Çıbrıka, Sater otu, Çuprika, Çibirsi

[arodopman]

Sayın,
Selahattin Yılmaz,

Sözü geçen çuprika, özellikle Bulgaristan’ dan göçen ve bilhassa da Pomak kökenli yurttaşlarımızın Trakya ve Marmara bölgesinde ki bazı kırsal yerleşim alanlarında evsel kullanım için yetiştirdikleri bir baharat türüdür. Bende Bulgaristan (soyadımdan anlaşıldığı üzere) kökenli ve Kırklareli doğumlu bir kişi olarak çıbrıka(biz böyle kullanırız)nın o eşsiz rahiyası ile büyüyenlerdenim. Ne yazık ki İstanbul’ da bulamadığım bu bitkiyi Kırklareli’ ye gittiğimde köylü pazarlarından veya kasaplardan alıyorum.

Sabah sabah yazınızı okuyunca çocukluğum ve fırından yeni çıkmış ev ekmeği üzerine sürülen tereyağına serpilen çıprıka, kırmızı biber, tuz karışımının lezzetinin nostaljisini yaşadım. Ve biraz bilgi toplayabilmek umuduyla kitaplarımı karıştırdım. Bilgiler karışık ama birleşilen noktalar şöyle; Yurdumuzda eski adı sater yeni adı kekik olarak bilinen saturaja türlerinin 14 ten fazla olduğu biliniyor. Yetiştiği yörelere bağlı olarak, şekil, koku ve kullanımları değişen bu bitkinin bir varyetesi olsa gerek çuprika. Yörelere göre değişen isimleri var. Çubrika denildiği gibi, çıbrıka, çibriska, çubriza, çubritsa, geyikotu,zater,sater olarakta adlandırılıyor. Bulgarca ismi, chubritsa olarak belirtiliyor.

Yetiştiği yere bağlı olarak değişse de kurutulmuşunda % 0.3 ile % 2 arasında uçucu yağ bulunur. Bu yağda da fenol türevleri özellikle de karvakrol (% 20-30 oranında) bulunmaktadır. Sanırım o farklı kokusunu da bu vermektedir.

Etki ve kullanılışına gelince; gaz söktürücü, terletici, iştah açıcı, idrar arttırıcı, midevi, uyarıcı ve cinsel gücü arttırıcı olduğu belirtiliyor. Sanırım özellikle et yemeklerinde, pirzola ve bonfilelerin üzerine serpilmesinin nedeni de bu olsa gerekiyor.

Bahçelerde yetiştirilmesini görmüş olsam da kendim hiç denemedim. Ama bildiğim kadarıyla önce tohumları serpiliyor. Fideler belirli bir büyüklüğe gelince seyreltiliyor veya asıl büyüyecekleri yerlere dikiliyorlar. Bir iki karış kadar olupta pembe açık eflatun çiçekler açtıklarında kökleriyle beraber çıkarılıp kurutuluyor, gerektiği zaman ufalanarak kullanılıyor.

Bunun dışında bir takım botanik bilgilere de eriştim ama sanırım şimdilik bu kadar yeter. Umarım çıbrıkanın büyüsünü biraz olsun yansıtmışımdır.
Saygılarımla
Ahmet Rodopman