1. İSTİLACI TÜRLERİN GELİŞİNİ ve YAYGINLAŞMASINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER
Biyolojik istilalar, insan kaynaklıdır. Yani, insanlar bilerek veya bilmeyerek türlerin yeni alanlara girmesine veya ekosistemleri değiştirerek istilacı türlerin yayılmasına sebep olmaktadırlar. İstilacı türlerin yerleşmesini ve yayılmasını sağlayan birincil ve ikincil küresel etkenler şunlardır;
- Ormancılık faaliyetleri dahil arazi kullanımındaki değişimler (Bkz: Ormancılığın istilacı türlere etkileri),
- İklim değişikliği ve atmosferin yapısındaki deşiklikler,
- Anlaşmazlıklar ve yeniden yapılanma,
- Düzenleyici usuller (sistemler),
- Biyolojik kontrol programları,
- Halk sağlığı ve çevresel endişeler.
1.1. Ekonomi ve Ticaret
Ülkelerin ekonomilerinin açıklığı ve ticaret yollarının karışıklığı biyolojik istilalar açısından ulusların hassasiyetini artırır.
İstilalar genel olarak tarım, orman ve turizm işkollarının ulusal önemine göredir; yüksek bir önem genel olarak karantina ve koruma için ayrılmış kaynakların artışına yol açar, bununla birlikte istilacı türlerin yerleşme ve yayılmaları için de fırsatları artırır.
Küselleşme daha hızlı ve daha fazla ticarete, yeni ulaşım ve ticaret yollarının daha fazla olmasına yol açmakta ve çiftlik hayvanları, evcil hayvanlar, fidan, tarım ve orman ürünleri ticaretini artırmaktadır. Bunların hepsi ise istalıcı türlerin yerleşmesini ve yayılmasını kolaylaştırabilir.
Zararlı ot tohumları, bitki patojenleri (bitkide hastalığa neden olan mikroplar), larvalar veya ergin haldeki eklem bacaklılar, diğer omurgasızlar ve hatta bazı omurgalı hayvan türleri eşyalar üzerinde taşınabilir. Kum, çakıl, kömür, metal cevherleri ve diğer inorganik maddeler de tohumlar, patojenler ve eklembacaklılar ile kirlenmiş olabilir.
İşlenmemiş odun, odun ürünleri ve ürün stokları da orman hastalık ve zararlılarının başlıca kaynağıdırlar.
İstilacı türler ticari mallar ile bizzat taşınabilmesi ihtimaline ilaveten, bunları taşıyan araçlar ve sandıklar da istilaları kolaylaştırabilir. İşlenmemiş ham odun ürünlerinden yapılan sandıklar, bidonlar, takozlar, kasalar dahil olmak üzere ahşap ambalaj malzemeleri ve depolama ve nakliyatta kullanılan istif rafları zararlı böcekler özellikle orman zararlı böceklerinin yayılması ve yerleşmesine yol açabilir.
Konteyner ile taşınan kargo mikroorganizmalardan sürüngenler ve memelilere kadar yabancı türlere barınak oluşturabilir ve nakliye süresince böylesi yüklerin denetimi çok zor ve pahalı olduğu için pek çok istilacı tür bir ülkeye farkedilmeden giriş yapabilir.
Araba, kamyon, tren, uçak ve gemi dahil nakil araçlarına da bitki zararlılarının herhangi bir çeşidi bulaşmış olabilir. Ticari ve dinlenme amaçlı araçların uluslararası sınır geçişleri arttığından beri, tehditler de oldukça fazladır.
1.2. İklim Değişikliği ve Atmosfer Yapısındaki Değişiklikler
Küresel iklim değişimi, türler üzerinde doğrudan fizyolojik baskıların ve abiyotik faktörlerdeki değişimlerin bir sonucu olarak, çoğaltma ve iyileştirme imkânları, onların mevcut dağılımları içindeki bolluğunu da içine alan
birçok çevresel sonuçlara ve türler arasında karşılıklı etkileşimlere sahiptir.
İklim değişimi istilacı türler için çok daha elverişili şartları doğurabilir. Doğal alanlarında eskiden baskın olan türler kendi habitatlarındaki (yetişme ortamı) değişen çevre şartlarına daha fazla uyum sağlayamazlar, muhtemelen yabancı türler süksesyon modellerini, ekosistem işlevlerini ve kaynak dağılımını zorlayarak değiştirecek ve böylece doğal türlerin yerini alacaklardır.
İklim değişimi, daha yüksek enlem ve yükseltilerde çok daha iyi rekabet ederek büyüyebilen türler kullanılarak üretim şekillerini, tarım ve orman ürünleri ticaretini değiştirme olasılığına sahiptir. Çünkü
istilacı türler insan ve diğer faktörlerin değiştirdiği habitatlara çok daha kolay yerleştiği için, bu gibi değişimler bu türlerin istilasına çok daha fazla fırsat sağlayabilir.
Ayrıca, iklim değişimi ekosistem bozulmalarını etkileyen ekstrem iklim koşullarının yoğunluğuna ve sıklığına da etki eder. Böylece istilacı türlerin çoğalması ve yayılması için elverişli ortamların artmasını sağlar.
İklim değişimi etkilerine ek olarak, sera gazlarının yoğunluğundaki artış da istilacı türlerin yerleşmesi üzerinde önemli etkilere sahiptir. Daha yüksek karbondioksit yoğunluğu bitkilerin ve ekosistemlerin fotosentez oranlarını ve su kullanım etkinliğini artırmakta ve toprak neminin artması sonucunda istilacı tür olması muhtemel olan mevsim sonu tek yıllık bitkiler için yetişme ortamı sağlayabilme potansiyeline sahiptir. Bitki türlerinin hepsi artan CO₂ seviyelerinden aynı yolla etkilenmediğinden, tür bileşiminde ve karasal ekosistem dinamikleri içinde esaslı değişimler beklenebilir.
Fosil yakıtların yanmasıyla atmosferdeki nitratların birikimindeki değişiklikler vejetasyon içinde bazı
istilacı türlerin yetişmesi lehine büyük ölçüde değişimlere sebep olmaktadırlar.
1.3. Anlaşmazlıklar
Çatışmalar ve sivil anlaşmazlıklar aşağıdaki konuların bir sonucu olarak istilacı türlerin yerleşmesine ve yayılmasına katkıda bulunabilmektedir:
- Bitki ve hayvan sağlığının denetimindeki aksaklıklar ve malzeme tedarik yollarının kaybolması,
- Çok sayıdaki insanlar ve onlara ait eşyalardaki yer değiştirmeler istilacı türler için yayılma mekanizması ya da kaynağı olabilir,
- Denetim ve sınır kontrollerinin yetersizliği ile mültecilerin ve askeri personelin belli bir düzenlemeye tabi olmayan hareketlerindeki artış,
- Mayın ve diğer tehlikeler yüzünden sınır alanlarının denetimindeki zorluklar,
- Araziden gelen toprak ve çamurla kaplanmış askeri taşıma, donanım ve malzemeler çok defa istilacı türleri yeni çevrelere bulaştırabilir,
- Yurt dışından gelen gıda yardımlarına zararlılar ve hastalıkların bulaşma olasılığı,
- Savaş ve hastalıklar sonrası acil destekler, yeniden inşa çabaları ve insani yardım.