Türk süsleme sanatlarında bitkisel motifler ve kompozisyonlar
 

Açmış olduğum bu başlık altında sizlere, Türk süsleme sanatlarından örnekler sunmaya ve bildiklerimi aktarmaya çalışacağım. Benim ilgi alanım tezhip ve ebru ama burada sizlere tezhip ve ebru örneklerinin yanı sıra çini, taş ve ahşap oymacılığı, kat’ı, minyatür gibi Türk süslemeciliğinin içene aldığı her sanat dalından örnekleri elimdeki kaynaklar el verdiğince paylaşacağım.

Başta kitap olmak üzere, ferman, tuğra ve murakka, birkaç kâğıdın üst üste yapıştırılmasıyla elde edilen mukakka halinde yazma eserlerin çevresine, altın tozu ve boyayla yapılan her türlü süsleme, tezhip olarak adlandırılır. Tezhipli eserlere müzehheb, bunları yapan sanatçılara da, erkekse müzehhip, kadınsa müzehhibe denir. Tezhip sözcüğü, Arapça’da altınlama anlamına gelen zeheb’den alınmışsa da, altınla yapılanlar dışında, toprak boyalarla yapılan süslemeler için de kullanılır. Yalnız altınla yapılan tezhibe halkârî; aynı tarzın çok hafif biçimde renklendirilmiş olanlarına şikâf diyoruz.

Kaynak: www.turkislamsanatlari.com adresinde
Cahide Keskiner’in
”HATLARI BEZEYEN IŞILTILI MOTİFLERİYLE TÜRK TEZHİP SANATI”
makalesinden

Muhibbi Divanı'ndan bir örnek
Eklenti 30166

Süsleme genel anlamda şöyle tarif edilebilir: Resim san’atının bir kolu olup, belirli bir yerin, eşyanın, abidenen daha da güzelleştirilmesi için üslûplanmış şekil, renk ve motiflerle değerlendirilmesidir. Demek ki ana teması desen, deseni de oluşturan motiflerdir. Türk Süslemesinin zenginliği motif çeşitlerinin bolluğu ve motiflerinin son derece estetik bir yapıya sahip oluşlarından ileri gelmektedir. Yüzyıllar boyu devam eden geleneklerle yoğrulmuş olarak dekoratif sanatlarımızın ileri bir düzeye ulaşmasını sağlamışlardır. Bu denli bir oluşumun enderlerinden birini de Türk sanatkârının, dini yasaklar nedeniyle resim ve heykel sanatlarında kısıtlandığı için, benliğini süsleme sanatları kanalıyla korumaya çalışmasında aramak gereklidir. Hayal gücünü bu sahalarda sürdürerek bazen ileri derecede bir stilizasyona , bazen ise soyutlamağa kadar giden, modası geçmeyen yapıtlar meydan getirmiştir. Örneğin: Selvi ağacı motifinin yanısıra, aynı büyüklükte bir gül motifini işleyerek ölçü birimini ortadan kaldırası gibi. Ayrıca süslemede, doğanın güzelliği ve verdiği ilhamı göz önüne alınacak olursa, yüzyıllar boyu kendilerine en güzel yöreleri yurt edinen Türk insanın, gerçek bir sanatçı olarak, doğayı aynen taklit etmek yerine onu üslûplandırarak uygulamayı doğru bulduğu görülür.

Türk motifleri, tahminlerin üstünde geniş bir konudur. Kendi çalışma ve araştırmalarımızın oranında bu binbir çeşit motifleri ve oluşturdukları desenleri, on ana kol altında yorumlamayı ve programlamayı uygun buluyoruz.


I- Bitkisel motifler
II- Hayvansal Motifler
III- Geometrik ve sembolik motifler
IV- Geçmeler
V- Mimarî ve insan yapısı formlardan esinlenen motifler
VI- Doğadan stilize edilen motifler
VII- Barok, ampir ve rokoko motifler
VIII- Yazının dekor ve motif olarak kullanılması
IX- İnsan, giysilerinin ve takılarının motifleri

Verilen her bir kol hakkında ayrıca birer albüm hazırlamak mümkündür. Ancak burada bunlardan kısaca bahsederek yalnızca ana şemasının verilmesi ile yetinilecektir.

I- Bitkisel Motifler

Süslememizin en yaygın bir kolu olup çok zengin ayrıntılar halinde bulunurlar. Başlıca dört grup altında toplanabilirler.

A- Çiçekler: Yine üç alt gruba ayrılırlar:

1- Hataî (Hatâyiler) : Bunlar süsleme sanatının başlıca desenleri arasında en önemli türlerinden biri olarak çoğu kez çiçeğin kökeni belli olmayacak derecede stilize edilmişlerdir.

2-Doğaya yakın olarak stilize edilmiş çiçekler:

a- Uygulandıkları sahaların zorunlu kıldığı tekniklere göre uygun özellik taşıyanlar. Örneğin kalem işlerindeki çiçekler ile tahtaya, taşa oyulan veya kumaşa işlenen, halıya dokunan çiçek motiflerinde belli ayrıcalıklar görülür.

b- Çiçek çeşitleri: Özellikle lâle, karanfil, haşhaş, gül, sümbül, haseki küpesi, menekşe, nergis vs. gibileri, gelmiş geçmiş sanatkârların elinde bin bir şekle bürünmüşlerdir. Örneğin lâle motifini ele alalım: İstanbul’da bulunan abidelerimizin yalnız duva^r çinilerinde 312 çeşit lâle motifi saptanmıştır. Eski mezar taşlarında bulabildiğimiz değişik lâle gormları 350 nin üzerindedir. Kumaşlarda ve işlemelerde ise 585 çeşit sayılmıştır.

c- Kullanılan teknik üslûblara göre değişik görünüm kazanmaları. Örneğin: gül motifi taş oymada üç buutlu oyulduğu ve natüralist bir görünüşe sahip olabildiği gibi, tek düzeyde oyulup geometrik bir şekile de bürünmüştür. Örneğin: gül, kâğıda tezhiplendiği zaman, akıtma, noktalama veya tarama üslûblarına göre farklı görünüştedir.

3- Minyatür çiçekler: Eskilerin “Şükûfe tarzı” olarak adlandırdıkları ve natüralist özellikleri olan bu üslûp, özellikle onsekiz ve ondokuzuncu yüzyıllarda benimsenmiş bir süslemedir. Vazolu, vazosuz buketler, tek çiçekler gibi bir çok kısımlara ayrılırlar.

B- YAPRAKLAR: Stilize yapraklar, doğal görünüşte olanlar, tek dilimler, üç dilimli olanlar (Seberk), beş dilimli olanlar (Pençberk), çok dilimli olanlar, birbirlerine sarılmış yapraklardan meydana gelen terkipler (Sadberk), tatbik edildiği sahaların teknik zorunluluğuna uygun özellikleri olanlar, hançer ve geometrik yapraklar gibi pek çok kısımlara ayrılırlar.

C- AĞAÇLAR: Yapraklarda ve çiçeklerde olduğu gibi pek çok çeşitleri olan ağaç örneklerinin Türk süslemeciliğinde önemli bir yeri vardır. Özellikle beş çeşit ağaç süslemesine çok sık tesadüf edilmektedir. 1) Selvi ağacı 2) Hurma ağacı 3) Hayat ağacı 4) Meyveleri belirtilen meyve ağaçları 5) Çiçek açmış ağaçlar.

D- YEMİŞ VE MEYVELER: Diğer bitki motiflerinde olduğu gibi bu grup da çok zengindir. Onsekizinci yüzyıla kadar nispeten seyrek, daha sonraları çok yaygın şekillerde kullanılmışlardır. Bunların arasında özellikle üzüm ve nar motiflerini, sembolik anlam kazanarak çok benimsenmiş oldukları görülür.

Kaynak: www.turkislamsanatlari.com adresinde
Azade Akar - Cahide Keskiner’in
“Süslemenin Oluşumu ve Motiflere Şematik Bir Bakış” makalesinden

sazyolu
Eklenti 30167

Eklenti 30168
Ali Üsküdari'den bir örnek
Sevgililer gününde bitki sevdalılarına

Yine Ali Üsküdari'den üç güzel örnek
Eklenti 30169Eklenti 30170Eklenti 30171

Topkapı Sarayından Ahşap Oymacılığa bir örnek
Eklenti 30172

Rüstempaşa camii çinilerinden bir örnek
Eklenti 30225

Topkapı Sarayı Harem Dairesi Çinilerinden bir örnek
Eklenti 30226

Şikaf çalışmalarım
Eklenti 30227
Eklenti 30228

Sayın Sevil,
Bu çalışmanızı içtenlikle alkışlıyorum.
Sayenizde bilgilendim, yararlandım, çabanızı kutluyorum. Ömrünüze bereket...

Teşekkürederim Hassoman
Bu güzellikler hepimizin, atalarımızın mirası. Bakmasını bilen gözler payını alıyor :)

Sizinde ömrünüze bereket
Saygılar

Sultan Ahmet Camii Hünkar Mahfili
Taş Oymacılığına bir örnek
Eklenti 30266
Eklenti 30267

Sultan Ahmet Camii Çinilerinden
Eklenti 30268
Eklenti 30269

Bu güzelliklere dikkat çektiğin için teşekkürler Sevil. Yüreğine sağlık.

Sayın Fatmadundar sizinde yüreğinize sağlık.
Bu sanatlarda doğa gibi eşsiz güzellikler sunuyor bizlere,
atalarımızın estetiğe gösterdiği özenin belgeleri diyorum ben onlara,
her baktığım eser ayrı bir güzellik katıyor ruhuma,
bunları sizinle paylaşmak ve benzer şeyler hissettiğinizi bilmek ayrı bir güzellik...
Ben teşekkürederim.

Ali Üsküdari'den güzel bir örnek
Eklenti 30315
Ahmet Karahisari Kur'an-ı Kerim'inden bir tezhip örneği
Eklenti 30316

Saygıdeğer Sevil Hanım, bu güzel paylaşım için teşekkürler.
1.Mahmut'un TEZHİPLİ TUĞRALI BERATI

Sevgili Sevil,
Çok güzeller, elinize sağlık..

Hepsi birbirinden güzel, teşekkürler Sevil. Ben de Türk-İslam sanatlarına hayranım. Özellikle de ebru sanatına.

Öncelikle gecikme için af diliyorum. Acil bir İstanbul ziyareti sebebiyle bir süre internetten uzak kaldım.

Metin bey, aynı sebeple bende size teşekkür ederim.
Böyle eski ve güzel örneklerle yeni paylaşımlarınızı bekliyorum.

Sevgili Caretta, teşekkürler
İleride daha da çok paylaşımda bulunacağımızı umuyorum.

Sayın Lalezar78,
Hayranlığınız beni memnun etti, aynı hisleri paylaşan kişilerle bir arada olmak mutluluk verici. Aynı şehirde olsaydık size ebru öğretmeyi teklif edebilirdim, dilerim birgün ebru yapmanın vermiş olduğu iç huzuru yaşarsınız.

Sevgili Sevil, biz aynı şehirdeyiz :))
-Yani ben ebru derslerini kaçırmam kesinlikle :))

Sevgili Lalezar kaktüs kardeşi olduğumuzdan bu işe çok sevinir sanırım :))

Lale Motifli Kaftan

Metin bey,
Sabırsızlıkla devamını bekliyorum. Sizinde katkılarınızla güzel bir arşiv oluşacak.

Sevgili Caretta,
Demek aynı şehirdeyiz :)
Nasılda farketmemişim, oysa ben iyi kurabiye, kek hatta çay yaparım.
Henüz atölye ortamı oluşturacak bir mekanım yok, bu kış tamamlanacak umuyorum.
ilk öğrencim olmanızdan mutluluk duyarım.

Saygıdeğer Sevil Hanım bu kıymetli başlığa fırsat buldukça katkı da bulunacağım.

Muhibbi Divanından bir desen

Sevgili Sevil, keşke mümkün olsaydı. Birgün inşaallah burada da ebru dersi verebilecek birileri çıkar.
Sevgili Caretta, gerçekten çok sevinirim. En azından burdan görebilirim herhalde eserlerinizi. Sevgiler.

Beşik başucundan detay

ebru
 

Ebru sevenler burdaki çalışmalara eminim bayılacaklar www.sudokusu.tr.gg