Bonsaide Yanaştırma Aşısı

[memet]

Bonsai4Me :: Bonsai from the UK

İnternet sitesinde, Harry Harrington'un bonsai üzerine makalelerinden üçünü, iznini alarak Türkçe'ye çeviriyoruz. Çevirileri tamamladıkça ekleyeceğiz.

Çeviri: Sakaki/ Taner Tuncer

üçüncü bölüm, bonsaide yanaştırma aşısı üzerine

İngilizce metni aşağıdaki linkte görebilirsiniz.

Approach Grafting for Bonsai

[memet]

Bonsaide Yanaştırma Aşısı

Alındığı bitkiden tamamen kesilip ayrılarak (aşılamadan önce) elde edilen bir aşı kalemi kullanılarak yeni bir dal veya sürgün elde etmeye çalışılan aşılar işin ustası için bile zordur. Bu tür aşılarda, bahçıvan tarafından yapılsa bile başarısızlık oranı söz konusudur; amatörler için bu başarısızlık oranı daha da yüksek olabilir.

Buna alternatif olarak uygulanan yanaştırma veya dal kaynatma aşısı (threadgrafting) tekniklerinde, yeni sürgün veya dal elde etmek için yapılacak aşıda kullanılacak dal (kurbanlık dal) bitkiden kesilip ayrılmadan kullanılır (bu dal genelde aşı yapılacak ağaçtan seçilir) ve yeni yerine kaynayıncaya kadar orijinal yerinden ayrılmaz.

Kurbanlık dalın aşı tutuncaya kadar yerinden ayrılmıyor/kesilmiyor olması, yanaştırma ve dal kaynatma aşısının (threadgrafting) aşı tekniklerini, bir acemi için bile daha kolay ve güvenli bir yöntem haline getirmektedir.
Ağacınıza aşılayacağınız yeni dalları seçmeden önce, gövdeden yeni sürgünler çıkmasını teşvik için bonsainizde sert budama yapmanın daha kolay ve hızlı bir yol olup olmayacağını değerlendiriniz. Yaprak döken ve büyük yapraklı ağaçların çoğunda Kış mevsiminde çok sert bir budama yapılması, İlkbahar ayları geldiğinde gövdede geriden sürgünler patlamasını teşvik edecektir. Ancak, bonsainizin dal yapısının zaten gelişmiş bir forma sahip olduğu, dallanmanın sağlanmış ve dolayısıyla sert budamanın bir seçenek olmadığı durumlarda, uygulanabilecek en iyi teknik dal kaynatma aşısı (threadgrafting) veya yanaştırma aşısıdır.

Prensipte dal kaynatma aşısı (threadgrafting) ile çok benzer olmasına karşın, yanaştırma aşısının yapılması ve başarıyla tamamlanması daha zordur. Yanaştırma aşısını denemeden önce dal kaynatma aşısına (threadgrafting) aşısına el alışkanlığı kazanmanızı tavsiye ederim.
Bonsaide Yanaştırma Aşısı

Dal kaynatma (threadgrafting) tekniğinde aşılanacak dalın (aşı için kullanılacak yeni sürgün), gövdede açılacak bir delikten geçirilmesi gerekmektedir.
Yanaştırma aşısında ise, aşılanacak dal ağacın bir kenarına (kabuk ve kambiyum tabakasına) sabitlenir ve aşı ağacın gövdesine/dalına kaynayana kadar o pozisyonda kalır.

çv1.jpg

Resimde bir Acer palmatum bonsaisinin gövde kesiği kısmında yeni bir dal ile yanaştırma aşısı gösterilmekte. Bu işlem, aşı yapılmadığı sürece açıkta kalacak olan yaralı noktada yeni bir dal oluşturmakla kalmayıp, ayrıca bu büyük yaranın kabuk bağlama veya kapanma hızını da artırmaya yardımcı olacaktır.

Yanaştırma aşıları, dal kaynatma aşısına (threadgrafting) alternatif olarak görülmelidir; her iki teknik de aynı amaca hizmet etmektedir, fakat her iki tekniğin birbirine göre avantajları ve dezavantajları da vardır.


cv2.jpg

Kaya Üstü Çalışması Ova Akçaağacı bonsaisinin (Acer campestre) fotoğrafında da görüleceği gibi, uygun görüldüğü şekilde ve yerde benzer durumlar için her iki teknik de kullanılabilir.

cv3.jpg

Sol taraftaki aşı (a) bir yanaştırma aşısıdır; sağdaki aşı ise (b) bir dal kaynatma aşısıdır (threadgrafting). Her iki teknik de ağaca yeni “kökler” kazandırmak için kullanılır.
Yanaştırma Aşısının Dal Kaynatma Aşısına (Thread Grafting) Kıyasla Avantajları ve Dezavantajları

Yanaştırma aşısının temel avantajlarından birisi, aşılama için kullanılacak daldaki dalcık ve yaprakların temizlenmesine gerek olmamasıdır. Bu da aşıyı, çam ve ardıç gibi iğne yapraklı türler için ideal kılar.

Dalın kaynatılmaya çalışılacağı ağaç gövdesinin çap olarak kalın olduğu ve bir delik açmanın zor veya imkansız olduğu durumlarda yanaştırma aşılarının uygulaması da daha kolaydır. Ayrıca gövdenin delinmesi gerekmediğinden, dal kaynatma aşılarının (threadgraft) aksine birbirine yakın birçok yanaştırma aşısı yapılabilir.

cv4.jpg

Dört adet ova akçaağacı fidesi, daha büyük bir ova akçaağacı bonsaisinin arka tarafına yanaştırma aşısı yöntemi ile aşılanmış halde

Yukarıdaki ova akçağacının gövdesi yaklaşık olarak 10 cm çapında. Dört adet ova akçaağacı fidesi, yeni yüzey kökleri oluşturmak ve gelişmiş bir nebari elde etmek amacıyla bu gövdenin arka tarafına yanaştırılmış durumda; bu işlemi böylesine kısıtlı bir alanda 4 dal kaynatma aşısı (threadgraft) ile yapmak kolay olmazdı. Yukarıda gösterilen örnekte yanaştırma aşılarının kullanılması sayesinde, ağaç gövdesini defalarca delmek gerekmediği gibi ağaca önden baktığınızda görünebilecek olan 4 dal kaynatma aşısı (threadgraft) yara izleri de önlenmiş olmaktadır.

Elbette yanaştırma aşısının dikkate almamız gereken dezavantajları da bulunmaktadır. Öncelikle, yanaştırma aşıları dal kaynatma aşıları kadar "temiz” görünümlü değildir. Dal kaynatma aşısında (threadgraft) uygulanan basit giriş ve çıkış deliğinden ziyade, bir yanaştırma aşısında aşılanacak dalın yanaştırılması için bir miktar ağaç kabuğunun sıyrılarak alınması gerekmektedir. Aşının tutmasından, aşı bölgesinin kabuk bağlamasından ve iyileşmesinden sonra bile aşıdan kaynaklanan yara izi bazen belirgin kalabilir ve doğal görünmeyebilir.

Bir dal kaynatma aşısı (threadgraft) kaynadığında, küçük bir giriş deliği kısa sürede kapanabilecekken, ağaç kabuğunu soyarak verilen hasarın iyileşmesi daha uzun sürebilir.

Yanaştırma aşılarının başarılı olması daha çok ağacın cinsine, kalın bir kabuğunun/kambiyum tabakasının olmasına ve yara kapatma/iyileşme özelliğinin güçlü olmasına bağlıdır. Yanaştırma aşısı, kabuğu ince olan, iyileşme/kabuk bağlama özelliği yavaş/zayıf olan ve özellikle de yara kısmının kenarlarında kambiyum tabakasının geriye doğru kuruma yaptığı ağaç türleri için pek uygun değildir.

Son olarak, eğer her şey yolunda gitmez ve aşı tutmazsa, dal kaynatma aşısı (threadgraft) en kötü ihtimalle geride gövdede kapanması gereken iki küçük delik bırakacaktır, öte yandan yanaştırma aşısının başarısız olması durumunda geride çirkin ve göze çarpan bir yara izi bırakabilir.

Özetle söylemek gerekirse, yanaştırma aşılarının uygulanması oldukça kolay olmasına karşın, bu aşıyı kullanacağınız zamanı ve yeri tespit etmesi daha zordur. Kullanılan ağaç türüne, aşının konumuna, oluşacak yara dokusunun görülebilirliğine ve elimizdeki ağacın sağlığına ve gücüne çok dikkat edilmelidir. Yara kapanma sürecinin ve iyileşmenin hızlı olabilmesi ve aşının tutma süresinin kısa olabilmesi ve ayrıca sebep olunan yara izinin çabuk iyileşebilmesi için hem aşı için kullanılacak dalın hem de ağacın güçlü bir şekilde gelişim gösteriyor olması önemlidir.

Genel bir kılavuz olması açısından, yanaştırma aşılarını tüm Acer/Akçaağaç türleri (güç bakımından daha zayıf olduğu için kırmızı yapraklı cinsleri daha az uygundur), Karaağaçlar, Ficuslar/İncirler, Çamlar, ve kambiyum tabakası/kabuğu kalın olan Ladin, Sedir, Karaçam ve Servi gibi diğer benzeri iğne yapraklılar için öneririm.

Yanaştırma aşısında deneyim kazanmak için, olağanüstü büyüme hızlarından ve yara iyileştirme/kapatma kabiliyetlerinden ötürü Trident, Dağ Akçaağaçları veya Ficus/İncir türleri başlamak için en iyi adaylardır. Ayrıca ağaçların bonsai saksılarında çok yavaş gelişim göstermesinden ötürü, alıştırma saksılarında olan ve bu yüzden gelişimleri hızlı olan bonsai adayları üzerinde tecrübe etmenizi öneririm.

[memet]

Yeni Bir Dal Elde Etmek Amacıyla Acer Palmatum’a (Japon Akçaağacı) Bir Yanaştırma Aşısı Uygulaması

Aşağıdaki resimlerde gösterilen, üzerinde daha önceden yeni bir sürgün veya filiz vermemiş ancak bir dalın ihtiyaç duyulduğu 'ölü bir nokta‘ bulunan kalın gövdeli bir Acer Palmatum veya Dağ Akçaağacı bonsaisidir.
Bu özel aşının ikinci bir amacı da 2 sene önce kesilmiş olan büyük bir dalın budanmasından ötürü ortaya çıkan bu mevcut büyük yaralı bölgenin kapanmasını yeni elde edilecek dalın hızlandıracak olmasıdır.

cv5.jpg


Bu işlemin birinci aşaması, aşı tam olarak iyileştiğinde yeni dalın gövdede çıkmasını istediğimiz noktayı tam olarak işaretlemektir. Bu örnekte siyah bir markör kalemi kullandım.

cv6.jpg

Kambiyum tabakası ve kabuk keskin bir bıçakla, aşıyı uygulayacağımız çizgi boyunca kesilip alınır. Bu açacağınız kanalın, aşı için kullanacağınız dalın kendi kabuk tabakasını zedelememek amacıyla sadece aşılanacak dalı içine almaya yetecek genişlikte olmasına dikkat ediniz.

cv7.jpg

Daha sonra açılan kanalın içinde kalan kabuk çıkarılır; bu örnekte bir Dremel kullandım ancak bu iş için el aletleri gereğinden fazla yeterli olacaktır. Açılan kanalın aşılanacak dalın tam içine oturmasına yetecek derinlikte olması veya mümkünse dalın gövde kabuğu seviyesinin çok az altında olacak şekilde ayarlanması önemlidir. Böylece, temiz bir yara elde edilir ve aşı dalının sabitlenmesini kolaylaştırır.
cv8.jpg


Aşılanacak dalı yani ‘kurban dalı’ aynı ağaçtan seçtim. Bu dal, aşı konumuna uzanabilmesi ve bükülebilmesi için ağacın farklı bir bölümünde yeterince uzamasına izin verilmiş bir daldır.
Farklı bir ağacın dalı da kullanılabilir ancak aşı kaynamakta iken diğer ağacı da devamlı uygun pozisyonda tutmanın pratik bir yöntem olmadığını unutmamak gerekir. Aşılanacak dal ile aşının uygulanacağı gövde aynı cins olmalıdır; hem aşılanacak dalın hem de aşı uygulanacak ağacın gövde ve yaprak örtüsünün aynı olması için aynı türün ve/veya çeşidin kullanılması normaldir. Bununla birlikte, bir çam veya ardıç türünün yaprak örtüsünün (folyajının) başka bir türe aşılanması da alışık olunmadık bir durum değildir.
Yanaştırma aşısı tutuncaya kadar aşılanan dalın yerinden oynamaması çok önemlidir.
Dalın emniyetli bir şekilde sabitlenmesi, iyileşme/tutma aşamasında aşının oynamamasını ve kırılmamasını sağlar. Ayrıca ağaç gövdesinin yarayı kapatma/kabuk bağlama sürecinde aşılanan dalın ‘reddedilmemesini’ veya yuvasından çıkmamasını sağlar. Aşı tamamen kaynadıktan sonra bile ihtiyatı elden bırakmayınız, kapanan yaranın aşılanan dalı güçlü bir şekilde yerinde tutması birkaç yıl alacaktır. Dolayısıyla aşılanan dalı sabitlemek, ilerleyen yıllarda aşının kazara kırılmasını önleyecektir
cv9.jpg

[memet]

Aşılanacak dalı sabitlemenin birçok yolu vardır. Çelik kullanmaktan kaçınınız, bakır, pirinç, veya alüminyum uygun olacaktır. Ben alüminyum veya bakır bonsai teli kullanmayı yeğliyorum. Ancak, raptiye, iğne, vida da kullanılabilir. 1,5 mm’lik bonsai telinden yapılma bir sabitleme köprüsünü takabilmek için açtığım iki tane 1,5 mm çapında deliği yukarıdaki resimde daire içinde görebilirsiniz

cv10.jpg

Daha sonra telin uçları deliklere yerleştirilir...

cv11.jpg

…ve dalın bir ucunu sağlamca sabitlemek için çekiçle dikkatlice çakılır. Dalın yarığın/kanalın içinde kalan kısmını sabitlemek için ikinci bir alüminyum tel aynı şekilde kullanılır. İlerleyen tarihlerde, aşının etrafındaki alan tamamen iyileştiğinde, bu tellerin görünen kısımlarını çıkacağım, fakat yara dokusunun telleri içine çekmesi bir sorun da yaratmaz.

cv12.jpg

Son olarak, aşının tamamı budama/yara macunu ile kapatılır. Daha sonra, iyileşmenin daha hızlı olmasını sağlamak amacıyla aşılanan dal mümkün olduğunca güçlü bir şekilde büyümesi için kendi haline bırakılır. Dalın girdiği taraftaki yaprakların budanmış olduğuna dikkat ediniz. Aşının daha hızlı kaynaması için, büyümeyi/gelişmeyi dalın çıktığı tarafta teşvik etmeniz gerekir (yeni dalın çıktığı taraf); bunun için, dalın girdiği tarafta kalan tüm yaprakları ve sürgünleri budayınız.

cv13.jpg


Özellikle bu ağaçta, aşılanan dalın bir sonraki senenin yaz mevsiminde ayrılabileceğini düşünüyorum.
(a) ile işaretli kısım iyileştiğinde, dalın gövdeden çıktığı noktanın en başında olmasını istediğim nokta olduğunu görebilirsiniz.
Dal kaynatma aşısında (threadgrafting) ise, aşılanan dalın, gövdeden ilk sürgün noktasına kadar olan mesafenin kısa ve ilk sürgün noktası veya yaprak çıkış noktasının (b) aşılama noktasından yeni 'dalın' çıktığı noktaya yakın olabilecek şekilde konumlandırılmasına dikkat ediniz. Bu, ileride dallandırma ve dal yapılandırma için çok faydalıdır.
“c” noktasındaki tel, dalı sağlam bir şekilde yerinde tutar; aşı kaynadığında, dalın “c” noktasındaki alt kısmından dal kesilecek ve tel çıkarılacaktır.

Yanaştırma Aşısının Ayrılması

cv14.jpg

Dal kaynatma aşılarında (threadgrafts) olduğu gibi, yanaştırma aşısında da dalın çıktığı tarafta (b) giriş kısmına göre (a) bariz bir şekilde daha kalın bir hale geldiğinde, dalın veya aşının sadece dal ile taşınan besinlerle beslenmediği, aşı noktasından da beslendiği söylenebilir.
Yine aynı şekilde dal kaynatma aşılarındaki (threadgrafts) gibi, ağaca kendi enerji akışını ayarlama fırsatı vermek ve aşılama noktasının dalı besler hale gelmesini teşvik etmek amacıyla aşılanan dalı aşı noktasının biraz uzağından keserek ayırınız.
Dalın kalan kısmını, tamamen kesilebilir ana gelene kadar birkaç hafta süresince azar azar keserek kısaltınız.

Zamanlama

Yanaştırma aşıları, teorik olarak yılın herhangi bir zamanı yapılabilir; ancak zamanlama için en iyi kararı, yapacağınız aşının özel gereksinimlerini ve risklerini göz önünde bulundurmak suretiyle verebilirsiniz.
Genelde ben daha çok, hem dalın hem de dalın çıktığı verici dal veya ağaç gövdesinin yara iyileştirme ve kapatma yeteneğinin en hızlı olduğu büyüme dönemlerini tercih ederim.
Bu dönemlerde, aşı dalını kaynatmak için açılan kanalın/yarığın kenarlarının geri kuruma (uyku döneminde bazı yaprak döken cinslerde görülebilen bir durum) yapma riski yoktur (veya çok düşüktür). Açılan yarığın kenarları geri kuruma yaptığında, aşının tutması daha uzun sürer.

Yanaştırma aşısının tutması ne kadar sürer?

Yanaştırma aşısı hakkında en çok sorulan soru ‘aşının ne kadar sürede tutacağı ve ne zaman ayrılabileceğidir”?
Bununla ilgili olarak kesin bir süre beyan edemem; bu daha çok dalın gücüne ve büyüme hızına, aşının yapıldığı döneme ve aşının uygulandığı ağacın cinsine bağlıdır.
Örneğin, büyüme döneminde aşı uygulanan çok sağlıklı/güçlü bir Ficus'ta sadece 2 ila 3 ay içinde aşı başarıyla tutar ve ayrılabilir hale gelir, öte yandan yavaş büyüyen iğneli cins bir ağaçta bu süre 3-4 yılı bulabilir.
Bununla birlikte, hızlı büyüme gösteren yaprak döken ve iğneli ağaçlarda büyüme döneminde uygulanan aşıların genelinde, aşının başarılı olması ve ayrılabilir hale gelmesi bir ila iki seneyi bulur. Tipik olarak, bu makalede resimlerini vermiş olduğum Acer yanaştırma aşıları, yaz mevsiminin ortalarında uygulandı ve gelecek yılın yaz mevsiminin sonlarına doğru hazır hale gelecektir.