[Mine Pakkaner]

BİBERLERDE KÖKBOĞAZI YANIKLIĞI HASTALIĞI
BİBER ÜRETİCİLERİNİN ANA SORUNU
Bu hastalık etmenide, solgunluk hastalıklarında olduğu gibi toprak kaynaklıdır.
Mantar genç fidelerde çökerten yapar. Daha yaşlı bitkilerde ise, bitki meyve ile yüklü olduğu dönemde kök boğazında meydana gelen yara veya yanıklık sonucu solma, kuruma ve sonuçta ölüm görülür. Sıcak ve nemli havalar hastalık gelişimini teşvik eder.
KÜLTÜREL ÖNLEMLER GEREKLİ
Toprakta bulunan diğer mantarlarda olduğu gibi bu hastalık etmeni içinde kültürel önlemlere önem verilmelidir.
- Temiz fide toprağında temiz fide yetiştirilmelidir.
- Sulama suyu üreticinin temiz kuyu suyu olmalıdır.
- Aşırı ve sık sulamadan kaçınılmalıdır.
- Karık sırtına dikim yapılmalıdır.
- Karık boyu kısa tutulmalı, bir karık diğer bir karığın artık suyu ile sulanmamalıdır.
- Tarlanın tesviye ve drenajı iyi yapılmalıdır.
- Aşırı azotlu gübrelemeden kaçınılmalıdır.
- Hastalık görüldüğünde bitki derhal sökülerek yakılmalı, hasattan sonra da bütün bitki artıkları sökülerek yakılmalıdır.
- Toprak iyi yanmış çiftlik gübresi uygulaması ile organik madde yönünden zenginleştirilmelidir.

Şekil 10. Biber fidelerinde kök boğazı yanıklığı.Şekil 11. Biber kök boğazı yanıklığı hastalığının tarladaki zararı.

YİNE ETKİLİ İLACI YOK
Hastalık görüldükten sonra yapılacâk ilaçlamalarla beklenilen başarı sağlanamamakla beraber, Mancozeb 50 (200 g/da), Orthodifolatan 80 (200 g/da) ve Propamocarb 70 (250 ml/da vb. etkili maddeli. İlaçlar kök dibine uygulanmaktadır.

SEBZELERDE ERKEN YAPRAK YANIKLIĞI HASTALIĞI
BELİRTİSİ TİPİK
Kara lekede denilen bu hastalıkta yaprak lekeleri tipiktir. Genellikle alt yapraklardan başlayan bu lekeler dairevi, kahverengi ve iç içe halkalar şeklindedir. Hasta yapraklar sararır ve düşerler. Bitkinin gövde, dal ve yaprak sapları üzerinde elips şeklinde, iç içe halkalı aynı lekeler oluşur.
TOHUM-TOPRAK VE BİTKİ ARTIKLARI İLE TAŞINIR
Mantar, hasta bitki artıklarında, toprakta, ayrıca tohum kabuğu altında kışlayâbilir, yıldan yıla geçişte yabancı otlarda rol oynayabilir.
Hastalık domateste, ayrıca patlıcanda ve biberde özellikle iyi havalandırılmayan seralarda çok zarar verir.

KÜLTÜREL ÖNLEM ŞARTTIR
- Temiz tohum, kullanılmalı, fidelik ve seralar aşırı neme engel olmak için sık sık havalandırılmalıdır.
- Dengeli sulama, gübreleme ve bakım işlemleri ile bitkiler sağlıklı tutulmalıdır.
- Hastalıklı fide ve bitkiler imha edilmelidir.
İLAÇLI MÜCADELE ETKİLİDİR
Kimyasal mücadelesinde, Propined 70 (300 g/ 100 It) Metiram 80, Maneb 80, Mancozeb 80 (200 g / 100 It) Bakıroksiklorid 84-85 (500 g / 100 It) etkili maddeli ilaçlardan biri ile bitki yüzeyi tamamen ilaçlanmalıdır.

SEBZELERDE YAPRAK KÜFÜ HASTALIĞI
DOMATES, BİBER VE PATLICANDA ZARARLARI
Hastalık, yaprakların üst yüzeylerinde küçük, açık yeşil **** sarımsı bölgeler olarak başlar. Hemen sonra alt yüzeyde üst yüzeydeki lekenin karşısını zeytin rengi erguvani arası renklerde küf kitlesi kaplar. Hastalık ilerledikçe yapraklar kurur ve bitki ölür. Çiçek sapı ve yapraklarının hastalanması, çiçeklerin meyve tutmamasına **** oluşan meyvelerin düşmesine neden olur. Hastalık domateste, ayrıca biber ve patlıcanda görülür.

Şekil 12. Domateste erken yaprak yanıklığı belirtisi. Şekil 13. Domates yaprak sapında erken yaprak yanıklığı. Şekil 14. Domates meyvesinde erken yaprak yanıklığı.

KÜLTÜREL ÖNLEM + İLAÇ
Bu hastalığın mücadelesinde erken yaprak yanıklığı hastalığında alınan kültürel önlemler alınmalıdır. Ayrıca, Maneb 80, Captan 50 (200-300 g / 100 It) etkili maddeli ilaçlar kullanılmalıdır.

DİĞER HASTALIKLARI HATIRLAYALIM
Örtüaltı sebze yetiştiriciliğinde görülen fide kök çürüklükleri, özellikle hıyarda görülen mildiyö (sarı leke), külleme, antraknoz hastalıkları, domates, biber ve hıyarda görülen bakteriyel hastalıkların belirtileri ve mücadele yolları açık alanda yetiştirilen sebzelerde olduğu gibidir.

Şekil 15.Patlıcan yaprak ve meyvesinde erken yaprak yanıklığı belirtileri.

HORMON KULLANMAYIN
Hastalıklarla mücadelede kimyasal ilaçların kullanımı ve uygun olmayan hava koşullarında meyve tutumunu arttırmak için hormon uygulamaları ülkemiz yanında pek çok ülkede yapılmaktadır. Ancak burada önemli olan hormonu ve ilacı zamanında, dozuna, tavsiye edilen aralıkta ve şekile uygulamaktır. Hormonun fazla ve yanlış uygulaması meyvelerin şeklini bozar, içini boşaltır, bitkiler deforme olur.

ORGANİK SEBZE
Hormon ile büyütülen ürünlerin insan sağlığına zararlı olduğunu unutmayın. Son yıllarda gelişmiş ülkelerde hormon, ilaç, gübre... gibi hiçbir kimyasal madde kullanılmadan üretilen ve Organik Sebzecilik adı verilen yetiştirme yöntemine hızla geçilmektedir. Ülkemizde de meyvecilik ve sebzecilikte organik üretime ilgi giderek artmaktadır. Çünkü organik ürünler yüksek fiyat ile satılmakta ve geliri yüksek olmaktadır.

İLAÇ UYGULAMASI DİKKAT İSTER
Kimyasal ilaçların fazla, yanlış uygulanması, son ilaçlama ile hasat arasında beklenilmesi gereken süreye uyulmaması sonucu, üründe ilaç artıkları kalır. Bu durum, ürürün tüketilmesi yoluyla insan sağlığına zararlı olur. Bu nedenlerle, sebzeleri doğru ilaç ile zamanında, dozunda ilaçlamalıdır.
SEBZELERDE VİRUS VE VİRUS BENZERİ HASTALIKLAR
Virüs ve virüs benzeri hastalık etmenleri insan ve hayvanlarda olduğu gibi tüm bitkilerde de çeşitli hastalıklara neden olurlar. Bu etmenler normal ışık mikroskobu ile görülemeyecek derecede küçük olup ancak elektron mikroskopta görülebilir.

BELİRTİLERİ ÇOK AÇIK
Sebzelerde hastalık oluşturan virüs ve virüs benzeri etmenler genellikle bitkinin ölümüne **** ürünün kalite ve miktarının azalmasına yol açarlar. Belirtileri şu şekildedir;
Yapraklarda: renk açılması, mozayık desenleri, kıvrılma, buruşma, küçülme, gevrekleşme.
Çiçeklerde: körelme, anormal şekillenme, irileşme iplikleşme.
Meyvelerde: küçülme, anormal renk ve şekillenme ya da meyve tutmama şeklindedir.
Virüs belirtileri, besin maddesi noksanlıkları **** ilaç zararları belirtileri ile karıştırılabilir. Bu nedenle karar vermeden bir uzmanına danışın.

ÖNEMLİ VİRÜS HASTALIĞI TANIYALIM
Domatesde: Tek ve çift virüslü çizgi hastalığı, tütün mozayık virüsü, stolbur (erkekleşme),
Biberde: biber mozayık virüsü,
Patlıcanda: patlıcan mozayık virüsü,
Fasulyede: fasulye adi mozayık virüsü, fasulye yaprak kıvırcıklık virüsü,
Baklada: benek ve solgunluk virüsleri,
Hıyar, kabak, kavun ve karpuzda: mozayık virüsü.
Patateste: patates yaprak kıvrılma, çizgi ve x virüsleri bulunmaktadır.

Şekil 16. Domateste yaprak küfü hastalığı. Şekil. 17.Biberde virüs hastalığı belirtisi Şekil 18. Domates yaprağında tütün mozaik virüsü belirtisi.Şekil 19. Kavunda virüs hastalığı belirtisi.

DAHA PEK ÇOK VİRÜS HASTALIĞI VAR
En önemlileri verilen bu hastalıklar dışında daha pek çokları da bulunmakta olup soğan, kereviz, lahana, marul, ıspanak, şalgam gibi diğer sebzelerde de çeşitli virus ve virus benzeri hastalıklar zarar yaparlar.

VİRÜS NASIL YAYILIR
Sebzelerdeki bu hastalıklar genellikle, tohumla, özsu ile, vektörlerle, bulaşık bitki artıklarından sağlıklı bitkilere taşınabilmektir. Bu nedenle mücadelede bu hususlara dikkat etmek ve en önemlisi sağlıklı veya sertifikalı tohum kullanmak gerekmektedir.
Şayet herhangi bir virus hastalığı bitkilere bulaşmış ise hiçbir tedavi şeklinin olmadığını unutmayınız.

ÖRTÜALTI YETİŞTİRİCİLİĞİNDE ÖNEMLİ BAZI ZARARLILAR
Örtüaltı yetiştiriciliğinde (Plastik ve Cam Seralarda) özellikle sebzelerde beyaz sinek, kırmızı örümcekler gibi emici zararlılar en önemli sorunlardan biridir. Gerektiğinde ve zamanında mücadele yapılmadığında büyük ürün kayıplarına sebep olurlar. Ekonomik öneme sahip zararlılar aşağıda kısa olarak tanıtılmaya çalışılmıştır.

BEYAZ SİNEK
ÖNEMLİ BİR SEBZE ZARARLISIDIR
Ergin vücudu soluk sarı renkte olup, kanatlar üzerindeki beyaz mum tabakası nedeniyle genel olarak beyaz renkte görünür. Larvalar yaprağa yapışık olup şeffaf renktedir. Yaprakların alt yüzeyinde beslenirler. Yılda 9-10 döl verebilirler.
BİTKİ ÖZSUYUNU EMER
Larva ve erginler bitki öz suyunu emerek beslenirler, bitkinin zayıflamasına, yaprakların sararmasına, neden olurlar. Ayrıca beslenme sırasında tatlı ve yapışkan bir madde salgıladığından yapraklar üzerinde fumajin denen mantar gelişerek bitkinin görünümünü bozar ve pazar değerini düşürür. Bunun yanısıra erginleri bazı virus hastalıkları taşıyıcısıdır.
YİNE KÜLTÜREL ÖNLEM
Beyaz sinek kışı yabancı otlar üzerinde geçirdiğinden tarla çevresindeki yabancı otların yakılması, gömülmesi, yok edilmesi populasyonu önemli ölçüde azaltır. Ayrıca gereğinden fazla sulamadan ve fazla gübre vermeden kaçınılmalıdır.
İLAÇLI MÜCADELE KAÇINILMAZ İSE;
Yaprak başına ortalama 1-3 adet larva görüldüğünde mücadeleye başlanır.
İlaçlı mücadelede kullanılan ilaçlardan bazılarını inceleyelim
Etkili Madde doz/da
Pyridophention, 40, EC , 300 ml
Amitraz, 20, EC , 300 ml
Fenpropathrin, 20, EC , 100 ml (Ergine karşı)
Biphanate, 10, EC , 70 ml (Ergine karşı)
Cyhalothrin + Buprofezin 2, 10; EC , 300 ml

YAPRAK PİRELERİ
Sarımsı yeşil veya kahverengi renkte, 2-3 mm uzunluğundadır. Yaprakların altında bulunurlar. Yaprak pirelerinin hızlı ve yan yan ileri giderek hareket etmesi tipiktir. Bitki öz suyunu emerek sonuçta yapraklarda beyazımsı, sarımsı daha ileri devrede kahverengi lekeler meydana gelir. Bitki zayıflar ve büyüme yavaşlar. Yaprakların kenarları kıvrılır, hatta tamamen kuruyabilir. Asıl büyük zararı virus taşımalarıdır.

THRİPSLER
BİTKİ ÖZSUYUNU EMER
Boyları 1 mm kadar uzunlukta dar, yassı vücutlu hareketli böceklerdir. Renkleri açık sarı veya sarımsı esmer renktedir. Kanatları etrafında, kirpikler bulunur. Nimf ve erginleri bitki özsuyunu emerek beslenirler. Böcek yoğunluğunun fazla olduğu yerlerde yaprakların üst kısmında yanıklar oluşur. Yaprak zamanla solar bükülür ve beyazımsı bir hal alır. Buna akdamar hastalığı denir.
Bir yaprakta 5-10 adet Yaprak biti veya diğer Thrips ve yaprak pireleri gibi emiciler görüldüğünde mücadeleye başlanır. Yaprak bitlerinin ve diğer emicilerin mücadelesini aynı ilaçla yapmak daha ekonomiktir.

Şekil 20. Ergin beyaz sinek görünümü. Şekil 21. Ergin thrips görünümü.

Bu zararlılar için kullanılan ilaçlar ve dozları şu şekildedir:
Etkili madde doz/da
Malathion, 20 ,400 ml
Malathion, 50 ,150 ml
Dichlorvos, 150 ,200 ml
Bromophos, 30 ,150 ml
Primicarp, 50 , 50 ml
Diazinon, 20 , 200 ml
Fenitrothion, 50 , 200 ml
Endosülfan, 32, 9 , 200 ml veya g
Carbarly, 50 , 250 g

MÜCADELE AYNI
Örtüaltı yetiştiriciliğinde karşılaşılan önemli zararlıların hepsi bunlar değildir. Açıkta sebzecilik dersimizde öğrendiğimiz bütün hastalık ve zararlılar seralarda sorun olabilirken, burada öğrendiğimiz hastalık ve zararlılarda açık tarla üretiminde sorun olabilmektedir.
Hastalık ve zararlı ister açıkta, ister serada olsun mücadele şekli aynıdır. Ancak örtüaltı üretimi daha çok dikkat ve özen ister.


Kaynak: Tarım Bakanlığı