[devrann]

SINIFLANDIRMA:
SIRALAMA: Scrophulariales
ALT SIRALAMA: Solanineae
AİLE:Solanaceae
TAKIM:Solaneae
CİNS:Lycopersicon
ALTSINIF: Eulycopersicon
TÜR:Lycopersicon esculentum

Biilimsel isim: Şu an Solanum lycopersicum (eski Lycopersicon esculentum)
En çok referans gösterilen: Lycopersicon esculentum P. Miller, Gard.Dict. ed.8. N. 2. 16 Nisan 1768.
Lyco - persicon = "kurt - şeftali"
esculentum = "yenilebilir"

Domates ve yakın akrabalarının And Dağları'nın dağlık bölgelerinde (Peru, Ekvador ve Şili) ortaya çıktığı düşünülmektedir. Diğer farklı akrabalar Galapagos Adaları'nın florası arasında bulunur. Bu akrabalar, dağlardaki yüksek, nemli rakımlardan kuru kıyı bölgelerine ve aradaki varyasyonlara kadar birçok ortamda bulunabilir. Domatesin evcilleştirilmesinin Meksika'nın ilk uygarlıklarıyla birlikte gerçekleştiğine inanılmaktadır. Domates ismi Aztek dilinde tomatl (aslında tomatillo anlamına gelir) kelimesinden türetilmiş olabilir. Avrupalı kaşifler domatesi Amerika'dan getirmiş ve 16. yüzyılda Avrupa ve Asya'ya yaymışlardır. Domates artık dünya çapında çeşitli ortamlarda yetiştirilmektedir.

Yaygın domates türü olan Lycopersicon esculentum Mill. son derece çeşitli ve büyük bir familya olan Solanaceae'ye aittir. Genellikle Patlıcangiller olarak adlandırılan bu aile, yaygın olarak yetiştirilen birçok bitkimizi (patates, biber, patlıcan, tütün, petunya, tomatillo) ve çeşitli yabani otları (patlıcangiller, jimson otu) içerir. Patlıcangillerle olan bu ilişki, insanların başlangıçta domatesin zehirli olduğuna inanmasına neden olmuş olabilir. Bu nedenle Miller'ın tür adını kabaca "yenilebilir" anlamına gelen esculentum olarak değiştirmesi büyük bir şans olmuştur.

Yaygın olarak yetiştirilen domates Lycopersicon cinsine aittir. Bu cins, büyük ölçüde yeterince kullanılmayan geniş bir genetik değişkenlik rezervuarı sergiler. Şu anda ticari olarak mevcut olan çoğu çeşidin bir parçası olan bazı hastalık direnci, Lycopersicon'un ilgili türlerinden elde edilmiştir. Bununla birlikte, bu diğer türler sıcağa veya soğuğa tolerans, tuz toleransı, daha yüksek besin miktarları ve muhtemelen henüz keşfedilmemiş diğer potansiyeller gibi başka potansiyel faydalar sağlayabilir. Bu türlerden bazıları Lycopersicon esculentum ile kolaylıkla çaprazlanırken, diğer birkaçı cinsel yolla gen aktarımını daha zor hale getiren uyumluluk engellerine sahiptir.

Lycopersicon cinsi, gen transferi teknolojisinin ilerlemesi halinde bir gün başka yararlı özellikler sağlayabilecek olan Solanum (İrlanda patateslerinin ait olduğu) cinsi ile yakından ilişkilidir. Bir zamanlar sıradan domatesin Solanum cinsine ait olduğu düşünülüyordu. Aslında Linnaeus başlangıçta domatesi bu cins içinde Solanum lycopersicon olarak sınıflandırmıştır, ancak şimdi her birinin yaprak tipi ve anterlerden polen dağılımındaki farklılıklara dayalı olarak ayrı bir cinse ait olduğu düşünülmektedir. Lycopersicon, yanal olarak (anterlerin uzunluğu boyunca) dehisse olan (polen salan) anterlere sahiptir ve yapraklar neredeyse her zaman pinnate veya pinnatifiddir. Solanum, polenleri anterlerin terminal uçlarından çıkaran anterlere sahiptir ve yapraklar basit olma eğilimindedir.

Lycopersicon ile ilgili tartışmalar halen devam etmekle birlikte, genellikle sekiz türden oluştuğu kabul edilmektedir. Ömrünü domates genetiğini toplamak ve araştırmakla geçirmiş olan Dr. C.M. Rick, türleri yaygın domates Lycopersicon esculentum ile çaprazlama yeteneklerine göre iki komplekse (L.esculentum kompleksi ve L. peruvianum kompleksi) ayırmıştır. Coğrafi dağılım, morfolojik özellikler ve uyumluluk ilişkileri dikkate alındığında türler farklı şekilde sınıflandırılabilir (bkz. Taylor, 1986). Farklı türleri incelemek için Rick tarafından yapılan sınıflandırmayı ele alacağız.

L.esculentum kompleksi, adi domatesle çaprazlanması nispeten kolay olan diğer altı türden oluşur. Bu gruptaki tüm türler diploiddir (2n = 2x = 24). Çoğu (L. hirsutum f. typicum ve bazı L. pennellii hariç) kendine uyumludur. Sarı çiçekleri vardır ve stamenler bir anter konisi üretmek için birleşmiştir. Meyve rengi türe bağlı olarak değişir. Bu kompleksin birkaç üyesi, kültür domatesinde zararlılara karşı direnç kaynakları sağlamıştır.

L. peruvianum kompleksi, sadece büyük zorluklarla melezlenebilen son derece çeşitli iki türden oluşur. Her ikisi de diploiddir (2n = 2x = 24) ve her ikisi de benzersiz ortamlarda bulunur. Bu iki tür, kültür formları için potansiyel olarak değerli olan zengin özellikleri temsil etmektedir. Meyveleri yeşildir ve çoğunlukla kendine uyumsuzdur. Bu türler, cinsel transferde (konvansiyonel ıslah) mevcut olan çeşitli engeller nedeniyle kültür formları için yararlılıkları açısından sınırlandırılmıştır. Bu çaprazlamalardan bitki elde etmek için genellikle embriyo kurtarma gibi pahalı teknikler gerekmektedir. Bununla birlikte, tütün mozaik virüsü direnci ve nematod direnci gibi, L. esculentum ve L chilense arasındaki başarılı cinsel çaprazlamalardan yararlanılan birkaç belgelenmiş çaprazlama örneği vardır. Belgelenmiş diğer örnekler arasında L. peruvianum kompleksinden elde edilen haşere direnci M.A. Stevens veya Rick tarafından aktarılmıştır.

The L.esculentum kompleks
L. esculentum
L. esculentum var. cerasiforme
L. pimpinellifolium
L. cheesmanii
L. cheesmanii f. minor
L. parviflorum
L. chmielewskii
L. hirsutum f. typicum
L. hirsutum f. glabratum
L. pennellii
The L. peruvianum komleks
L. chilense
L. peruvianum

L.esculentum'un Alt Spesifik Taksonları:
L.esculentum var. esculentum
- yaygın bahçe domatesleri. Bunlar genel büyüme alışkanlıkları, meyve kalitesi ve meyve özellikleri bakımından farklılık gösterebilir. 'Ünlü'
L.esculentum var. cerasiforme
- Çeri domates - tipik olarak küçük meyveli (<2" veya 5 cm çapında) 'Sweet 100'.
L.esculentum var. pyriforme
- Armut domates - genellikle <1,5" veya 4 cm uzunluğunda armut şeklinde meyve verir. 'Sarı Armut'
L.esculentum var. grandifolium
- patates yapraklı domates - yapraklar büyük ve bütündür, birkaç ikincil yaprak vardır. 'Brandywine'
L.esculentum var. validium
- dik domates - bitkiler dik ve sert, çok kompakt

LYCOPERSİCON PERUVİANUM KOMPLEKSİ
Lycopersicon chilense Dun.
Lycopersicon peruvianum (L.) Mill.

Lycopersicon chilense

Bu tür, Güney Peru ve Şili'nin deniz seviyesinden 3.000 m yüksekliğe kadar olan kurak, kayalık bölgelerinde yaşar. Küçük yeşil meyve üretir. Bu türün stigmaları anter konisinin çok ötesine uzanır ve kendi kendine uyumsuzdur. Yalnızca dış üreyenlerdir.
Bu türün kültür domatesi olan L. esculentum ile çaprazlanması, var olan çeşitli engeller nedeniyle son derece zordur. L. chilense'nin stigması kültür domatesinden gelen polenleri kabul etmez ve neredeyse her zaman çiçeğin düşmesine neden olur. L. esculentum'un stigmasına L. chilense'den gelen polenlerin uygulandığı karşılıklı çaprazlama, meyve oluşumuyla sonuçlanabilir ancak çok az tohum yaşayabilir. Bununla birlikte, bazı tohumlar embriyo kurtarmayı kolaylaştırmak için yeterli büyüklükte embriyolar içerir.

Zengin bir germplazm mevcuttur, ancak çaprazlama zorluğu nedeniyle bu tür yeterince kullanılmamaktadır. Tür nematod direnci gösterir ve önemli bir gen L. esculentum'a aktarılmıştır, bu gen (Tm2² ) Tütün Mosiac Virüsüne (TMV) karşı direnç sağlar. Bu gen artık yaygın olarak bulunan birçok domates çeşidinde bulunmaktadır.

Lycopersicon peruvianum

Sırasıyla
L. peruvianum f. glandulosum
L. peruvianum var. humifusum




L. chilense gibi bu tür de yeşil meyve üretir ancak boyutları biraz daha büyüktür (~3 cm). Peru ve Şili'ye özgüdür. Her biri farklı bir çevreyi işgal eden çeşitli ırklar mevcuttur. İlki, nemli ve acı su alanları arasındaki kıyı bölgelerine özgüdür. Diğer ırk ise dağ derelerinin yakınındaki yüksek rakımlarda bulunur. Ayrıca L. peruvianum var. humifusum adında bir çeşit de mevcuttur.
L. peruvianum ile L. esculentum'un çaprazlanması nadiren başarılı olur. Girişimler sıklıkla embriyo veya çiçek düşüklüğü ile sonuçlanır. Daha fazla hat değerlendirildikçe, birkaçı en az bir tohum üretmiştir. Neyse ki, bu melezler bir L. esculentum ebeveynine geri çaprazlama yeteneğine sahiptir.

Kültür domatesi ve L. peruvianum arasındaki uyuşmazlığın üstesinden gelmede başarılı olan bir başka yöntem de L. chilense'nin köprü tür olarak kullanılmasıdır (L. peruvianum, L. chilense ile çaprazlanır ve bu döl L. esculentum ile çaprazlanır). Bu cesaret verici görünse de, çoğu zaman bu yöntem başarısız olur, ancak doğrudan çaprazlamadan daha iyi sonuçlar verir. Kültür domatesi ile "peruvianum-kompleksi" üyeleri arasındaki çaprazlamaların çoğu bir tür uyuşmazlık nedeniyle başarısız olmaktadır.

Bu tür, araştırmacılar tarafından gözlemlenen tarımsal açıdan önemli bir dizi özellik sergilemiştir. İşte birkaç örnek:

erken yanıklık
yaprak küfü
fusarium solgunluğu
septoria yaprak lekesi
nematodlar