Fatih Akova'yla Bonsai üzerine yaptığımız röportaj Manisa Hayat gazetesinde yayınlandı.
BONZAİ & BONSAİ
Başlıktaki bu iki kelime size hemen Emniyetin son dönemlerde yaptığı uyuşturucu operasyonlarında ele geçirilen ve televizyonlarda sıkça duymaya alıştığımız sentetik uyuşturucuyu hatırlatıyor doğal olarak. Ama ne varki “BonZai” kelimesi uyuşturucuyla özdeşleşmiş bir kelime olsa da aslında uydurma ve saçma bir isim. Aslında iki kelime arasında o kadar küçük bir fark var ki, işin içinde uyuşturucu gibi son derece tehlikeli bir madde olunca kelimenin içinde Z ve ya S olmasının pek bir önemi kalmıyor. Bizde manisahayat.com olarak uzun zamandır Manisa’da Bonsai yetiştiren Şafak Gökçen bey ile bu konuyu konuştuk
Peki, nedir bu BonSai?
Japonca olan bu sözcük, tepsi (tabak) anlamına gelen "bon" ve ağaç, bitki anlamına gelen "sai" sözcüklerinden türetilmiştir. Saksıdaki ağaç veya bitki anlamına gelir. Bonsai sanatı Çin’li rahipler tarafından dinleriyle birlikte 7-9. yüzyıllarda Japonya’ya taşımışlardır.
Çin'de Penjing adı verilen ağaç minyatürleştirme sanatının binlerce yıllık geçmişi vardır. Bonsai, yaşayan ağaçlara duyulan saygıyı ve bu ağaçların yaşamasını konu alan bir sanattır. Bonsai ler minyatür olmalarına rağmen çevremizde gördüğümüz ağaçlardan hiçbir farkları yoktur. Aslında bu bir ilizyondur. Küçük boyutlarda olan bir ağacı sanki asırlık ve kocamanmış gibi göstermektir amaç. Özenle seçilen ağaç dalları, budanarak ve ilgiyle yetiştirilerek minyatür ağaç görünümü kazanır.
Aslında küçük boyutlarda olan bitki ne kadar ağaca benziyorsa ve gözün yanılması sağlanıyorsai, sanatçı o kadar başarılı olmuş sayılır. Japonların doğaya olan tutkuları yaşamlarına da yansımış ve yıllar geçtikçe bahçeciliğe verilen önem artmıştır. BonSai’lerde bu kültürün bir parçasını oluşturmaktadır ve büyük şehirlerde insanların doğaya olan özlemlerini minyatür olarak karşılamaktadırlar. Bundan dolayı BonSai’lerin yetiştirilmesi özel bir ilgi gerektirmektedir, yetiştirilirken ağacın doğal özelliğine toprağın nemliliğine, seçilen saksının özelliklerine, ışık ve doğal koşullara çok dikkat edilmelidir. Bu koşullar sağlandığında ufak balkonlu bir ev BonSai koleksiyonu için yeterlidir. Aslında ağırlıklı olarak dış mekân ağaç ve çalı türlerinden BonSai yapılsa da çokça bilinen ev bitkilerinden de BonSai yapılmaktadır. Bunlardan Ficus en popülerlerindendir. En ufak BonSai’lere verilen isim mame (fasulye) dir. En popüler BonSai’ler ise yaklaşık boyları 15 -20 cm kadar olan Shohin olarak adlandırılan BonSai’lerdir. Bonsai yetiştirmek biraz bahçecilik bilgisi ve sabır gerektirir. Manisa’da BonSai sanatına gönül vermiş insanların olduğunu ve her geçen gün ilginin artması ile BonSai sanatı ile uğraşanların sayısının arttığını çok iyi biliyorum. Bunlar içinde beklide en iyi bildiğim, tanıdığım kişi Şafak Gökçen’dir. Kendisiyle BonSai’ler arasında yaptığım röportajdan çok keyif aldığımı söylemeliyim.
BonSai nedir?
Saksıda ağaç yetiştirmek olarak tanımlayabileceğimiz 2000 yıllık bir sanattır BonSai. Doğa sevgisini minicik bir saksıda yaşayan ağaçta bulmak ve ağaca duyulan saygıyı ifade eder bu sanat.
BonSai sanatına ilk ne zaman ve nasıl merak sardınız?
Bundan 5 yıl önceydi, internette ağaçlarla ve budamayla ilgili bir araştırma yapıyordum. Girdiğim bir sitede resimler ve açıklamalar vardı. Çok ilgimi çekti. Ama o zaman böyle bir şeyi nasıl yaparım diye soruyordum kendime. Daha önce gördüğüm hiçbir şeye benzemiyordu. Çünkü kullandığınız malzeme ne bir taş, ne bir tahta, nede bir metaldi, canlı bir heykeldi ve gerçek olamayacak kadar güzeldi. Önceleri bu ağaçların özel bir tür olduğunu dahi düşünmüştüm.
Hangi tür ağaçlardan BonSai yapılabiliniyor?
Aslında çoğu kişi BonSai ağaçlarıyla ilgili 3 önemli yanılgı içinde.
1 Birçok kişi BonSai yapılan ağaçların özel bir tür olduğunu düşünür. Oysaki kabuk dokusu olan her tür bitkiden BonSai yapılabilmekte.
2 Bonsai ağaçlarının hiç büyümediği; Ağaç kesinlikle gelişmeye ve büyümeye devam edecektir. Ancak kök sistemi budanmış ve sığ bir saksıda yaşamaya alışmış ağacın büyüme hızı önemli ölçüde yavaşlatılır.
3 Bonsai ağaçlarının genetiği oynanmış ağaçlar olduğu; Henüz böyle bir teknoloji yok. BonSai için kullandığımız tüm ağaçlar doğadaki kendi türdeşleriyle tıpa tıp aynı özelliklere sahiptir.
Bir ağacı nasıl BonSai yapıyorsunuz?
Yeterli gelişim göstermiş bir ağaç alınır ve orantılama yöntemi kullanılarak ve hesaplama yapılarak ağaç belli bir zaman diliminde sert olarak budanır. Ağacın BonSai olma süreci bununla başlamış olur. Bundan sonra yeni gelen sürgünlerle dal oluşturmaya ve ağacı şekillendirmeye çalışırız.
Ne kadar bir zamanda ele aldığınız bir ağaç BonSai görünümüne sahip olur?
Bu ağacın türüne, dolayısıyla gelişim hızına ve sizin bakımınıza bağlı olarak değişiklik gösterir. En iyi şartlarda sert budamadan sonra 3 yıl gibi bir süreçte ağaç bir şeye benzemeye başlıyor. Ama tabii bu süre ne yaptığını bilen ellerde olursa…
Peki, sizin BonSai ye olan ilginize insanların tepkisi ne oluyor?
Konuşma esnasında sadece “BonSai” kelimesini duyduklarında insanlar uyuşturucu olarak algıladıklarından olsa gerek çok tuhaf ve kötü bir gözle bakıyorlar. Elbette bundan bende çok rahatsızım. Ama ağaçlarımı gördüklerinde insanların hayranlıklarını ve şaşkınlıklarını gizlemeleri imkânsız hale geliyor. Bazıları da “bende yapabilir miyim” diyerek bu işe gönül veriyorlar. Türkiye’de var olan 20 civarı BonSai üreticilerinin hepsi bu yanlış anlaşılmaktan çok muzdarip. Hatta şu günlerde internet üzerinden bu tatsız durumla ilgili bir imza kampanyası düzenlendi. Ayrıca BonSai kelimesinin yerine Türkçe bir ad bulma kampanyası düzenlenmiş durumda. Ama bu çok zor görünüyor. Çünkü BonSai kelimesi artık bir sanat olarak evrensel boyutlara çoktan ulaşmış durumda.
Şu an kaç ağacınız var?
Şu an sergi bahçemde ve koleksiyonumda 32 ağacım var. Bu ağaçlarımın eğitimine hala devam ediyorum. Arkadan gelen 70 civarı ağacım daha var.
BonSai ile uğraşmak size ne gibi şeyler kattı?
Önceleri birçok ağaç türünü duyar ama tanımazdım. Şimdi birçok tanınan ağaç türünün yanı sıra Türkiye’de hiç duyulmamış, bilinmeyen birçok türü dahi tanıyorum. Tüm bu ağaç türlerinin toprak, iklim, su, ışık ve gübre gibi birçok isteklerini bilmeye, tanımaya başladım. Kısacası bakımlarını öğrendim. Daha önceleri yolda, piknikte ve ya parklarda ağaç diye gelip geçerken bu sanatla ağaçlara ve doğaya daha farklı bakmaya başladım. Ağaçlara olan ilgim ve sevgim arttı. Onları görmek değil de, onlara bakmaya başladım.
Son olarak ne gibi bir mesajınız olabilir?
İnsanların doğayı ve ağaçları sevmesi ve koruması gerektiğine inanıyorum. Çünkü bu gezegende ağaçların üzerindeki yapraklardan başka hiçbir şey bizim soluduğumuz oksijeni üretemiyor. Yani aslında biz onlara muhtacız. BonSai 2000 yıllık çok derin bir sanat. Aslında ağacı şekillendirirken sabır, akıl, karşıyı anlama gibi birçok özelliğinizi de geliştiriyorsunuz. Yani aslında ağacı şekillendirirken kendinizi de şekillendiriyorsunuz.
Sözlerimi İnternetteki kampanyanın sıloganıyla bitirmek istiyorum; “Evinize BonZai (uyuşturucu) gimesin!, BonSai (ağaç) girsin.”