Tamus communis (Şeytan Şalgamı - Dövülmüşavratotu)

[Mesut Temiz]

Tamus Communis (Şeytan Şalgamı ya da Dövülmüşavratotu olarak biliniyor) tekçeneklilerden, yıllık, fakat toprak altındaki şalgamı andırır yumrudan her yıl yeniden çıkan, kalp şeklinde koyu yeşil parlak yaprakları olan çok hoş görünümlü bir tırmanıcı bitki. Yaklaşık 1 cm çapında parlak kırmızı yumuşak ve küçük bir üzüm salkımını andırır görünümde kümelenmiş meyveler veriyor. Bildiğim kadarıyla meyvesinden köküne kadar bitkinin her tarafı zehirli. Marmara ormanlarında sıkça bulunuyor, ama diğer bölgelerde bulunup bulunmadığı hakkında bilgim yok. Ben ormandan topladığım tohumlarını yeşertip saksı bitkisi olarak evimde yetiştiriyorum. Birkaç yıl önce ektiğim tohumlar, kök yumruları büyüdükçe her yıl daha iri ve canlı olarak yeniden çıkıyorlar. Aşağıya bir kaç resmini de koyuyorum. Eminim pekçok arkadaş bu bitkiyi görmüştür. Ve daha fazla bilgisi olan arkadaşlar da vardır. (İngilizce adı: Black Bryony)

http://www.flickr.com/photos/ecosdepedra/431281709/sizes/l/

http://www.flickr.com/photos/roger/2111685568/

http://www.flickr.com/photos/cebenny1/70094860/

[Mesut Temiz]

Yaklaşık 10 yıl önce açtığım "tamus communis" (diğer adıyla "dioscorea communis") başlığında bahsettiğim bitkilerim maalesef benim yokluğumda (diğer bazı bitkilerimle birlikte) bakımsızlıktan yok olmuşlardı.. Ancak 2-3 yıl önce yine topladığım tohumlar her yıl çıkıyor ve toprak altı yumru köklerini büyütmeye devam ediyorlar... Ve havaların yumuşak gitmesi ve balkonun camlı olması sayesinde bu yılın ilk sürgünü de daha yeni yıl gelmeden çıktı, oldukça da sağlıklı ve güçlü görünüyor... İlk sürgünün resimlerini paylaşıyorum.. Birkaç aya kadar kalp şekilli parlak koyu yeşil yapraklarıyla harika birer sarmaşık olacak bu bitkilerin büyüme süreçlerini belli aralıklarla paylaşacağım...

[Mesut Temiz]

Evet, son resim paylaşımımdan bu yana 1,5 ay kadar bir zaman geçmiş ve topraktan baş gösteren tamus communis'ler de artık canlanmaya başladılar...
Aslında şu mevsim filizlenme için erken, ancak ev içerisinde sıcak ortamda daha Aralık'ta topraktan çıkmaya başladılar... Evin içinde tutmaya devam etseydim şimdi çok daha fazla uzamış olacaklardı, ancak yeterli güneşi sağlayamayacağımdan cılız olacaklardı.. Büyümelerinin gecikmesi, hatta yeni sürgünlerin donması riskini göze alarak yarı-korunaklı diyebileceğim, tek kat camlı ve serin, ancak iyi gün ışığı alan balkona aldım... Büyüme gerçekten gecikti, ancak havaların da yumuşak gitmesiyle donma olmadı ve nihayet büyüme de hızlanmaya başladı...
Yapraklar oldukça canlı ve sağlıklı, saplar da diri ve kalın.. Sanırım epey gösterişli bir şekilde büyüyecekler bu ilkbahar...
Şimdilik tek saksıdaki tamus communis'lerin 3 resmini paylaşıyorum..
Önümüzdeki aylarda çok daha büyümüş hallerini (ve yazın da ilk kez olarak meyvelerini) paylaşmayı umuyorum...

[Mesut Temiz]

Mart sonuna geldik, tamus communis'lerim iyice gösterişli bir görünüme kavuşmaya başladılar... İki saksının resmini paylaşıyorum... Büyüme devam ediyor, 1-2 ay sonra yine gelişimlerini paylaşacağım...

[Mesut Temiz]

Bu yıl tamus communis'ler de soğuk balkonda duruyorlar ve şaşırtıcı bir şekilde Ocak ayında topraktan baş gösterdiler.... Küçük olan saksıdaki (1 ve 2 numaralı resimler) yeşil yapraklarını da vermeye başlamış, büyük saksıdaki ise (3 numaralı resim) henüz yaprak vermemiş, ama çok güçlü sürgünleri var... Bu yıl oldukça heybetli birer sarmaşığa dönüşeceklerini umuyorum...

[Mesut Temiz]

Evet, Mart ayının ortalarına geldik ve tamus communis'ler şu ana kadar çok güzel ve sağlıklı bir gelişim gösterdiler. Özellikle bir saksıdakiler (ilk 3 resim) çok iri ve güçlü büyüyorlar, kalp şekilli koyu yeşil yapraklarıyla da harika bir görüntü oluşturuyorlar... Dahası, bu saksıdaki sürgünlerin bir kısmı çiçek salkımları da çıkarmaya başladı (2. resim), ki bu yaz sonu kırmızı sevimli meyvelerin de geliyor olduğu anlamını taşıyor...
Diğer saksıdaki sürgünler de sağlıklı, ancak birinci saksıdakiler kadar iri ve güçlü değiller (4. resim)...

[Sevgi Durul]

Evet, Mart ayının ortalarına geldik ve tamus communis'ler şu ana kadar çok güzel ve sağlıklı bir gelişim gösterdiler. Özellikle bir saksıdakiler (ilk 3 resim) çok iri ve güçlü büyüyorlar, kalp şekilli koyu yeşil yapraklarıyla da harika bir görüntü oluşturuyorlar... Dahası, bu saksıdaki sürgünlerin bir kısmı çiçek salkımları da çıkarmaya başladı (2. resim), ki bu yaz sonu kırmızı sevimli meyvelerin de geliyor olduğu anlamını taşıyor...
Diğer saksıdaki sürgünler de sağlıklı, ancak birinci saksıdakiler kadar iri ve güçlü değiller (4. resim)...


Ad yabancı gelmedi. Bizim bahçede de var ve bu (http://www.agaclar.net/forum/802696-post673.htm) mesajda adını öğrenmiştim. Bu sene meyvelerine dikkat edeyim. :)

[Mesut Temiz]

Ad yabancı gelmedi. Bizim bahçede de var ve bu (http://www.agaclar.net/forum/802696-post673.htm) mesajda adını öğrenmiştim. Bu sene meyvelerine dikkat edeyim. :)

Evet, bahçenizdeki bitki kesinlikle tamus communis ve bence bu bitkiye sahip olmakla çok şanslısınız... Kırmızı meyveleriyle, kalp şekilli parlak yeşil yapraklarıyla harika bir sık orman görüntüsü oluşturuyor... Yaz sonu muhtemelen ben de bahçeli evime geçeceğim, o zaman saksıdakilerin yanı sıra bahçenin en sevdiğim köşesine de birkaç tane ekmeyi planlıyorum...

[Mesut Temiz]

Tamus communis bitkim ilk defa olarak bu yaz meyvelerini verdi...
Saymadım, ama belki yüz tane meyve var üzerinde... Henüz çoğu yeşil, ama iki tanesi kızarmış... Sanırım önümüzdeki günlerde hızlı bir şekilde hepsi kızaracak...
Resimlerini paylaşmak istedim:

[Mesut Temiz]

Bu yıl ilk kez olarak tamus communis'lerimden meyve aldım ve nihayet kızarıp olgunlaştılar... Yaz sonunda kurumaya başlayan dallar üzerinde öbek halindeki bu küçük kırmızı meyvelerin görüntüsü her zaman çok hoşuma gitmiştir...
Aslında meyvelerin olgunlaşması ve dalların-yaprakların kuruması Ağustos'un bitiminden sonra oluyor, ama cam kaplı ve içeriden de az çok ısınan balkonda bitkilerim çok erken, kışın ortasında yeşillenmiş ve meyvelerini de erken vermişlerdi, ona bağlıyorum erken olgunlaşmalarını...
Ekte dün çektiğim iki resmi paylaşıyorum:

[kaknus]

Trabzon-Şalpazarı'nda "yılan bürüğü" dediğimiz bitki. Fındıklıklarda bolca olur. Kazara meyelerin ezilmiş hali vücudunuza dokunursa kaşıntılara ve deride yanmalara sebep olur.

[Mesut Temiz]

Trabzon-Şalpazarı'nda "yılan bürüğü" dediğimiz bitki. Fındıklıklarda bolca olur. Kazara meyelerin ezilmiş hali vücudunuza dokunursa kaşıntılara ve deride yanmalara sebep olur.

Saponin içeriğinden ötürü bitkinin kök yumruları, tüm yeşil kısımları ve meyveleri insan için zehirli... Tüm memeli hayvanlar için de zehirli, sanırım kuşlar meyvelerini yiyebiliyor...

Aslında Karadeniz bölgesinde de körpe sürgünlerinin toplanıp yemeğinin yapıldığını okumuş ve şaşırmıştım.. Sanırım kaynatıp suyunu süzdürerek saponini çıkarıyorlar... (Aslında dünyada en çok yetiştirilen yumrulu tarım mahsullerinden olan "yam" bitkisi de aynı cinsten ve çok büyük miktarlarda yetiştirilip bazı işlemlerden geçirildikten sonra tüketiliyor.)

Bu bitki Bodrum civarında da "acıot" adıyla sebze olarak tüketiliyormuş, ama çok pahalıymış diye okudum şu linkten:

Bodrumluların Severek Tükettiği Otlar (http://www.turkish-cuisine.org/print.php?id=139&link=http://www.turkish-cuisine.org/regional-cuisine-4/aegean-region-136/mugla-139.html)

[Mesut Temiz]

Evet, hasat zamanı geldi ve ilk hasadımızı yaptık... Harika görünümlü (ve insanlar için zehirli olduğundan kesinlikle yenilmemesi gereken) sevimli meyvelerimden bir kısmını topladım ve tohumlarını çıkardım, aspirinli suda yıkadım ve kuruttum... Bir kısmı benim saksılarıma ekilecek, bir kısmı Sapanca, Karusu gibi yerlerde ait oldukları ormanlıklara ekilecek... Bu bitki Marmara ve Karadeniz bölgelerinin (emin değilim ama belki Ege ve Akdeniz'in de) doğal faunasının bir parçası, ama bazıları maalesef ormanlık alanları istila ettikçe azalıyor kayboluyor... Ben de başkalarının yok ettiğini yerine koymayı seviyorum...

Meyve ve tohumların resimlerini paylaşmak istedim:

[Mesut Temiz]

Bu yıl tamus communis'lerim de daha güçlü çıktılar ve geliştiler... 3-4 metre uzunluğa ulaştılar ve meyve üretimleri de çok iyi oldu... Resimler birkaç hafta önce çekildi, şu anda daha da gelişmiş durumdalar...
Bu arada, bildiğiniz gibi, tamus communis'in diğer bir adı da dioscorea communis.. Yani Fil Ayağı (dioscorea elephantipes) ile çok yakın bir tür... Yaprakları aynı denilebilir, kök olarak da yumru geliştiriyor.. Fil Ayağı'nın yumrusu kadar gösterişli olmasa da, bu yıl bitkinin dip kısmında yumruların epey büyümeye başladıkları dikkatimi çekti... (2 numaralı resimde görülebilir..) Fil Ayağı'nın bakımı oldukça zor, birçok arkadaşın yaşatamadığını biliyorum... Tamus communis ise ılıman kuşak bitkisi, Anadolu'nun da doğal bir bitkisi olarak özel bir bakım istemiyor, açık bir balkonda gayet iyi gelişiyor... Üstelik çok sayıda kırmızı üzümsü meyvesiyle sonbaharda çok hoş bir görünüme de sahip... Fil Ayağı bakamayan arkadaşlar belki tamus communis'i denemek isteyebilirler...

[Sevgi Durul]

Bizde her yerde çıkmışlar yine. Fotoğrafları aktardığımda eklerim.

[Sevgi Durul]

Kendiliğinden çimlenenler. Meyvesine dikkat etmeyi unutmuşum, bu sene hatırlamayı umuyorum.:)

708196

708197

Dipnot: Konu Marmara bölgesinde açılmış fakat biz Ege bölgesindeyiz.

[Mesut Temiz]

Kendiliğinden çimlenenler. Meyvesine dikkat etmeyi unutmuşum, bu sene hatırlamayı umuyorum.:)

708196

708197

Dipnot: Konu Marmara bölgesinde açılmış fakat biz Ege bölgesindeyiz.

Sayın Sevgi Durul, 1 numaralı resimdeki kesinlikle tamus communis (Kök henüz küçükken yapraklar resimdeki gibi daha yuvarlak çıkıyor. Kök yıllandıkça daha kalın ve güçlü bir sap üzerinde, 2 numaralı resimdeki yapraklar gibi yapraklar vermeye başlıyor.)... Resimden tam seçilmiyor, ancak 2 numaralı resimdeki bitkinin sapı eğer odunsu ve gül dalı gibi dikenliyse smilax aspera veya smilax excelsa'dır... İkisinin yaprakları çok benzer, ancak smilax'lar odunsu asma gül şeklinde oluyor ve kalıcılar.. Tamus communis ise toprak üzerindeki kısmını kışın atıyor, dipteki pancarsı kısımdan her ilkbaharda tekrar ve daha güçlü gelişiyor... Anadolu'da aynı ormanlık alanlarda yetişiyorlar ve kendi adıma bu iki tür küçüklüğümden beri en sevdiğim bitkiler arasında yer alıyor... Bence bahçenizde ikisine sahip olmakla çok şanslısınız... :)

Smilax'lar da küme şeklinde kırmızı meyveler veriyorlar bu arada...
Hatta, ruscus aculeatus (tavşan memesi) demetlerine smilax meyvelerini bağlayıp kışın satar çiçekçiler... Ruscus aculeatus'un kendi meyvesi de kırmızı, ancak o hem tek olduğu hem de nadir geliştiğinden, sanırım smilax meyveleriyle çarpıcı bir görünüm elde etmiş oluyorlar...

http://www.agaclar.net/forum/marmara-bolgesi/3344.htm
http://www.agaclar.net/forum/karadeniz-bolgesi/3436.htm

Not: Gerek tamus communis gerek smilax excelsa (ve ruscus aculeatus) Karadeniz, Marmara, Ege ve Akdeniz kıyı bölgeleri boyunca doğal olarak yetişiyor, ama bildiğim kadarıyla Akdeniz'e doğru indikçe daha seyrek görülüyor...

[capaci]

tamus communis Türkçe dövülmüşavratotu adını nereden alıyor?

[Mesut Temiz]

tamus communis Türkçe dövülmüşavratotu adını nereden alıyor?

"Dövülmüş avrat otu" adı bitkiye dokunulduğunda deri üzerine kızarma ve şişmelere neden olduğu için verilmiştir... Hoş bir benzetme değilse de çok eski bir isimdir...