Sabun yapımını anlamak için önce bazı temel kimyasal kavramları bilmek gerekir. Basitleştirerek anlatmaya çalışacağım :
Yağların Sabunlaşma Reaksiyonu :
Trigliseridler (Yağlar) + bazlar --------> Sabun + Gliserin + Su
Bazlar sabunlaşmayı sağlayacak olan (sulu çözeltide OH- anyonu içeren) bazik maddelerdir. Genelde sud-kostik yani sodyum hidroksit (NaOH) kullanılır. Önceki mesajlarda da ifade edildiği gibi sud-kostik ile yapılan sabunlar bildiğimiz banyo sabunlarıdır. Baz olarak potas-kostik yani potasyum hidroksit (KOH) kullanılırsa arap sabunu gibi yumuşak sabunlar elde edilir. Daha birçok çeşit bazik madde kullanılabilir. Kullanılan baza göre farklı niteliklerde sabunlar elde edilir. Bahsedilen kül suyu da aslında bir bazik maddedir fakat seyreltik olduğundan sabunlaşma çok yavaş gerçekleşir.
Sabunlaşma Sayısı :
Yukarıdaki denklemde tanımladığımız "Yağlar" tek tip moleküller değildir. Yağlar çok uzun zincirli organik bileşikler olmalarından dolayı yüzlerce hatta binlerce farklı bileşimde olabilirler. Başka bir deyişle gıda olarak kullandığımız ve aynı zamanda sabun yapımında kullandığımız yağlar çok sayıda farklı moleküllerden oluşan yağ karışımlarıdır. Doğada bu şekilde sentezlenirler (oluşurlar). Fakat her bir yağın kendine özgü bir trigliserid (yağ molekülleri) dağılım karakteristiği vardır. Yani her bir yağın hangi trigliserid moleküllerinden hangi oranlarda içerdiği belirli dağılım aralığında bellidir.
İşte Sabunlaşma Sayısı bu yağ cinşlerinin kendine özgü molekül dağılım karakteristiğini tarif eden kavramlardan biridir. Standart anlamda basitçe, bir yağın 1 kg. miktarının sabunlaşabilmesi için gereken potasyum hidroksit (KOH) miktarı olarak tarif edilir. Standartlara yerleşen değer kesin sabit bir değer değil, belirlenmiş iki değerin arasında olarak tarif edilir. Neden? Çünkü yenebilir yağlar tarımsal ürünlerden elde edilir, bu da coğrafi ve diğer bir çok etkene göre değişimler gösterir.
Örneğin dünya standartlarında zeytinyağı karakteristiğinin sabunlaşma sayısı değeri 184 ile 196 arasında (gram KOH / kg yağ) olarak standartlara geçmiştir. Ya da örneğin defne yağı, sabunlaşma sayısı 198-206 g KOH/kg yağ arasında olduğunu bugün araştırarak öğrenmek zorunda kaldım. Çünkü bunu bilmeden içeriğinde defne yağı bulunan bir yağ karışımını sabunlaştırmak için ne kadar bazik madde kullanacağımı hesaplayamazdım..
Sabun yapmanın ardında yatan hesaplama mantığı umarım okuyucuların zihninde oturmaya başlamıştır... (devam edecek)