SOĞAN (Allium cepa)
Soğan bütün dünyada olduğu gibi ülkemizde de çok tüketilen sebzelerin başında gelip, besin değeri oldukça yüksektir. Yemeklere lezzet vermesi bakımından vazgeçilmeyen sebze olan soğanın insan sağlığına metabolizmada düzenleyici, mikrobik hastalıklarda bağışıklılığı arttırmak gibi fonksiyonları vardır.
ANNELERİN EN İYİ GIDASI
Ayrıca büyüme çağındaki çocuklar için bir enerji kaynağı, bol süt yapıcı özelliğinden dolayı bebekli anneler için iyi bir gıda olarak vasıflandırılır.
GENELDE 2 YILLIKTIR
Soğan genel olarak iki yıllık bir bitkidir. Birinci yıl başlar, ikinci yıl tohum oluşur. Ancak ülkemizde de geniş miktarda üretildiği gibi, bazı soğanlar üç yıllık olup, birinci yıl tohum ekimiyle arpacık haline gelmektedir. Bu durum çeşitlere has genetik bir karakterdir.
Resim 1. Ülkemizde ıslah edilen bir soğan çeşidimiz.
SERİN İKLİM VE IŞIK İSTER
Soğan yetiştiriciliğinde özellikle sıcaklık ve gün uzunluğu önemlidir. Geniş bir sıcaklık toleransı olmasına karşılık kök ve yaprakların gelişmesi sırasında iklimi serin olan yerlerde üretim daha verimli olur. Başların gelişiminin son devrelerinde ise daha yüksek sıcaklık ve düşük rutubeti severler.
Yumrunun yeterli gelişimi için gerekli diğer bir iklim faktörü de gün uzunluğu yani ışıklanmadır. Yumru bağlama döneminde yazlık çeşitler 1 2, kışlık çeşitler de 15 saatlik gün uzunluğu isterler.
HAFİF TOPRAK SEVER
Soğan yeterli seviyede besin maddesi ihtiva eden, hafif toprakları sever. Kumlu-tınlı topraklar yanında, humusça zengin killi-kumlu topraklarda da iyi ürün alınır. Ancak soğan yüksek asitliğe karşı hassas olup, uygun toprak asitliği pH 6,0-6,5'dur.
ÇOK ZENGİN ÇEŞİTLERE SAHİPTİR
Soğan çeşitleri şekil, kabuk rengi, baş bağlama eğilimleri, acılık ve depolanmaya dayanıklılık yönünden farklılıklar gösterirler. Sofralık çeşit olarak en çok hafif omuzlu, alt kısmı hafif konik, yuvarlağa oldukça yakın soğanlar aranmaktadır. Dış kabuk renklerine göre sarı, solgun kırmızı, tunç renkli, koyu kırmızı, mor ve beyaz soğanlar üretilmektedir.
Resim 2. Mor soğan (Lakerda) çeşidinin görünümü.
YAZLIK VE KIŞLIK SOĞANLAR
Ülkemizde yetiştirilen soğan çeşitleri yazlık ve kışlık olmak üzere iki gruba ayrılır. Kışlık çeşitlere örnek olarak Yalova-12, Yalova-15 ve Çorum soğanı sayılabilir. Yazlık çeşitler içinde de Yalova-3 ve Mor soğan sayılabilir.
FAZLA KABUK İÇEREN KIŞLIK SOĞAN
Kışlık soğanlarda etli doku ince ve sıkı, acılık hissedilir derecede ve sayısı daha fazladır.
AZ KABUK İÇEREN YAZLIK SOĞAN
Yazlık çeşitler ise tatlı, hafif kokulu, gevrek, sulu etli ve dış kabuk sayısı daha azdır.
MÜNAVEBE ŞART
Soğan yetiştiriciliğinde münavebe, toprak hazırlığı ve gübreleme öncelikli konulardır. İki yıl üst üste aynı tarlada kesinlikle soğan yetiştirmemek gerekir.
Resim 3. Kışlık Yalova-15 çeşidi.
BİLİNEN TOPRAK HAZIRLIĞI
Soğan ekilecek tarla sonbaharda bir veya iki defa orta derinlikte sürülüp, tezekli olarak bırakılmalıdır. Dikim mevsiminde ve toprak tava geldiği zaman diskaro veya tırmık geçirilerek kışın yağış ve donlarıyla dağılan tezekler düzlenmeli ve dikim yapılmalıdır.
BİR YIL ÖNCE ÇİFTLİK GÜBRESİ
Soğan yetiştirilecek tarlaya o yıl çiftlik gübresi verilmez, bir yıl önce çiftlik gübresi verilmiş tarlalara soğan ekilebilir. Ortalama bir gübreleme uygulama istenirse; dekara 20-25 kg süperfosfat, 40 kg amonyum sülfat ile 20 kg potasyum sülfat gübreleri yeterlidir. Tarlanın besin durumu biliniyorsa ve zenginse bu değerlerde % 50 kadar indirim yapılabilir. İzlenecek en doğru yol, toprak analizi yaptırmaktır.
ÖNCE ARPACIK YETİŞTİRELİM
Seçilen toprak bu işe uygun olmalı, tohum ekiminden 3-4 ay önce derince işlenmelidir. Bir süre sonra yapılan ikinci toprak işlemeyi müteakip tırmıkla toprak düzlenir. Genellikle 120 cm genişlikte, tahtalar yapılır.
ŞUBAT-MART AYLARINDA TOHUM EKİLİR
Havaların durumu ve yağışlar izlenerek Şubat ile Nisan ayları arasında ekim yapılır. Tohumlar ya dikkatlice elle serpilir, ya da çiziye ekilir. Eğer eken kimsenin bu konuda tecrübesi yetersiz ise çiziye ekim tavsiye edilir. Çiziler arası 5-6 cm yeterlidir. Çiziler üzerinde her cm'ye 1-2 tohum bırakılır, tırmıkla hafifçe kapatılır ve bastırılır.
DEKARA 2-3 kg TOHUM
1 dekara 2-3 kg tohum sarfedilir. Tohumların zamanında çimlenebilmeleri için ekimden sonra süzgeçli kovalarla yeteri kadar sulanır. 10-15 günde tohumlar çimlenir, bundan sonra sürekli ot temizliği yapılır.
5-6 AY SONRA ARPACIK SÖKÜMÜ
Uygun şartlarda tohum ekiminden 5-6 ay sonra arpacıklar söküme gelir. Arpacık hasadının zamanı daha çok yaprakların sararmasından anlaşılır. Arpacık hasadı kuru bir havada yapılır. Toplanan arpacıklar 2-3 gün kurutulur, uygun şartlarda depolanır. Bir dekardan iyi şartlarda 1 ,0-1 ,5 ton arpacık elde edilir.
ARPACIKTAN BAŞ SOĞANA
Ülkemiz üreticilerinin ve amatörlerinin en çok bildiği ve uyguladığı yöntemdir. Dikim sıravari ve elle yapılır. Arpacık dikiminde en uygun mesafe sıra arası 25 cm, sıra üzerleri de 10-12 cm'dir. Dikilen arpacıkların çok iri olmaması ve yuvarlak şekilli olması istenir.
ARPACIK İRİLİĞİ ÖNEMLİDİR
Çapları 1.0-1.5 cm olan arpacıklar baş soğan üretimine uygundur. Çapları daha büyük arpacıklar yeşil soğan üretiminde kullanılırlar.
SADECE ÇAPA
Yapılacak bakım işlerinin başında çapa gelir. Bitkilerin yâbani otlardan kurtarılması ve toprağı gevşetmek bakımından 2 veya 3 kez çapa mutlaka gereklidir.
AZ SU İSTER
Soğan bitkisinin su ihtiyacı fazla değildir. Şubat ve Mart aylarında dikilen soğanlar kışın toprakta biriken sudan uzun süre faydalanırlar. Ancak başların irileştiği Haziran-Temmuz aylarında soğanların 1-2 defa sulanması gerekmektedir. Halk arasında yaygın bulunan, sulanan soğanların dayanıksız olduğu düşüncesi doğru değildir.
AŞIRI SU VE GÜBRE VERME!
Ancak aşırı sulama ve fazla azotlu gübre kullanımının soğanı gevşek yapılı ve dayanıksız hale getirdiği de bilinmektedir.
ARPACIK ÜRETİM MASRAFINDAN KURTULALIM DİREKT TOHUM EKİMİ YAPALIM
ABD ve bazı Avrupa ülkelerinde yıllardır uygulanan bu yöntem son 10 yılda ülkemizde de yaygınlaşmaya başlamıştır. Bu yöntemi uygulamak için alüvyonlu veya tınlı-kumlu kolay işlenebilir, besin maddelerince zengin topraklarla uygun bir çeşit seçimi gerekmektedir. Uygun yabancı çeşitlerin yanısıra Yalova-3 ve Çorum gibi yerli çeşitler tohum ekimine uygun çeşitlerdir.
ŞUBAT-MART AYLARINDA EKELİM
Bu metodun uygulanması, şubat ayı içinde veya Mart ayı başlarında iyi hazırlanmış tarlalara mibzerle tohum ekimi ile başlar. Uygun sıra arası mesafeleri 20-25 cm'dir. Ekim derinliği 1 cm'yi geçmemelidir. Bu tür ekimde dekara ortalama 600-750 gram tohum sarfedilir. Diğer bakım işleri aynıdır.
HASAT ZAMANINI İYİ TESPİT ET!
Soğanın yaprakları gelişmelerini tamamlayıp, önce sararır daha sonra boyun kısmı yumuşayıp yana yatar. Hasat zamanının tespiti en pratik olarak toprak üstü aksamının 2/3'sinin kurumuş olması ve tarladaki bitkilerin % 80'inin bu duruma gelmesinden anlaşılır. Hasat hafif topraklarda elle, daha ağır topraklarda ise çapa veya çepinlerle yapılır.
TURFANDA SOĞAN
Mayıs-Haziran aylarındaki turfanda soğan hasadı yaprak kısımları kurumadan ,yapılır. Bunlar baş bağlamış soğanlar olup, yaprak kısımları da yeşildir.
HASAT SONRASI İYİCE KURUT
Temmuz-Eylül ayları arasında hasada gelen soğanlar toplandıktan sonra ya tarlada, ya da özel kurutma odalarında kurutulur. Kurutma yığınlarının yüksekliği 30 cm'yi geçmemeli ve sık sık havalandırılmalıdır. Kurutmanın süresi ise 20-30 gündür. Yağışlı bölgelerde kurutma kapalı yerlerde yapılmalıdır.
DEPO YA DA PAZARA
Kuruyan soğanlar tarlada temizlenerek depoya hazırlanır. Kuruyan yapraklar boynun 2-4 cm üzerinden ve kurumuş kökler bıçakla kesilir. Ayrıca çatlamış kabuklar temizlenir. Bundan sonra çuvallara doldurulan soğanlar depoya gönderilir.
Resim 4. Ülkemizde ıslah edilen bir soğan çeşidimiz.
Kaynak