[sabah]

Alerji tetikleme riski düşük bahçeler için 22 ipucu*

Thomas Leo Ogren**

Mart, 2003

Bahçemize diktiğimiz ağaç, çalı ve diğer bitkiler doğrudan sağlığımızı etkileyebilir. Bahçemizde bulunan ve polen üreten bir erkek ağaç bizi, aşağı evdeki bir ağaçtan 10 kat daha fazla etkileyecektir.
Bahçedeki bitkilerin alerji ve astıma neden olmasını önlemek için bazı ipuçları aşağıda verilmektedir:

1. Hiçbir ağaç ya da çalının erkeğini dikmeyin. Bunlar genellikle “tohumsuz” ya da “mevvasız” türler diye satılırlar, ancak büyük miktarda alerjik polen üretirler.
2. Dişi ağaç ya da çalı dikin. Bunlar daha kirletici olsa bile polen üretmedikleri ve hatta havada uçuşan polenleri yakaladıkları için tercih edilmeli. Ayrıca çok güzel ve tümü dişi olan çimler polensiz çimenlikler için kullanılabilir. Bu tercihin ekstra olarak iyiliği bu tümü dişi çimenler bodur kalır ve daha az biçim isterler.
3. Hastalığa dayanıklı çeşitleri dikin. Toz, siyah lekeler ve diğer bitki hastalıkları sporlar tarafından üretilirler ve bunlar alerjiye neden olur. Hastalığa dayanıklı bitkiler kolaylıkla enfekte olmadığından çevrelerindeki hava da sağlıklı olacaktır.
4. Yaşadığınız iklim koşullarına kolayca uyum sağlayabilecek bitki dikin. Yanlış iklimde dikilen bitkiler genellikle hastalanırlar. Çok sağlıklı olmadıklarından böcekleri mıknatıs gibi çekerler. Böcek kalıntıları mantarlar için birincil yuvadırlar ve mantarlar alerjik sporlar üretir. Genellikle coğrafyanın doğal bitkileri en sağlıklı seçimlerdir.
5. Böcek, mantar ve ot öldürücü ilaçları kullanırken dikkatli olun. Kimyasal böcek ilaçlarının solunmasının bağışıklık sisteminde sorunlara yol açtığı görülmüştür. Bazan tek bir kez ağır böcek ilacı solunumu polen, spor ve diğer alerjenlere karşı aniden ortaya çıkan duyarlılık yaratabilir. Bu insanlar için olduğu kadar evcil hayvanlar için de geçerlidir. Mümkün olduğunca organik ürünlere ağırlık verin. Kompost yapıp kullanın.
6. Çeşitlilik iyidir. Bahçenize aynı bitkiden çok sayıda dikmeyin. Bitkinin geniş aralıklı örneklerini kullanın. Çeşitlilik eksikliği genellikle zayıflığa yol açar. Bahçenizde çok çeşitliliğe yer verin.
7. Yabani kuşlar çok sayıda böcek yedikleri için yararlıdırlar. Meyve ağaçları ve çalılar kuşları çeker. Hayvan yağı –suet- da böcek yiyen kuşları çeker. Böcek kıl ve epitelleri alerjiye yol açar. Kuşlar aphids, beyazsinek, hayvan/soğan pulları ve diğer omurgasız hayvanlardan inanılmaz miktarda tüketirler.
8. Mümkün olduğunca polen üretmeyen bitkileri tercih edin. Çiçekleri ikilenmiş hibridlerin çok çeşidi bulunmaktadır. Bu çiçeklerde genellikle erkek ve polen parçaları eksiktir. Örneğin ikili krizantem genellikle polen içermez. Bir başka örnek begonyalar: bunların dişi çiçekleri tamamlanmıştır, fakat erkek çiçeklerinde petal dışında birşey bulunmadığından polensizlerdir.
9. Eğer çok sevdiğiniz ancak alerjiye neden olabilecek bitkiye sahipseniz nereye diktiğinize dikkat edin. Yatak odası pencerelerine, yürüyüş yollarına ya da kapılara yakın olmasın. Mümkün olduğunca evden uzağa dikin. Alerjen bitkilere yakın olmak etkisine daha çok maruz kalmak demektir.
10. Bitkiyi almadan önce tam olarak kültivar adını öğrenin. Açıkça etiketlenmemiş, adları belirtilmemiş bitkileri almayın. Bitki adlarını OPALS (Ogren Plant Allergy Scale) alerji tablosu ile karşılaştırın. Bu tabloda en düşük alerjen 1, en yüksek alerjen 10 ile derecelendirilmiştir. Bahçe düzenlemenizde 5 ya da daha düşük ortalamaya sahip olmaya çalışın.
11. Eğer alerjiye neden olabilecek ağaç ya da çit bitkiniz var ve kaldıramıyorsanız, çiçeklenmesini azaltacak ölçüde kısa budayın. Örneğin şimşir alerjen çiçeklere sahiptir ve eğer her yıl budanırsa nadiren çiçek açacaktır.
12. Şehrinizin park ve bahçelerle sorumlu yönetimlerine katılın ve polen üreten erkek ağaçların dikilmesini önleyin. Alerjiye neden olmayan binlerce cadde ağacı seçeneği vardır, bunlar kullanılabilir. Birlikte çalışarak sağlıklı seçim yapabiliriz ve tümümüz rahat nefes alabiliriz.
13. Bazı yerel kuruluşlar polen denetimi ilgili yönetmelik yayınlarlar. Bunlar alerjen ağaç ve çalıların satış ve dikimini yasaklar. Bu yönetmelikler yaşamı korumayı ve sorumlu olmayı ve bahçe düzenlemelerinde daha dikkatli olmayı sağlar. Yerel yönetimlerinizin bu tür kurallar düzenlenmesine katkıda bulunun.
14. Kırmızı akçaağacın (Acer rubrum) dişi kültivarları -'October Glory', 'Red Sunset' gibi- vardır. Bu ağaçlar çok güzel sonbahar renklerine sahiptirler ve polensizlerdir.
15. Dişi ardıç polensizdir ve çok güzel mavi–yeşil meyvesi vardır. Sayısız dişi üretimleri satılmaktadır. Örneğin Juniperus chinensis -Blue Point-, Juniperus horizontalis -Ice Blue- ve Juniperus chinensis 'Kaizuka' - Hollywood Juniper-.
16. Bazı ağaçlar –örneğin çınarlardan Platanus × hispanica, sycamorus- yapraklarında ve dallarında tüy üretirler. Bu tüyler havada savrularak deri rahatsızlığına, kaşınmaya ve gözlerde, boğazda ve akciğerlerde rahatsızlığa yol açarlar. Eğer düzenlemede kullanmak isterseniz evinize çok yakın dikmeyin.
17. Evcil hayvanlar alerjiye neden olabilecekleri gibi kendileri de alerji gösterebilirler. Genellikle alerjiye neden olan bitkiler hayvanları da etkileyebilir. Köpekler ve kediler özellikle polenlere alerjik olabilirler. Hayvanlar kendilerini rahatsız eden şeyi söyleyemezler. Bizim onlarla ilgilenmemize ihtiyaç duyarlar.
18. Çocuklar özellikle alerji ve astıma kolayca yakalanabilirler. Okullardaki gölgelik ağaçların mümkün olduğunca polen üretmeyen ağaçlardan seçilmesi kritik bir noktadır. Astım en yaygın kronik çocuk hastalıkları arasında birinci sıradadır.
19. Yaşlılar ve özellikle hastanede ya da huzurevinde kalanlar aşırı polen nedeniyle artan risk altındadırlar. Pencereler yakın çalılar alerjiye neden olmamalı. Polen miniciktir ve en sıkı pencere çerçevesinden bile kolayca girebilir.
20. Yatak odası pencerelerine yakın çalı ve ağaçlar bu odalardaki kişilerin sağlığını fazlasıyla etkileyebilir. Polen üreten bitkileri asla yatak odası pencerelerine yakın dikmeyin.
21. Zehirli bitkiler (örneğin taş porsuğu -Podocarpus ve Yew padocarp-) eğer erkeklerse milyonlarca polen zerresi dökerler. Bu bitkilerden gelen polenler hem alerjen hem de zehirlidir.
22. Güçlü koku yayan ve çoğu alerjen olabilen bitkilere de dikkat edin. Yasemin, mine (lantana) gibi bahçe düzenlemede kullanılan bitkilerden yayılan minik koku zerrecikleri parfüme duyarlı kişilerde alerjiye neden olabilir.

Not:
- İki evcikli (“dioecious” yani erkek ve dişi organları ayrı bitkilerde olan) bitkilerde yalnızca erkekler polen alerjisine neden olur. Dişiler polen üretmediği için alerjiye neden olmaz.
İki evcikli bazı bitkiler: kırmızı yapraklı akçaağaç, gümüş akçaağaç, acer negundo l., ilex, söğüt -salix-, titrek kavak –populus tremula-, kavak -poplar populus-, keçi boynuzu -ceratonia siliqua-, yalancı portakal ağacı -maclura pomifera-, sedir, ardıç, taş porsuğu -podocarpus, palmiye -phoenix dactylifera- gibi..
- Bahçenize diktiğiniz ağaçların komşunuzu da etkileyeceğini unutmayınız.

* Thomas Ogren’ın http://www.hoptechno.com/bookallergen.htm adresindeki Twenty-two Tips for Producing Low-Allergy Gardens yazısından çevrilmiştir.

** Thomas Ogren, ”Allergy-Free Gardening” kitabının yazarı

http://www.allergyfree-gardening.com