassılaşmıştır. 1.3x 2.3 mm. boyda soluk sarı portakal renginden daha koyu altın sarısı rengine kadar dönüşen bir renge sahiptir.Kendini toprağa bırakan larvalar toprakta tünel açarak yaklaşık 5 cm derinlikte pupa olur. Bazen larvalar yaprakta kalır, genellikle yaprağın alt yüzünde pupa olur.Pupa döneminde düşük sıcaklık ve az ışıklanma koşullarında diyapoza girer.
Yaprak galeri sineği sera koşullarında bütün mevsim görülebilir. Kışlama yoktur.Kışın seralarda, yazın yabancı otlar ve sebzeler üzerinde görülürler.
Son yıllarda pamuk üzerinde de yoğun olarak görülmeye başlanmıştır.
Erginler 25-30 gün arasında yaşarlar.Dişilerin ömrü erkeklerden daha uzundur. Erginler yumurtalarını yaprağın iki epidermisi arasına bırakır. Bir dişi,ömrü boyunca 30° C sıcaklıkta yaklaşık 400 yumurta bırakmaktadır.Dişinin bıraktığı yumurta sayısına, ışık (karanlıkta yumurta bırakmaz) , konukçu bitki ve niteliği (azot fazlalığında daha çok yumurta bırakır) , dişinin büyüklüğü ( büyük bireyler daha fazla yumurta bırakır), zararlı populasyon yoğunluğu (yoğunluğun düşük olması halinde daha fazla yumurta bırakır) , orantılı nem (en uygun orantılı nem % 80-90’dır.9 etkili olur.
Ergin erkek : dişi oranı L.trifolii’de 7:14-1:1 , L.bryoniae’de 1:1 dir. Erkekler dişiden daha kısadır.
Yumurtalar sıcaklığa bağlı olarak 2-5 günde açılırlar.Yumurtadan çıkan larva yaprak epidermisinde ,yaprak sapında açtığı galeriler içinde beslenir.Yılan kavi galeriler oluşturarak beslenen larva gelişmesini 30° C sıcaklıkta 4 günde,24° C sıcaklıkta 4-7 günde,20° c sıcaklıkta 7 günde tamamlar. 30° C sıcaklığın üstünde ergin öncesi dönemlerde ölüm oranı artar.
Gelişmesini tamamlayan olgun larva galeriden çıkarak pupa olmak üzere genellikle kendini toprağa bırakır. Yüksek orantılı nem ve kuraklık pupayı olumsuz yönde etkiler. Pupa süresi 20-30° C sıcaklık lar arasında 7-14 günde tamamlanır. Düşük sıcaklıklarda bu süre uzar.
Ergin aktivitesi yıl boyunca devam eder.Sera koşullarında çok sayıda döl (yaklaşık 10 döl) vermektedir.Bir dölün gelişme süresi 20° c sıcaklık ta 26 gündür.
TÜRLERİ :
Liriomyza bryoniae :
Erginleri sarı renkte, kanatları siyahtır, thoraksın son halkasında üst ve yanlarda sarı lekeler bulunur. Dişiler 2-2.3 mm, erkekler 1.5 mm. boyundadır. Dişilerin abdomeninde siyah leke bulunur.
Yumurtası 0.12-0.27 mm boyunda, süt beyazı renkte ve oval şekildedir.
Yumurtadan çıkan larva 0.5 mm boyunda, şeffaftır. İkinci larva döneminden itibaren kirli beyaz renkte olup, 1 mm boya erişir ve bağırsaklarındaki maddeler görülmeye başlar. Üçüncü dönemde boyu 2 mm, rengi kirli beyaz olup, başında sarı nokta bulunur, bağırsak yeşilimsi siyah renkte bariz olarak görülür.
Pupası 0.9 X 2 mm boyutunda, sarıdan kahverengiye hata siyaha kadar değişen renklerde olabilir.
Liriomya trifolii :
Görünüşü L.bryoniae’e çok benzemektedir. Larvaları genellikle son dönemde sarı-kırmızımsı kahverengi toprak rengindedir. Pupaları sarımsı kahverengidir. Erginleri grimsi siyah renkte başı sarı ve gözleri kırmızıdır. Thoraksın üzerinde sarı bir nokta bulunur. Erginin karın kısmı ve bacakları soluk sarı renktedir.
Liriomya huidobrensis :
L.bryoniae’e benzer. Erginler biraz daha koyu renkli yine thoraksta parlak sarı renkte nokta bulunur. Larvaları diğerlerine göre biraz daha beyazdır. Pupaları sarımsı kahverengiden kırmızımsı kahverengiye kadar değişir.
Phytomyza horticola :
Erginleri siyah ve diğerlerine göre daha büyüktür. Marulda beslenirler.
2.ZARAR ŞEKLİ,EKONOMİK ÖNEMİ :
Ergin ve larva tarafından zarar meydana getirilir. Erginler (dişiler) beslenme ve larva bırakmak için ovipozitörleri ile yapraklarda küçük yaralar açarlar. Bu yaraların üzerinde erkek ve dişi sinekler beslenir. Delikler yaprak yüzeyinde sarı noktalar halinde görülür.Yuvarlak delikler beslenme delikleri olup, oval deliklere dişiler yumurtalarını koyarlar. Bu beslenme yaraları (delikleri **** küçük oyuklar) geniş oranda hücre bozulmasına neden olur.
Domates yapraklarındaki zararı
Liriomyza huidobrensis, yumurtalarını yaprağın üst yüzündeki doku içine bırakır.
Larva, zararını beslenme yoluyla yapraklarda galeriler açarak yapar. Yaprak zarının altında beslenerek ilerler ve galeriler oluşturur.
L.bryoniae galerileri genellikle yaprağın üst yüzeyinde bulunur ve yaprak üzerinde galeriler oluşturur.
L.trifolii ise yumurtanın etrafında dolanarak beslenmesinden dolayı, galerilerin duvarları birbirine değer ve yuvarlak bir nokta oluşturur.
L.huidobrensis’in galeriler de daha çok yaprakların üst yüzeyinde başlar ve daha sonra yaprağın alt yüzüne doğru ilerler ve galeriler daha çok ana ve yan damarlar boyunca ilerler.
Bitkinin fotosentez yeteneği büyük ölçüde azalır.Bu galeriler yaprakta geniş alanlar kaplayabilirler. Daha sonra zarar görmüş bölgeler sararıp kurur ve ileri aşamada yaprakların dökülmesine, tomurcuk ve çiçek gözlerinin düşmesine neden olurlar. Göze hoş görünmeme sebebiyle süs bitkilerinde yaprağın üzerinde bulunan galeriler ve erginlerin açtığı beslenme delikleri, ürünün pazarlama değerini düşürerek ekonomik kayba neden olur. Genç bitki ve fidelerde gelişmeyi geciktirerek dolaylı olarak ürün ve değer kaybı meydana getirirler.
Yaprak galeri sineği (L.trifolii) sebzelerde de önemli ekonomik kayba sebep olmaktadır.Hıyar gibi bitkilerin fide döneminde daha fazla zarar gördüğü bildirilmektedir.
Zararlı sebze ve süs bitkileri üretimi yapılan her yörede,özellikle Akdeniz,Ege ve Marmara Bölgelerinde yaygındır.
3.KONUKÇULARI :
122 farklı bitki,konukçusu olarak verilmektedir.Ülkemizde en fazla domates, patlıcan, biber,fasulye,marul,bezelye gibi sebzeler ve kasımpatı, gerbera ve karanfil gibi süs bitkileri en önemli konukçuları arasındadır. Ayrıca, soğan, kabak, pırasa, hıyar, ıspanak,bakla ve yonca konukçuları arasında yer alır.
4.DOĞAL DÜŞMANLARI :
Ülkemizde belirlenen aşağıdaki doğal düşmanları, zararlının populasyonunu doğal olarak baskı altına alınmasında çok önemli rol alırlar.
Diglyphus isaea Walker (Hym. : Eulophidae)
Chrysonotomyia chlorogaster (Erdös) (Hym. : Eulophidae)
Chrysonotomyia formosa (Westw.) (Hym. : Eulophidae)
Hemiptarsenus zilahisebessi (Erdös) (Hym. : Eulophidae)
Hemiptarsenus varicornis (Girault) (Hym. : Eulophidae)
Parazitoidler, % 18 oranında etkili olmaktadır.
Tarım ve Köyişleri Bakanlığınca yürütülen “Örtüaltında Sebze Yetiştiriciliğinde Entegre Mücadele Araştırma,Uygulama ve Eğitim Projesi” kapsamında Ortaca İlçesinde domates seralarında yürüttüğümüz çalışmalarda genellikle % 40-60 arasında olmak üzere % 100’lere varan oranda Yaprak galeri sineği larvalarında parazitlenme tespit edilmiştir. Toplu tuzaklama yapılan alanlarda zararlı yoğunluğu çok düşük, parazitlenme düşük oranlarda olmakta, toplu tuzaklama yapılmayan alanlarda ekonomik zarar eşiğine yaklaşan oranlarda zararlı yoğunlukları , belirtilen oranlarda da parazitlenmeler tespit edilmiştir.
Toplu tuzaklama yapılsın veya yapılmasın yaprak başına düşen Yaprak galeri sineği larvası yoğunluğu hiçbir zaman parazitlenme nedeniyle ekonomik zarar eşiğine ulaşmamıştır. 6 yıl boyunca yapılan çalışmalarda yaklaşık 80 dekar kadar domates serasının hiçbirinde hiçbir zaman ilaçlı mücadele yapılmamıştır.
5. MÜCADELESİ :
a. Kültürel Önlemler :
--Fideliğe ve seralara erginlerin girmesini önlemek için, seralardaki ve fideliklerdeki giriş-çıkış ve havalandırma açıklıkları mutlaka tül (462 mikrometrelik) ile kapatılmalıdır.
--Sera ve fide yastıklarının çevresi yabancı otlardan temizlenmelidir.
--Havalandırma açıklıkları 462 mikrometrelik tel ile kaplanmalıdır.
--Bulaşık bitki artıkları imha edilmelidir ve bulaşık fideler seraya dikilmemelidir.
--Toprak 10cm derinliğinde sürülerek topraktaki pupalar yok edilmelidir.
--Malçlama yapılarak toprağın nemli kalması ve pupaların nemden çürümesi sağlanmalıdır.
b. Biyoteknolojik Mücadele :
Seraya fide dikimiyle birlikte ilk ergin uçuşunu belirlemek üzere dekara 1 adet tuzak asılır.
İlk ergin uçuşu belirlendikten sonra toplu tuzaklama yapılır.Bu amaçla sarı yapışkan tuzaklar sera içerisinde 10m’ye bir tuzak gelecek şekilde 3m aralıklarla almaşık olarak yerleştirilir.
Tuzaklar bitkilerin 10-15cm üzerine gelecek şekilde asılmalıdır.Tuzakların üzeri kirlendikçe (tuzağın yapışkanı kuruyunca veya sarı rengini kaybedince) tuzakların yerine yenisi asılmalıdır.
c-Biyolojik Mücadele :
Parazitoidlerin korunması ve etkinliğinin artırılması için gerekli önlemler alınmalıdır. Özellikle üretim dönemi başında zararlıya karşı kimyasal ilaç kullanılmamalı, diğer zararlılara karşı kullanılan ilaçlarda da parazitoidlere yan etkisi en az olan ilaçlar kullanılmalıdır.
Parazitoid salım için serada bulunan bitkilerde yaprak galeri sineği yoğunluğu saptanır. (Örnekleme yöntemi) Yaprak başına düşen yaprak galeri sineği sayısı belirlenir. Parazitoid erginleri aşağıda belirlenen oranlarda sebze çeşidine göre bitkilere homojen olarak dağıtılır.
c. Kimyasal mücadele
c.1. İlaçlama Zamanın Tespiti
Serada Yaprak galeri sinekleri erginlerinin çıkışlarını belirlemek amacıyla dekara 1 adet olmak üzere sarı-yapışkan tuzak bitki boyunun 10-15 cm üzerine asılmalıdır.
Erginler yakalanmaya başladığı zaman serada örnekleme yapılır.Serada 1 da’lık alanda tesadüfen 25-30 bitki seçilir. (Kenar sıraları ve orta sıraları örnekleyecek şekilde) Her bitkinin üst ve orta kısmından birer yaprak koparılarak örnekleme yapılır.
Yaprak üzerinde bulunan larvalar (canlı,ölü,hastalıklı ve parazitli olanlar tespit edilerek) sayılır. Yaprak başına küçük yapraklı bitkilerde 4 canlı larva, büyük yapraklı bitkilerde 10 adet canlı larva olması halinde ilaçlamaya başlanır. İlacın etki mekanizmasına bağlı olarak bu eşik daha düşük tutulabilir
İlaçlamalarda doğal düşmanları koruyucu ilaçlar seçilmelidir.