Starking ve Golden Elma Türlerinin Tarihçesi
 

Türkiye’de her yıl üretilen elmanın %20’si Isparta ilinde üretilmektedir. Bölgede en fazla yetiştirilen elma türleri Golden Delicious ve Starking Delicious adıyla bilinen türlerdir. Jerseymac, Fuji ve Granny Smith gibi diğer bazı türlere de beldedeki meyva bahçelerinde rastlamak mümkündür. Fakat ekonomik açıdan en fazla değer teşkil eden iki tür, Golden ve Starking elmalarıdır.

Golden Delicious, orta irililkte, ortalama 135 gr, donuk sarı-yeşil kabuklu, çok paslı, seyrek benekli, az mayhoş, sıkı etli ve hoş kokulu bir elma türüdür. Starking (Starkrimson) Delicious ise iri, Ortalama 200 gr., Konikçe yuvarlak ve dilimli, sarı üzerine sıvama kırmızı, parlak kabuklu, yumuşak sarımtırak tatlı, sulu, etli ve hoş kokulu bir türdür.

Eylül ayında toplanan elmaların kalite sıralaması yapıldıktan sonra ürünün birinci kalitesi tüccarlar aracılığıyla yurt dışına, ikinci kalitesi depolarda bekletilerek yurt içi pazarlara, üçüncü kalitesi tüketime ve dördüncü kalitesi ise meyve suyu yapılmak üzere fabrikalara gönderilir.

Yörede tarımı yapılan elma ağaçlarının bir çoğu yarı bodur cinsi ağaçlardır. İyi şartlarda bir ağaçtan 300-600 kg elma çıkar fakat yarı bodur ve süper bodur starking ve golden yetiştiriciliğine bütünüyle dönüldüğünde verim on yıl içinde üç kat artacaktır.
(Dr. Fahrettin Öz, Yalova Atatürk Bahçe Kültürleri Araştırma enstitüsü Müdürlüğü.)

GOLDEN VE STARKING TÜRLERİNİN TARİHÇESİ
Herşey James Hart Stark’ın ailesi ile birlikte üzeri tenteli bir at arabasıyla Kentucky’den Missouri’ye göçüyle 1816’da başladı. O yıllarda Amerika’nın batısı sınırsız olanaklarla dolu idi. Stark, yanında birkaç heybe dolusu yaban elmasına aşılanmış fidanları da götürmüştü. Bu ağaçların ünü kısa sürede çevreye yayılınca bir fidanlık kurarak fidan yetiştirmeye başladı. Çocukları da bu işi babalarından sonra devam ettirdiler. J. Hart Stark’ın torunu Clerence Stark, 1892 yılında geliştirilmiş elma türlerini bulmak umuduyla bir sergi açmış, görünüş ve tat bakımından derece alacak elmalara bazı ödüller koymuştu. Sergiye 27 eyaletten bahçıvanlar elma göndediler.Gelen elmalar arasında bir sepet kırmızı ve iri elma Clerence’ın dikkatini çekti. Bunlardan birini ısırdı ve bu elma “delicious” (lezzetli, nefis) dedi. Onun bu kanısına hakemler de katıldı ve bu elmaya birincilik ödülü verdiler. Ancak sepetin etiketi kaybolduğu için sahibini bulup ödülünü veremediler. Ertesi yıl meçhul elma yetiştiricisi tekrar elma gönderir umudu ile Stark’lar bir sergi daha açtılar. Nitekim düşündükleri doğru çıktı ve üzerinde “Jasse Hiat-Peru Lowa” ismi ve adresi yazılı bulunan aynı elmadan bir sepet daha geldi. C. Stark, bu adrese mektup yazarak bahçıvanın elmasından satın almak istediğini bildirdi. Bir taraftan da vakit geçirmeden Lowa’ya hareket etti. Elma ağacını gördü ve derhal bu elmanın yetiştirme hakkını sahibinden satın aldı. Böylece 1896’da “Stark Delicious” meyva piyasasına tanıtılmış oldu. Bu çeşit, kısa sürede Amerika ve Kanada’ya yayıldı. Stark’lar devamlı olarak meyva yetiştiricilerinden yeni ve geliştirilmiş elma çeşitlerinden kendilerine gönderilmesini istediler.

1914, yılında bir gün Batı Virginia eyaletinin Odessa şehrinden A.H. Mollins adında birinden çok tatlı 3 elma Stark’lara gönderildi.Bunlar şekil açısından Stark Delicious’a benzemekle beraber sarı renkliydiler. Paul Stark, hemen bu elmanın peşine düştü. Bin millik bir tren ve yirmi millik de dağlık bir bölgede at üstünde yaptığı bir yolculuktan sonra Mollins’in bahçesine ulaştı. Burada bol yeşil yapraklar arasında iri ve altın sarısı meyvaları ile dalları yerlere sarkmış, sanki cennetten getirilmiş elma ağacını buldu. P. Stark, ağacı satın aldı ve yüksek bir demir parmaklıkla çevirdi. Dönüşünde de kestiği kalemlerden bir paket fidanlığına götürdü. İşte “Golden Delicious” adıyla dünyaca tanınan yeni çeşit de böyle yetiştirildi.

Stark’lar araştırmaya devam ettiler. 1923’te New Jersey’li bir üreticiden, bahçesinde bulunan Stark Delicious türü elma ağaçlarından bir tanesinin bir dalının farklı bir bir gelişme gösterdiğinin yazılı olduğu bir mektup aldılar. Bu dalın elması erken kızarmaya başlıyor, öteki dallardaki elmalar daha yeşilken bu daldakiler koyu kırmızı bir renk alıyordu. Stark’lar bu konu ile derhal ilgilendiler ve $6000 ödeyerek bu dalı satın aldılar. Erken kızaran, koyu kırmızı renk alan bu dal da “Starking Delicious” çeşidinin başlangıcı oldu.
(Nuri Güngör’ün araştırması. 06.05.1994 tarihli Çağdaş Eğirdir Gazetesi sf.1-4)