Tohumluk nasıl yetiştirilir, tohum saflığı nasıl korunur?

[birnefestoprak]

Orijinal Mesaj Sahibi its_just_a_ride

"Seed savers exchange", karpuz için 250 m civarı bir izolasyon mesafesi vermiş. Muazzam bir rakam. Bu da demek oluyor ki herhangi bir izolasyon önlemi alınmadan bitişik veya ortak alanlarda yetiştirilmiş ve burada tohum paylaşımına sunulmuş tüm karpuzlar hibritlenmiş tohumlar.

Sn. birnefestoprak, yukarıdaki bilgileri daha çok sizin dikkatinize paylaşmak istedim. Eksik ve hatalı kısımlar varsa bilgilendirmeniz bizler açısından önemli.

Evet, aynen böyle. Dahası, atalık domatesle modern domates çeşitlerinin bile izolasyon şartları, bu iki domates grubunun çiçek yapılarının farklı olmasından dolayı farklıdır. Yukardaki karpuzların tamamı hibritlenmemiş bile olsa, varsayımımızı o yönden yapmamız gerekiyor çünkü emin olmadığımız için bu haliyle atalık tohumu korumuş, emanetçiliğini yapmış olmuyoruz ve tohumunu başkasına aktardığımız zaman iş çığrından çıkacak. Emin olduğumuz bir konu, arıların muhteşem yaratıklar olduğu ve izolasyon sağlanmadığında tohum ıslahını bizzat yönettikleri ama bu süreci kontrol etmekle görevli olan yaratıklar olarak tohumun devamını getirebilmemiz için, bizim aklımızda hiçbir şüphe kalmayacak şekilde süreci idare etmemiz gerek. Şimdi burda olansa şehir efsaneleri yaratmak. Yani, Anadolu'nun herhangi bir yöresinde o yörenin yetiştiricileri tarafından yine o yörenin mutfak gelenekleri, kültürü, tarihsel gelişimi vs birçok karmaşık ve bir kalemde çözümlemesi zor özelliğinin bir araya gelmesiyle uzun yıllar boyu ıslah edilmiş son derece nadir tohumları rastgele şekilde hibritleyip aynı isimle dolaşıma sokmuş oluyoruz. Benim açımdan dehşet verici bir durum. Eğer, burdaki nadir Anadolu çeşitlerinin herhangi bir şekilde yaygın dolaşımda olan ve saflığı bozulmamış birçok orjinal kopyası olsaydı; örneğin bu tohumlar, yurtdışındaki örneklerde olduğu gibi ticari dolaşımda olsaydı ya da ne yaptığını bilen kurumlar tarafından koruma altına alınmış ve düzenli olarak tohum arttırımına tabi tutulmuş olsaydı, bu kadar üzülmemize gerek kalmazdı çünkü en azından yerlerine aslını koyabileceğimizi bilirdik.

Saha uygulamasını, Sn MeyveliTepe'nin ya da herhangi birimizin kontrol etme durumu olmadığına göre, geriye kalan seçenek otokontrol ama çiçek yapısı vektörler aracılığıyla çaprazlanmaya son derece müsait karpuz, kavun, kabak (özellikle arılara çekici gelen kocaman çiçekleriyle kabak) gibi bitkilere ait birden fazla çeşidin ufak alanlarda hiçbir izolasyon önlemi alınmadan (40-50 m arılar için çok komik bir mesafe) yetiştirildiğini görüyoruz. Halbuki tohumluk ayrılacak bitkilerde elle tozlama yoluyla bu sorun giderilebilir ama sanırım bu ek bir iş/angarya olarak algılanıyor. Zaman ayarlı yetiştirme de yapılabilir. Aynı türe ait iki bitki, çiçeklenme zamanları göz önünde bulundurularak dikilebilir. Yani, çaprazlanıp çaprazlanmadığından emin olmadığımız bitkiden alınan tohumu paylaşmak, iki çeşidin çaprazlanmasına göz yummaktan daha büyük bir sorun. Eğer emin değilsek, en başa, yani ana tohum stoğumuza dönmemiz gerekiyor. Aksi durumda ve burda yapılan paylaşımlara da belli kısıtlamalar getirilmediği takdirde, çok sayıda çeşit hibritlenmiş ve kimlikleri bozulmuş şekilde dolaşıma girmiş oluyor.

Geçtiğimiz Eylül ayında Amerika'nın önde gelen ıslahçılarından Michael Mazourek'in, mavi domateslerin ilk üretimini yapan ekibin başındaki isim olan Jim Myers'ın ve yine önemli bir mısır ıslahçısı olan Jared Zystro'nun öğretici olduğu bir çalıştaya katıldım. Yeni birçok şey öğrendiğim gibi birçok konuyu pekiştirme imkanı buldum. Örneğin, Mazourek'in belirttiğine göre çaprazlanma sorunu yaşamayacağımızı düşündüğümüz Cucurbita moschata (ör. Turuncu Armut Balkabağı) ve Cucurbita maxima (ör. Adapazarı Kabağı) arasındaki çaprazlanma yüzdesi azımsanacak gibi değil. İki türü birarada yetiştirmenin sorun olmayacağını belirten tohum şirketlerine güldüğünü söyledi. Merak edenler, Mazourek'in çalışmalarını bir Netflix belgeseli olan Chef's Table'ın 1. sezon 2. bölümünde izleyebilir.

Tüm bunların dışında, hiçbir izolasyon önlemi alınmasa dahi çaprazlanma riskinin görece az olduğu ilk aklıma gelen bitkiler modern domates, patlıcan, tatlı biber, fasulye, bezelye ve marul.