Kaolin, Willia Cookworthy'nin 1745'de çin işi porselenlerin malzeme kaynağını aramasıyla Avrupa tarafından keşfedilmesinden çok önce, Çinde ilk çıkarıldığı tepenin adı olan Kao-Ling ismiyle anılıyordı. Sonraları avrupalılar bu malzemeye çin kili de dediler.
Literatürde, kaolin oluşumu ve sınıflaması ile ilgili olarak birçok kaynak bulunmaktadır. Bristow (1977) ve Kuzvart (1984), kaolin oluşumlarını
birincil (primary) ve ikincil (secondary) kaolin olarak sınıflandırmışlardır.[1]
Birincil kaolin yatakları, feldispatların veya diğer aluminyum silikat içeren kayaçların alterasyonu ile yerinde; ikincil kaolin yatakları ise birincil oluşan
kaolinin zamanla su ile taşınıp daha uzak bölgelerde yeniden çökelmesiyle (sedimantasyon) oluşmuşlardır.[1]
Dünyada, üç önemli bölgede üretilen kaolinler üstün fiziksel fizikokimyasal ve reolojik özelikleri nedeniyle uluslararası pazarlarda yüksek talep görmektedir. Bunlar; A.B.D.’de Georgia ve South Carolina yatakları
(ikincil-sedimentary kaolin), İngiltere’de Cornwall bölgesi yatakları (birincil-primary kaolin) ve Brezilya’da Aşağı Amazon bölgesi yataklarıdır (ikincilsedimentary kaolin). Bu kaolinler yüksek beyazlık kalitesi, göreceli olarak düşük viskozite ve yüksek katı konsantrasyonu (%70) gibi özellikleri ile dikkat çekmektedirler.[1]
Tablo 2. Ülkeler bazında kaolin üretim miktarları (USBM, BGS ve Roskill tahminleri).
Ülke Üretim (ton)
A.B.D 8.008.000
Brezilya 1.708.000
Meksika 330.000
İngiltere 2.100.000
Çek Cumhuriyeti 913.000
İspanya 360.000
Fransa 375.000
Almanya 700.000
Türkiye 325.000
İran 550.000
G.Kore 2.400.000
Çin 2.175.000
Hindistan 700.000
Ukrayna 275.000
Endonezya 515.000
Türkiye’de, bilinen kaolin yatakları Balıkesir-Sındırgı-Düvertepe, Çanakkale,Bursa-Mustafa Kemal Paşa, Kütahya, Uşak,Eskişehir, Bolu, Sivas-Zara, Niğde-Aksaray,Nevşehir-Avanos’da bulunmaktadır. Bu yatakların tümü hidrotermal alterasyonla oluşmuş
volkanik kökenli birincil (primary) kaolin yataklarıdır. Volkanizmaya koşut muhtelif alterasyon süreçlerine bağlı olarak, yataklanma sırasında yapıya karışan sülfürik asitin de etkisiyle
kaolinlerimiz hemen hemen tümüyle alünit içermektedir.[1]
M.T.A.’nın ülke çapında (İstanbul-Kilyos Şile, Balıkesir-Sındırgı-Düvertepe, Doğu ve Batı Karadeniz, Nevşehir, Niğde-Aksaray,Bilecik-Söğüt, Eskişehir-Mihallıçık) sürdürdüğü sondajlı arama faaliyetleri sonucu tüm bölgelerden toplanan numunelerin analizleri yapılmış ve raporları yayınlanmıştır. Ancak, istikşaf mahiyetinde yürütülen bu çalışmalar 1980’li yıllar sonrasında rezerv etüdüne geçirilemeden bilinen nedenlerle bırakılmıştır.
Bilinen tüm cevher zenginleştirme teknikleri kullanılarak alünitin kaolinden uzaklaştırılması için çalışmalar yapılmış ancak bütün çalışmalar alünitin kaolin içerisinde dissemine olarak dağılması nedeniyle olumsuz sonuçlanmıştır.[1]
Dünyada kaolin en fazla kâğıt sanayinde tüketilirken, ülkemizde en büyük kaolin pazarı beyaz
çimento ve seramik sanayidir.[1]
Seramik üretim teknolojilerindeki gelişmelere bağlı olarak (hızlı pişirim tekniği, porselen karo (granito) üretimi, son üründe sıfır hata, v.b) pazara sunulan yeni ürünlerin yapımı için
daha temiz kaolinlere ihtiyaç duyulması ve özellikle 1980 yılı sonrasında ithal hammaddelerde uygulanan gümrük vergilerinin de kalkmasıyla birlikte bazı fabrikalar yurtdışından kaolin ithalatına başlamıştır. Günümüzde, porselen ve sağlık gereçleri üretimi için Bulgaristan, Ukrayna ve İngiltere’den kaolin ithal edilmektedir. Bu kaolinlerin fiyatları
80 ila 250 USD/ton arasında değişmektedir.[1]
Kâğıt sanayisi için de benzer durum söz konusudur. Ülkemiz, kâğıt sanayisi için A.B.D., İngiltere, Brezilya ve Bulgaristan’dan değişik kalitelerde fiyatları
150 ila 350 USD/ton arasında değişen kaolinler ithal etmektedir. Çünkü bilinen yataklar içinde kâğıt sektörüne uygun kaolin üretilebilecek maden bulunmamaktadır.[1]
Bilindiği gibi 2004 yılında özelleştirme gerekçesiyle faaliyetlerine son verilen İzmit-Seka kâğıt fabrikası 1975 yılına kadar Kütahya-Gevrekseydiköy’den temin ettiği alünitli kaolinleri kullanmıştır. Fakat Dalaman kâğıt fabrikası kurulduğunda kâğıt makinelerini satan kuruluş, Kütahya-Gevrekseydiköy kaolinlerinin kullanılması durumunda makinalarına garanti vermeyeceğini belirtmişti. O yıllarda hızı çok düşük olduğu için fabrikada bulunan kâğıt makinelerinde gözlenmeyen aşınma problemi, kullanılan kaolinlerin tane iriliğinin tam olarak kontrol edilememesi nedeniyle matbaalarda ortaya çıkmıştı.[1]
Bunun üzerine, 1975 yılında Seka ile MTA arasında kâğıt sanayi için kaolin aranması ve özelliklerinin belirlenmesi için protokol yapılmış ve MTA bu amaçla laboratuvarlarını teçhiz etmişti. Ancak yapılan çalışmalar sonrası pazarlanabilir kalitede kaplama kaolini bulunamamış, bazı yataklardan dolgu kalitesine uygun kaolin üretilebileceği saptanmıştır.[1]
Düvertepe ve Çanakkale’de kaolin üretimi, yörede bulunan madencilik şirketleri tarafından selektif madencilik kuralları gözetilerek yapılmaktadır. Bu yataklarda kuvars ve alünit tane boyutu çok ince (dissemine) olduğundan, daha önce de belirtildiği gibi bilinen tekniklerle alünit ayrılamamaktadır. Rezervin yeterli olduğu alünitsiz bölgelerde ise silisli minerallerin dissemine dağılması nedeniyle Al2O3 tenörünün yükseltilememesi, ekonomik ölçekte zenginleştirme tesisleri kurulmasını mümkün kılmamaktadır.[1]
Kırılıp harmanlanarak veya maden ocağında teslim edilen
ülkemiz kaolinleri, Al2O3 ve Fe2O3 içeriklerine göre 10-20 USD/ton bedelle satılmaktadır. Alünit ve silisli minerallerden, bilinen tekniklerle ekonomik olarak ayrılamayan ve kaolinit içeriği artırılamayan cevherin satış fiyatını yükseltmek mümkün olmamaktadır.[1]
Sevgili Halil Önen'in kulakları çınlasın. Nereden duydu bilmiyorum. Kaliteli kaolinin Amerikaya gidip, öğütülüp geri gelmesi gibi bir durum yok.
Türkiye, kaliteli kaolin ihtiyacını karşılamak için ithalat yapmaktadır. MTA'nın 2010 yılı maden dış ticaret verilerine göre, ithal edilen madenler arasında kaolin ve kaolinli killer 424 bin ton ve 47,5 milyon $ tutarla altıncı sıradadır.[2]
[1] Türkiye kaolin sektörünün analizi: Güncel durum ve sorunlar - Kibited 1(2) (2006) 73 – 80
[2]
http://www.mta.gov.tr/v2.0/default.p...en-dis-ticaret