MANİSA LALESİ
( Anemone sp. )
İhracatı yapılan Anemone blanda türü Akdeniz Bölgesinde 1500-2000 m yüksekliklerde yayılır. İç pazarda kesme çiçek olarak tüketilen Anemone coronaria türü ise Ege ve Akdeniz Bölgesinde 600 m yüksekliğe kadar yayılır.
(Anemone coronaria)
Anemone coronaria ilk kez 1596’da teşhis edilmiştir ve yaklaşık 400 yıldır kültürü yapılmaktadır. Üretimi Hollanda, Fransa, İngiltere, ABD ve İsrail’de yoğunlaşmıştır. İtalya’da yıllık 80 ha, Fransa’da 60 ha’lık alanda üretimi yapılırken, ülkemizde ithal yumrularla gerçekleştirilen üretim 31 da alanda gerçekleştirilen soğanlı-yumrulu kesme çiçek yetiştiriciliğinin %2’sini oluşturmaktadır.
Tepallerindeki renk varyasyonuna göre Türkiye’de 4 A. coronaria varyetesi bulunmaktadır. Bunlar: A.coranaria var. alba (beyaz), A.coranaria var. rosea (pembe), A.coranaria var. coccinea (kırmızı) ve A.coranaria var. cyanea (mor).
Ortalama 60 gün çiçeklenme süresine sahip doğal A. coronaria çiçeklerinin yaşam süresi 5-12 gün arasındadır. 4-9 cm çaplı çiçeklerin tepal sayısı genellikle 5-6, nadiren 9 hatta 15’e kadar çıkabilmektedir. Bir çiçek 400-800 arasında pistil ve ortalama 2.000.000 polen taşıyan çok sayıda stamene sahiptir. Stamenler 7 veya daha fazla sıra halinde dizilirler ve bunlardan ortadaki 2 veya 3 sıra diğerlerinden daha önce gelişir. Anterler exterior olup, dıştan açılır ve anterlerin patlaması, stigma olgunluğundan yaklaşık 10 gün sonra, filamentler gerçek uzunluklarına erişince başlar.
A. coronaria genellikle yabancı tozlanır ve çiçekleri belirgin şekilde protogynous yani anterleri ovaryumdan daha sonra gelişen bir yapı gösterir. Bunun açık kanıtı, en erken çiçek açan çiçeklerde meyve tutumunun görülmemesidir. Bu nedenle kendine tozlanma yalnız bitkinin 2.çiçeklerinin açmasından sonra mümkündür. Bir çiçek, saç görünüşünde uzun tüylerle kaplı 200-300 aken meyve oluşturabilir ve tozlanmadan yaklaşık 6-8 hafta sonra tohumlar etrafa dağılmaya başlar.
Büyük ölçüde yabancı tozlanan A.coronaria, böcek ziyareti olmadan da tohum bağlayabilir. Fakat ziyarete izin verildiğinde tohum sayısı yaklaşık 3 kat artar. Ancak rüzgarla tozlanma da A.coronaria için oldukça yaygındır ve rüzgarla tozlanmanın bazı karakteristik özellikleri bu bitkide de toplanmıştır. Örneğin polenler kurudur, nişasta depolar, 40 nm’den az genişliktedir ve zar ornate yapı eksikliği gösterir.
A.coranaria, yoğun ıslah çalışmalarının yapıldığı tek Anemon türüdür. Kültürü yapılan anemonların gerçek atası Akdeniz ülkelerinde doğal olarak yetişen A.coronaria’ nın çeşitli varyeteleridir. Kültür çalışmalarında bitkinin sahip olduğu varyasyondan yararlanma önemli olmuştur. Asıl amaç homojenite ile gücü birleştirmek ve saf renklere ulaşmaktır. Genelde 2 ana kültür grubu vardır. Yalın katlı çiçekliler ‘de Caen’, katlı çiçekliler ise ‘St.Brigid’ ismi ile anılmaktadır. ‘His Excellency’(parlak iri kırmızı), ‘Mr.Fokker’(mavi), ‘Sylpide’(menekşe), ‘The Bride’(beyaz), ‘Blue Poppy’(koyu mavi) ‘de Caen’ in önemli kültivarları iken, ‘Lord Lieutenant’(parlak mavi), ‘Mount Everest(beyaz), ‘The Admiral’(sıklamen-menekşe), ‘The Governor’(kırmızı) ise ‘St.Brigid’in favori kültür çeşitleridir.
(Anemone blanda)
Anemon türleri içinde en erken çiçek açan A.blanda Schott et Kotsch.’nın çok loblu parçalardan oluşan yaprakları mor renkli olup, üst yüzleri çok tüylü alt yüzleri ise tüysüzdür. Mart-Nisan aylarında açan ve 12-15 tepalden oluşan çiçekler mor, mavi, pembe veya beyaz renklidir. Tohum veya yumrudan üretilebilir. Toros ile Karadeniz dağlarında yayılış gösterir. –15 C0 ye kadar dayanıklı olup en yaygın olarak Akseki, Manavgat, Alanya ve Beyşehir’in 500-2600 m yüksekliklerinde yetişir.
İç tüketimi bulunmayan A.blanda, ihracatı yapılan geofitler arasında uzun zamandır ilk beş sıra içinde yer alması açısından ekonomik önem taşır. Aşağıdaki tablo 1975-2001 yılları arasında ihraç edilen yumru sayısını göstermektedir.
Yıl : 1975 1984 1987 1990 1995 1996 2000 2001
Yumru : 1.176.000 9.675.000 7.000.000 13.275.000 7.500.000 9.000.000 7.000.000 7.000.000
15 Ağustos 1995 yılında yayınlanan bir yönetmelikten sonra, CITES (Nesilleri Tehlikede Olan Doğal Bitki ve Hayvan Türlerinin Uluslararası Ticaretinin Düzenlenmesine Dair Antlaşma) antlaşması gereği ihracatı yapılacak geofitler için her yıl, Kasım ayında toplanan bir komisyonun verdiği karara göre Resmi Gazetede yayınlanan tebliğ ile kotalar (doğadan sökülebilecek yumru sayısı) ilan edilmektedir.
2002 yılında ihraç edilecek Anemon yumru sayısı ise yine 7.000.000 olarak belirlenmiş ancak en fazla sökümün yapıldığı Akseki’nin Çimi ve Geyran yaylalarında tespit edilen populasyon azalması nedeniyle, bu yıl bu lokasyonlara söküm yasağı getirilmiştir.
Tamamı Hollanda’ya yapılan A. blanda ihracatı, bu ülkenin bu bitki için yaptığı ithalatın % 90’ını karşılamakta ve bunlar büyük ölçüde dış mekandaki rekreasyon alanlarında parter bitkisi olarak kullanılmaktadır. Ancak yurtdışında farklı türlerin saksı bitkisi olarak kullanımına olan istek gittikçe artan bir trend gösterdiği için bu konuda yapılan araştırmalar ivme kazanmıştır. Bu kapsamda A.blanda’ nın da saksı bitkisi olma açısından önemli bir potansiyele sahip olduğu ortaya konmuştur.
A.blanda’ nın bugün kültürü yapılan çeşitli varyeteleri arasında en çok tercih edilenler ‘Alba’, ‘Atrocaerulea’, ‘Rosea’, ‘Blue Star’, ‘Bridesmaid’, ‘Radar’, ‘Pink Star’, ‘White Splendour’ olarak sıralanabilir.
Kaynak :
http://www.batem.gov.tr/urunler/sus_...ne/anemone.htm