Ne zamandir besin degeri karsilastirmasiyla ilgili yazacaktim fakat bir turlu firsat bulamadim; simdi Sn vetman996'nin verdigi alinti ustunden yazayim (Sn vetman996, hoca bu karsilastirmayi kendisi mi yapmis, yapmamissa sonuclar nerden almis, yayinda belirtilmis mi?). Saracoglu, karsilastirma vermis fakat ne nasil karsilastiriliyor onu yazmis mi gozukmuyor (umarim onceki sayfalarda vardir). Bir kere karsilastirma yapilacaksa, esas yapilmasi gereken, kimyasallarla yetistirilen sebzeyle organik yolla yetistirilen sebze arasindaki sadece besin degeri degil, ayni zamanda toksisite acisindan yapilacak karsilastirma...
Uluslararasi sirketler, ciftcilerin geri donup tekrar tohum almasi icin, verimi birincil kriter alarak hibritleme yapiyorlar ama kucuk olcekte, besin degerlerini de tadi da on plana cikaran ve kimisi artizan seviyesine ulasan tohum uretimi de vardir. Bunun benim bildigim en yakin orneklerinden birisi, Florida Universitesi'nde (ABD'nin arastirma odakli en iyi universitelerinden birisidir) birkac sene once uretilen Tasti-Lee'dir. Hibritlemede Likopen orani diger cesitlere gore yuksek ve tabii Florida'nin domates icin zorlu iklim kosullarina gore hastalik dayanimi da goz onunde bulundurularak, cesitli hastaliklara gorece direncli bir cesit ortaya cikardilar. Lezzeti de oldukca iyi; en azindan marketten alacaginiz bir domates icin, kalite oldukca yuksek tutulmus. Bu arada lezzet, Likopen, domates icindeki cozunmus kati orani gibi parametrelerin birbirine ve hastalik dayanimina paralel gittigi de biliniyor (
hastalik dayanimi tanimini yaparken dikkatli olmak gerek, bu benim her zaman guvendigim bir kavram degil).
Sn MeyveliTepe belirtmis ama tekrar tekrar soylemezsek yanlislik devam edecek. Saracoglu'nun hibrit tanimi da maalesef yanlis. Bugun domateste 'endustri standardi' olarak kabul edilen yuvarlak meyvelerin atasinin Paragon adli cesit oldugu dusunulmektedir. Bununla ilgili
surda ayrintili olarak yazmistim; nasil uretildigine bakarsaniz, hibrit tohum hakkinda daha iyi bir fikriniz olabilir. Hibrit domatesin tohumunu cikarirsiniz, begendiginiz ozellikteki bitkilerden aldiginiz tohumlari arka arkaya yetistirip asagi yukari 7 mevsimde stabil,
open-pollinated bir cesit elde edersiniz. Bu noktadan sonra aile yadigari olarak da tanimlayabilecegimiz, aile buyuklerinden yeni nesillere aktarilan atalik bir cesit olmayacaktir ama tohumu ekildiginde aslina uygun meyve ve bitki ozellikleri gosteren bir cesit haline gelecektir (sonraki nesillerde kimi meyveler/bitkiler farkli ozellikler gosterebilir ama bu durum da zamanla daha duzelecektir).
Simdi gelelim karsilastirmaya... Bir kere kimyasallarla yetistirilen bir sebze ile organik yollarla yetistirilen bir sebzenin arasinda besin degerleri bakimindan karsilastirma iceren cok sayida
akademik calisma yok (calismanin yayinlandigi yerin niteligi de cok onemlidir). Yapilan karsilastirmaninsa bilimsel anlamda dogrulugunun olmasi icin bulunmasi gereken ilk aklima gelen birkac kriteri sayayim:
1) Karsilastirilan her iki sebzenin cesidi ayni olmali. Ornegin Kuzu ispanagi ile Bloomsdale ispanagini karsilastirmada kullanamazsiniz. Yetistirme sartlarindan bagimsiz olarak, tohumun kendi genetik ozelliklerinden kaynaklanacak sekilde belli bir mineral on plana cikabilir. Bir ispanagin Kalsiyum icerigi, cesidin Kalsiyumu alma ozelligine bagli olarak diger ceside gore daha yuksek olabilir.
2) Yetistirme ortamina aldiginiz anda, fidelerin yaslari birbiriyle ayni olmalidir.
3) Bitkiler, ayni mevsimde, ayni iklim kosullarinda yetistirilmelidir.
4) Karsilastirma, ayni yetistirme kosullarinda, bitkilere birbirine denk miktarlarda gubre ve verilecekse eser elementler, ayni miktarda ayni sudan vererek yapilmalidir (or. kimyasal gubre %5 N iceriyorsa, organik gubrede de o kadar N olmali). Uygulamalarin tamami birbiriyle ayni anda gerceklestirilmelidir.
5) Karsilastirma yapilacak cesitlerin ekildigi ortamlar ayni olmalidir. Birini hidroponik yetistirip, digerini topraga ekemezsiniz.
6) Dis mudahaleyle bitkiye belli oranlarda madde verilmeden onceki durumda, yetistirme ortaminin besin ve mineral degerleri birbirine denk olmalidir.
7) Niteliksel/niceliksel karsilastirmalar ve analizler ayni anda yapilmalidir.
Bir de bu daha subjektif gelebilir ama bana gore karsilastirmanin toprakta yapilmasi gerek cunku hidroponik ortamda bitkiye vereceginiz besin degerlerini denk tutabilmeniz icin yapmaniz gereken hesaplamalar daha karmasik ve detayli. Yetistiricinin, ilgili konuda akademik titri yoksa, kimya/matetamik bilgisinin gorece ileri duzeyde olmasi gerek.
Son olarak sunu da ekleyeyim: Diyelim ki cogu arastirmada kimyasallarla yetistirilen sebze ile organik yolla yetistirilen sebze arasindaki besin degerleri birbirine denk cikti. Ayni sebzeler icin toksik madde icerigi acisindan da karsilastirma yapildigini gordunuz mu?
Ne gazetelerde cikan "Isvicreli bilimadamlari soyle soyle sonuc elde etti; gordunuz mu organik tarim aslinda balonmus, patladi" gibi hicbir bilimsel dayanagi olmayan aciklamalara ne de mantik akisi, imla hatalari ve hatta icerigi yayinevinin editoru tarafindan duzenlenmis kitaplarinda, kose yazilarinda ya da manikurlu elleriyle gezindigi TV kanallarinda "tohumlarimizi koruyalim, cok onemli" veya "yav hibrit tohumun besin degeri de ne kadar berbat" deyip konferanslarin kokteyllerinde limon suyu icine batirilmis hibrit havuclari lup lup goturdukten sonra komforlu evine giden, hayatinda elini tezegin icine sokup domates yetistirmemis hocalarin laflarina itibar etmeyin. Babam cok bilinen, saygi duyulan bir orman muhendisligi profesoruydu (TV'ye de cikmisligi yoktur
); uygulamalarinda sahadaki iscilerin de isini yaptigi icin (hortumu eline alip tek tek agac sulardi, kazmayi kuregi eline alip capalama, gubreleme yapardi) cok kez bahcevan sanildigi olmustur, annemle duyunca kis kis gulerdik (bahcevanlik cok saygi duyulasi bir is, kucuk gordugum icin soylemiyorum). Sabah 6'da kalkardi, isi bitmeden yatmazdi, isi bittiginde de ustu basi camur/toprak icinde olurdu. Akademik snobluk, yukardaki ornekte oldugu gibi birlestigindeyse cok gulunc ve kimi zaman sakincali sonuclar ortaya cikabiliyor.