[Mine Pakkaner]

Dr.Faruk Şakir Özay

KAVAK VE SÖĞÜT ZARARLILARI

1- GİRİŞ

Kavak ve söğüt gibi hızlı gelişen ağaç türleri çok eski yıllardan beri yetiştirilip kullanılmaktadır. Ancak odun hammaddesine olan ihtiyacın artması ve bu talebin doğal ormanlarla karşılanamaması, orman dışı sahlarda hızlı gelişen ağaç türleriyle ağaçlandırmalar tesis edilmesini zorunlu kılmıştır. Çok hızlı gelişmeleri ve diğer türlere göre çok kısa idare süresi olmasıyla kavak ağaçlandırmaları çok önem kazanmıştır. Kavakçılığın hızlı gelişmesiyle birlikte bazı zararlı ve hastalık problemleriyle mücadele mecburiyeti ortaya çıkmıştır. Bu zararlıların ortaya çıkışında tek tür veya klonla geniş alanda ağaçlandırmalar yapılması yanında, ağaçlama ve bakım faaliyetlerinde yapılan hatalar da rol oynamaktadır. Burada önemli Köklerde, gövde ve dallara arız olarak önemli ekonomik zararlara sebep olan böcekler incelenmektedir.

2. Yapraklarda Zararlı Olan Böcekler

2.1. Melosoma populi L.
Erginleri 9-11 mm boyunda, oval yapıdadır. Baş, boyun kalkanı ve kalkancık metalik siyahimsı mavi veya yeşilimsi mavi, kanat örtüleri tuğla kırmızısı olup uç kısmında küçük siyah leke bulunur



Avrupa, Kuzey Afrika, Asya, Japonya’da yaygın olarak bulunur, öncelikle Populus spp. ve kısmen Salix spp.lerde zarar yapar .
Türkiye’de Aydın, Bilecik, İstanbul, İzmit, Bursa, Denizli, Trabzon, Sarıkamış, İzmir, Kastamonu, Sinop, Kars, Bitlis, Adapazarı, Balıkesir, Çanakkale, Bolu , Kırklareli, Edirne, Zonguldak civarında Populus alba, P. canadensis, P. nigra var. pyramidalis, P. tremulae, P. x. euramericana, Salix alba ve S. babylonica’lar üzerinde tespit edilmiştir .
Bu böceğin erginleri, kışı toprakta ve ot v.s. arasında saklanarak geçirir. Bahar gelince yeni sürgün ve taze yapraklar üzerine giderek beslenir ve yaprakların alt yüzüne yumurtlarlar. 7-15 gün sonra çıkan larvalar önceleri siyah renkli olup yaprakların önce taze kısımlarını yerken, büyüdüklerinde yedikleri yaprakların sadece damarları kalır. 20-25 günlük bu beslenme devresinden sonra olgunlaşan larva, yaprakların alt yüzünde krizalit olur ve bir hafta sonra ergin çıkar, hava şartlarına göre bu erginlerden de yeni bir nesil oluşur. En son neslin erginleri, yaprak dökümüne kadar yapraklarda beslenir ve sonra kışlarlar. Bir ağacın üzerinde bu böceğin hem ergin, hem yumurta, hem de larvalarına aynı anda rastlamak mümkündür.

2.2. Byctiscus Populi L. (Sigara Böceği)
Erginler 7-8 mm boyunda, koyu madeni mavi ve bazıları menekşe renklidir. Kanat örtülerinin ucu yanlız profilden görülebilen açık renkli ince tüylerle kaplıdır .
Avrupa, Sibirya, Orta Asya’da bulunmakta ve Alnus glutinosa, Betula alba, Fagus silvatica, Populus tremula, P. alba, Salix caprea, Carpinus betulus, Acer pseudoplatanus, Crataegus oxyacanthoides, Prunus spinosa, Prunus domestica, Pirus communis, Vitis vinifera’ larda yaprakları sigara şeklinde sararak zararlı olmaktadır .
Türkiye’ de İstanbul, Bursa, Balıkesir-Dursunbey, Afyon, İzmit, Adapazarı, Denizli, Sinop, Lüleburgaz civarında Populus nigra, P. x. eur. I- 214 ve P. tremula, Salix alba türlerinde zarar yaptığı tespit edilmiştir .
Kışı toprak içinde geçiren erginleri Nisan-Mayıs aylarında ortaya çıkar. Bunlar 10-15 gün yaprak ve tomurcuk yiyerek beslendikten sonra dişi ergin bir yaprağı ana damara paralel olarak sarar ve içine ortalama 4 adet yumurta bırakır. Sonra bu sigarayı 1-5 adet yaprakla daha sarar.



Sigara içinde bulunan yumurtalar 10 gün sonra açılır, içinden kirli beyaz larvalar çıkar. Bu larvalar bulundukları sigaranın içinde 20-25 gün beslendikten sonra genellikle sigara ile toprağa düşerler. Olgun larva toprağa girer ve orada krizalit olur. 10 günlük bir krizalit devresinden sonra ergin hale geçerler. Erginler topraktan çıkmak için kışın geçmesini beklerler. Sigara gibi sarılmış yapraklar işlevini yerine getiremez. Bu sebeple yoğun tasallut halinde oluşan sigaralar yere düşmeden toplanarak yakılmalı veya sigaraların toprağa düşmesinden itibaren toprak bol bol işlenmelidir.

2.3. Lymantria dispar L.(Sünger örücüsü)
Erkek ve dişi kelebekler renk, şekil ve boyutları itibariyle birbirinden farklıdırlar. Erkek kelebeklerin kanat açıklığı 35-45 mm’dir. Genel olarak renkleri açık kahverengi olup ön kanatları üzerinde siyahımsı dalgalı 5 bant görülür. Arka kanatlar ön kanatlardan daha açık renkli ve düzdür. Dişi kelebeklerin kanat açıklıkları 55 - 65 mm’dir, vücutları daha dolgun yapılıdır, kirli sarı tüylerle kaplıdır ve abdomenin ucunda daha yoğun olan tüyler yumurtaların üzerini örtmede kullanılmaktadır. Kanatlar kirli beyaz renkte olup ön kanatta enine dalgalı bantlar bulunur. Antenler ipliğimsidir
İsveç’in güneyinden itibaren Avrupa, Kuzey Afrika, Sibirya, Japonya, Çin’e kadar olan kuşak içersinde, Asya’da ve Amerika’da yayılmıştır. Polifag bir zararlıdır, Romanya’da 270, Rusya’da 300, Amerika Birleşik Devletleri’nde 450, Polonya’da 477 bitki türü üzerinde yaşayabilmektedir .
Türkiye’nin hemen hemen her yerinde mevcuttur. Quercus, Salix Populus, Carpinus, Corylus, Arbutus, Erica, Cistus, Pinus, Pseudotsuga menziesii türleriyle, meyve ağaçlarında zarar yaptığı tespit edilmiştir .
Bu zararlının bir kelebek olan ergini Temmuz'da çıkar. Erkek ve dişi kelebekler farklı görünüştedir. Dişiler özellikle toprağa yakın kısımlar başta olmak üzere gövdeler ve alçak dallar üzerine yumurtlarlar. Yumurtaları 200-250 adetlik topluluk halinde bırakıp, üstlerini salgıladıkları sarımsı tüyler ile örterler ve sünger görünümü verirler. Kışı yumurta safhasında geçirir. Tomurcuklar uyanırken, larvalar da yumurtalardan çıkarak yapraklara giderler.



Oburca 6-10 hafta boyunca yaprak yerler ve olgunlaşan larvalar, yaprak ve dallar arasında krizalit olur. Bu krizalitlerden 10-15 gün sonra kelebekler çıkar. Yılda bir generasyon verirler.

2.4. Stilpnotia (Leucoma) salicis L. (Beyaz kavak kelebeği)

Kelebeklerin antenleri ve bacaklarının eklem yerleri esmer, vücudununun diğer yerleri beyazdır. Dişilerin anteni ipliğimsi, erkeğinki çift taraflı tarağımsıdır. Kanat açıklığı 35-50 mm olarak ölçülmüştür.
Avrupa’nın tamamında, Asya’da Altay dağlarından, İran ve Anadolu’ya kadar yaygındır, Japonya, Kuzey Amerika’da da bulunmaktadır. Salix, Populus, Alnus, Betula, Malus, türlerinde zarar yapmaktadır .
Türkiye’de geniş dağılışa sahip bir kelebektir, Ankara, K.Maraş, Erzurum, Toroslar, Amasya, Eskişehir, Denizli, Edirne, Tekirdağ, Kırklareli, Bursa, Sakarya, Kocaeli, Bolu, Ağrı, Diyarbakır, Erzincan, Muş, Ardahan, Kars dolaylarında Salix spp. ve Populus spp.’lerde zararlı olduğu belirlenmiştir .
Bu böceğin beyaz bir kelebek olan ergini Mayıs sonu-Haziran'da çıkar. Dişiler 150-200 adet açık yeşil renkli yumurtayı sedefimsi bir örtü altında gizleyerek yaprak ve gövde üzerine bırakırlar. Bu yumurtalardan 15 gün sonra çıkan ve önceleri siyah renkli olan larvalar



Temmuz'da olgunlaşır, ipeğimsi iplerle birleşmiş bir veya birkaç yapraktan oluşmuş beşik içinde krizalit olurlar. Ağustos’ta bunlardan erginler çıkar. Bunların koyduğu yumurtalardan çıkan larvalar, sonbahar yağış ve soğuklarının başlaması üzerine genellikle gövde üzerindeki kabuk çatlakları arasında saklanarak kışı geçirirler. Bahar gelip ilk sürgünler çıkmaya başlayınca yeniden yapraklara taşınıp beslenmeye başlarlar. 20-30 gün beslendikten sonra aynı şekilde krizalit olurlar ve kelebekler çıkar.

2.5. Pygaera anastomosis L.

Erginin kanat ve gövdesi sütlü kahverengiden koyu kahverengine kadar değişir, ön kanatlarda çok açık kahverengi çizgi ve bantlar bulunur. Kelebekler hareketsizken kanatlarını çatı şeklinde vücutlarına yapışık halde bulundurduklarından fark edilmeleri zordur. Kanat açıklığı dişilerde 30-40 mm, erkeklerde 25-35 mm’dir.
Kuzey ve Orta Avrupa, Kuzey İtalya, Balkanlar, İskandinav Ülkeleri, Sibirya, Kore, Pakistan, Çin, Japonya’da yayılmış olup Populus, Salix, Prunus domestica, Crataegus oxyacantha türlerinde zarar yapmaktadır .
Türkiye’de Marmara Bölgesi ve Samsun çevresinde kavak ve söğütlerde tespit edilmiştir .
Önemli bir yaprak zararlısıdır. Biyolojinin incelendiği Bursa ve İzmit yöresinde yılda 4 generasyon vermektedir. Zararlının larva safhası 1,2,3. generasyonlarda 18-20, pupa safhası da 7-12 gün sürmektedir. Kışlayan 4. generasyonun larva süresi 240-245 gün, pupa süresi ise 12-15 gündür. Kışlama ikinci ve üçüncü larva safhasında bir kokon içinde dal çatlakları ve yara yerlerinde olur. Dişi çiftleşmeden 2-3 gün sonra ortalama 350-650 kadar yumurta bırakır. Yumurtaların olgunlaşma süresi 3-5 gün kadardır.



Larva pupa olana kadar 5 kez deri değiştirir. Olgun halde boyu 30-32 mm’dir. Larvalar ilk iki safhada yaprakları iskelet halinde bırakacak şekilde beslenirler, 3. safhada kalın damarlara dokunmaksızın yaprak ayasını yerler, 4. safhada sadece orta damara dokunmazlar, olgun larvalar ise yaprak sapı hariç tamamını yerler.

2.6.Nycteola asiatica Krul.
Erginlerin kanat açıklığı 21-25 cm, kirli gri olan ön kanatlarında zikzaklı çizgilerle sınırlandırılmış kahverengi bir leke bulunur. Arka kanatlar daha açık renklidir.
Orta Asya orjinli olduğu bilinen kelebeğin larvaları Asya ve Avrupa’nın her tarafında yaygın bir kavak zararlısıdır.
Bu kelebeğin dişileri yumurtalarını Haziran sonu-Ağustos’ta kavakların tepe sürgünlerindeki yaprakların üstüne, sedef parlaklığında topluluklar halinde koyar.Süt beyazı renkli bu yumurtalardan 2-3 gün sonra tırtıllar çıkar.



Yumurtalardan çıkan tırtıllar açık sarı- krem renklidir, beslendikçe önce sarımtırak sonra açık yeşil, olgunlaşınca tamamen yeşil olurlar. Vücut halkalarında kıldan ince tüyler vardır. Bu tırtıllar salgıladıkları örümcek ağı gibi salgılarla 2-3 yaprağı birleştirip sararlar. 1-2 ay yaprakları yiyerek beslenen bu tırtıllar havaların soğuk gitmesi halinde (Eylül-Ekim) beslendikleri yaprak üzerinde koza örüp kışı o halde geçirirler. Havaların sıcak gitmesi halinde ise krizalit olurlar ve 15 günlük bir devreden
sonra erginler çıkar. Kışlayan tırtıllar ise yaz başlangıcında krizalit olur ve erginler çıkar. Kışlayanların bir kısmı ise yaz başlangıcını beklemeden baharda ergin olurlar ve yumurtlarlar. Havaların çok müsait geçmesi halinde yılda 3, hatta 4 nesil bile verebilir. Bu sebeple aynı sürgün üstünde bile bu zararlının türlü büyüklükte tırtıllarını görmek mümkündür.

Devamı diğer mesajda