Türk Mitolojisi'nde Ağaç

[Halit Togay]

Yazacak ne çok şey olsa gerek .
Ağaca atfedilen değeri belli eden şeylerden en önemlilerinden biri "adak ağaçları ve çaput bağlama adeti"dir sanırım. Bir ağaç kutsal bellenir , adak adanır ve dileğin gerçekleşmesi için bir çaput bağlanır ; bu "ağaç unutma bak dileğimi gerçekleştireceksin çaput sende ben de unutmayacağım çaputu bağladım çünkü" demek gibi birşey.

[ortanca]

Biraz araştırdım umarım çok uzun bir yazı değildir Sn. Malina sakın kızma
Türk etnik-kültürel geleneğine baktığımızda, önemli bir yer tutan ağaç miti, Türk düşüncesinde yaratılış nedeninin başlıca motiflerinden biri olarak gösterilir. Bu düşünceye göre, ilk insan dokuz budaklı bir ağacın altında yaratılmıştır. Türk mitolojisinde, “Evliya Ağaç”, Tanrı’ya kavuşmanın yoludur. İnanışa göre, yüce dağlar gibi bazı kutsal ağaçların bakışları da gözle görülemeyecek kadar göklere yükselir ve göklerde olduğu sanılan ışık dolu cennet alemine ulaşır. Cennet ise Ulu Tanrı’nın gözle görülebilen yanına çevrilmiştir.Böylelikle, “Evliya Ulu Ağaç” Türk düşüncesinde Tanrı’nın ilahi özelliklerinin maddi dünyadaki sembolü haline gelmiş, başka bir deyişle onu sembolize etmiştir. Ağaç, Türk halklarının geleneksel dünya görüşlerinde, insanların birbirleriyle ve doğanın insanlarla bağını da sembolize eder.

Tanrı’yı sembolize eden kutsal Evliya Ağaçları’nın, Türk mitolojisindeki tanımına uygunluğu açısından birçok özelliği vardır; bu ağaçların tek ve benzersiz olması, ölümsüzlüğü sembolize etmesi ve sığınacak yer olması bunlardan bazılarıdır. Bu özellikler, aynı zamanda “Ulu Gök Tanrı”nın taşıdığı özelliklerdir. Bu nedenle, ağaç kutsal bilinmiş ve onu kesmek günah sayılmıştır. Tanrı Dağı gibi, “Evliya Ağaç” da Türk mitolojisindeki Tanrıcılıkta Tanrı’yı temsil etmektedir.

Türk halklarında, ağaçların bereketli olması veya birkaç yıl ürün vermeyen ağaçların ürün vermesi için, "ağacı korkutmak" gibi adlarla bilinen gelenekler vardır. Uykuda, çiçeklenen ağaç görmenin, dünyaya çocuk geleceği, yıkılan ağaç görmenin de ölümün işareti olarak yorumlanması, ağaçlara bağlı eski inanışların bir ürünüdür. Mitolojik inanışa göre, öbür dünyada her yaprağı bu dünyadaki bir insana ait olan bir ağaç vardır; bir insan, yaprağı sararıp yere düştüğü zaman ölür.

[malina]

Bu yazı uzun diye ne zaman kızdım ki?

[malina]

Her mikro evrende merkez olarak kabul edilen bir yer vardır ve bu yer ‘Dünyanın Merkezi’ olarak kabul edilir. Şamanizm’e göre evren üç kozmik bölge (gök, yeryüzü ve yeraltı‘ Cehennem’)’den oluşur. Bu üç kozmik bölge merkezlerinden geçen bir eksenle ‘Axis mundi’birbirlerine bağlıdır.

Doğal olarak bu eksen bir açıklıktan, bir delikten ibarettir ve tanrılar yeryüzüne, ölüler de yeraltına bu delikten inerler. Şamanlar da göğe veya yeraltına yaptıkları mistik yolculuklarda bu geçidi kullanırlar. Üç kozmik bölge arasındaki iletişimi sağlayan simgesellikler de oldukça çeşitli ve karışıktır.

Gökyüzü ile iletişim de ‘Axis mundi’ye atıfta bulunan veya doğrudan onusimgeleyen bir dizi imge aracılığıyla yapılır: Kozmik dağ, kozmik ağaç (Altaylarda ‘at çakı’), hayat ağacı, merdiven, sarmaşık vs.

Bu çalışmamızda kozmik ağaç (Altaylarda ‘at çakı’) simgesi üzerinde durulmuştur.


Eski ve geleneksel toplumlar, içinde yaşadıkları çevreyi bir mikro evren olarak algılamışlardır. Kendilerine göre dışa kapalı olan bu evrenin sınırlarında, bilinmeyenin,biçimlenmemişin alanı başlamaktadır (Eliade 1992: 16). Her mikro evrende, merkez olarak kabul edilen kutsal bir yer vardır ve bu yer ‘Dünyanın Merkezi’ olarak algılanır.

Üç kozmik bölge (Gök, yeryüzü ve yer altı ‘Cehennem’) kavramını bilen kültürlerde,‘merkez’ bu üç bölgenin kesişme noktasını oluşturmaktadır (Eliade 1992: 19). Evrende üst üste üç büyük katman veya bölge vardır; bunlar merkezlerinden geçen bir eksenle‘Axis mundi’ birbirlerine bağlıdır (Eliade 1999: 291).

Doğal olarak bu eksen bir açıklıktan, bir ‘delikten’ ibarettir ve tanrılar yeryüzüne, ölüler de yer altına bu delikten inerler. Şamanlar da göğe ve yeraltına yaptıkları mistik yolculuklarda bu geçidi kullanırlar (Eliade 1999: 292).

Üç kozmik bölge arasındaki iletişimi sağlayan simgesellikler de oldukça çeşitli ve karışıktır. Gökyüzü ile iletişim de ‘Axis mundi’ye atıfta bulunan veya doğrudan onu simgeleyen bir dizi imge aracılığıyla yapılır: Temel direk, dağ, ağaç, merdiven, sarmaşık vb.(Eliade 1991: 18).

Doğal olarak bir merkezden geçtiği düşünülen eksenler, yeryüzünün tam ortasında, göbeğinde yer alırlar. Merkez simgeciliğinin en yaygın çeşidi, evrenin merkezinde bulunan ve üçkozmik bölgeyi bir eksen gibi birbirine bağlayan ‘kozmik ağaç’tır.

Altay Tatarları yeryüzünün göbeği üzerinde, her şeyin merkezinde, tepesi Bay Ülgen’in (Büyük tanrı) oturduğu yere değen dev bir çamın, yeryüzü ağaçlarının en büyüğünün bittiğini söylerler (Jean Paul Roux 2000: 27-28).

Yakutların Er-Sogotox destanında ise, geniş yeşil alanın ortasında, kökleri yerin dört kat altına inen, üst ucu dokuz kat göğün dokuzuncu katına ulaşan, yedi kulaç yapraklı, dokuz kulaç kozalaklı kökünün altından kutsal bengü su çıkan, tahmin edilemeyecek kadar yaşlı bir ağaçtan bahsedilir (Vasilyev1996: 15).

W. Radloff’un derlediği Er Töştük destanında da Yer’in tam ortasında(=merkezinde) ve başı göğe değen bir çınardan bahsedilir (Kayıpov 1990: 212-213)1.

Kozmik dağ ile aynı nitelikte, evrenin iki ya da üç düzeyini birbirine bağladığı kabul edilen ve bazen göğü destekleme işlevi taşıyan bu kozmik ağaç, Şamanizm’de büyük rol oynar. Gövdesi üst açıklıktan geçecek biçimde yurt’un merkezine dikilmiş (Altay Tatarları, Buryatlar), çoğunlukla yedi ya da dokuz dallı olan bu ağaç, şamana, otanrısal yolculuk sırasında merdiven görevi görür (Roux 2000: 27-28).

Çünkü ulu tanrı Ülgen bu ağacın tepesinde, göğün en yüksek katında (=17. katta) oturmaktadır (Çoruhlu1999: 91)


Kaynak:
Folklor/Edebiyat, Sayı 35, (2003/3), Sayfa 181-184.
Gazi Ü. Kırşehir Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü

[ortanca]

Orijinal Mesaj Sahibi malina

Bu yazı uzun diye ne zaman kızdım ki?

Sadece tedbirli olayım dedim ilk defa bu kadar uzun bir mesaj yazdımda

[malina]

ilk defa bu kadar uzun bir mesaj yazdımda

Uzun yazıya kızmam ama de/da'ları birleşik yazanlara fena halde kızıyorum

[sukranayalp]

Demek Çam ve Çınar ağaçları doğu mitolojisinde önemli yere sahipler.

[ortanca]

Orijinal Mesaj Sahibi malina

Uzun yazıya kızmam ama de/da'ları birleşik yazanlara fena halde kızıyorum

tamam bundan sonra daha çok dikkat edilecek

[Müjgan]

Buna benzer bir konu anasayfada da vardı sanki, ama orada göz önünde değildi

http://www.agaclar.net/index.php?id=456

[ortanca]

sahiden niye göremedim ben o sayfayı?