Yılan görünümlü kertenkeleler.
 

Herkese merhaba!

Yaz mevsiminin gelmesiyle her yerde sürüngen arkadaşlarımızı görmeye başladık. Yılanla karıştırılan kertenkeleler hakkında bir yazı yazacağımı daha önce forumda da söylemiştim. Bu konuda elimden geldiğince bilgim dahilinde bir şeyler paylaşmaya çalışacağım.

Yurdumuzda yılanla karıştırılabilecek kertenkele türleri 3 tanedir: Pseudopus apodus, Anguis fragilis (Aile: Anguidae) ve Ophiomorus punctatissimus (Aile: Scincidae). Ayrıca ayrı bir alt takımda (Amphisbaenidae) ele alınan Blanus strauchi türü de ülkemizde yayılış göstermektedir ve yılanla karıştırılabilir.


Aile (Familya): Anguidae (Yılan Kertenkelegiller)

Bu hususta en başta Anguidae ailesine dahil olan türleri ele almamız gerekir. Bu ailede hem bacaklı hem de bacaksız (bu yazıca “bacaksız”dan kastedilen “bacakları körelmiş”tir) formlar bulunur, ancak Türkiye’deki iki türü de bacaksızdır. Ailenin üyeleri Amerika, Asya, Avrupa ve Kuzeybatı Afrika’da dağılış gösterir. Bu aileden Türkiye’de iki tür vardır:

Tür: Pseudopus apodus (syn. Ophisaurus apodus) (Oluklu Kertenkele)

Boyları 1-1,5 m kadar, konuya hakim olmayan birinin tereddütsüz yılan diyeceği bir kertenkele türüdür. Anal açıklığın iki yanında, mahmuz şeklinde arka bacak kalıntıları mevcuttur (3 numaralı fotoğrafta görebilirsiniz). Sırttaki keratin pulların altında kemik plaklar/pullar bulunur (osteoderm). Vücudun her iki yanında oluk şeklinde bir girinti bulunur. Bu girintilerde kemik plaklar bulunmadığından hem hareket esnasında hem de soluk alıp vermede önemlidir.

Bu türde yüksek derecede yaşa bağlı renk-desen varyasyonu görülür. Erginlerin rengi düz, yani lekesiz kahverengi ve baş kısımları açık kahverengiyken (1 numaralı fotoğraf), juvenil (genç) bireylerin rengi grimsidir ve sırtta enine koyu lekeler mevcuttur.

Geniş bir yayılışı vardır. Yayılış alanı Hırvatistan’dan Kazakistan’a ve Rusya’nın güneyine ve İsrail’den Afganistan’a kadar olan bölgeleri kapsar. Türkiye’nin her bölgesinde bulunur ve iki alttür ile temsil edilir: Anadolu’nun kuzeyinde ve doğusunda P. apodus apodus; Anadolu’nun batısında ve Trakya’da P. apodus thracius. Genellikle taşlık/kayalık ve çalılıkları tercih ederler. Ana besinleri salyangoz ve çekirge türleridir. Diğer bazı arthropodları da yiyebilir.

Serbest hareketli göz kapakları ve dış kulak deliklerinin bulunmasıyla kolaylıkla yılanlardan ayırt edilebilir (2 numaralı fotoğrafta göz kapaklarını ve kulak deliğini görebilirsiniz). Yılanlarda göz kapakları birleşerek gözün önünde saydam bir perde oluşturmuşlardır, yani hareketli göz kapakları yoktur; ayrıca yılanlarda dış kulak körelmiştir, yani kulak delikleri yoktur. Ayrıca bu tür yılanlar kadar esnek değildir, kemik plaklardan dolayı yılanlar gibi çöreklenemezler ve hareket ederken çok fazla ses çıkarırlar.

Çok ürkek bir hayvandır, insandan hemen kaçar. Yılan benzeri görünüşü nedeniyle, birçok kişi bu kertenkelenin bir yılan olduğunu zanneder. Şimdiye kadar, onlara gösterdiğimde kertenkele olduğunu söyleyen birine rastlamadım. Ve daha sonra onlara bir kertenkele olduğunu söylediğimde tabi ki bana inanmadılar :) Bu yanlış düşüncenin ötesinde, bu türün çok çok zehirli bir yılan olduğuna inanılmaktadır ve görüldüğü zaman anında öldürülmektedir. Tabi ki, bu tür bir kertenkeledir, yılan değildir ve tamamen zararsızdır.

Tür: Anguis fragilis (Yılan Kertenkele)

Bu da ilk bakışta yılanla karıştırılabilecek bir kertenkele türüdür. Ancak serbest göz kapaklarına sahip olması, bu tür için de yılanlardan ayırıcı bir özelliktir. 30-35 cm’lik boyuyla Pseudopus’a göre daha küçük bir kertenkeledir. Ayrıca bu türde bacak kalıntıları yoktur ve kulak deliği de zor fark edilir.

Sırt rengi grimsi-kahverengi veya koyu kahverengidir, karın rengi ise beyaza yakın, grimsidir. Vücutlarını yılanlar gibi esnetemezler, bükemezler. Ormanlık ve çalılık alanlarda taş altlarında yaşarlar ve böceklerle beslenirler. Avrupa’nın büyük bir bölümünde ve Batı Asya’da yayılış gösterir. Yurdumuzda iki ayrı alt türle, daha ziyade Trakya ve Karadeniz’den bilinir: Kuzeybatı Anadolu’da A. f. fragilis, Kuzey Anadolu’da A. f. colchicus.


Aile: Scincidae (Parlak Kertenkelegiller)

Tür: Ophiomorus punctatissimus (Toprak Kertenkelesi)

16-18 cm kadar olan bu kertenkelenin vücudu nispeten silindir şeklindedir. Bu türde de bacaklar bulunmadığından küçük bir yılana benzetilebilir. Bu türde istisna olarak kulak deliği de bulunmaz (bazı istisnalar dışında kertenkelelerde kulak deliği vardır). Ancak hareketli göz kapakları mevcuttur ve alt göz kapağında saydam bir disk vardır. Sırt rengi; açık sarı zemin üzerinde, özellikle kuyruk kısmında daha belirgin olacak şekilde, sıralar halinde daha koyu renkli noktalar bulunur.

Türkiye’de Güneybatı Anadolu’da; Kaş, Finike ve Fethiye civarından bilinmektedir ve çok ender olarak görülür. Bu cinsin Türkiye’den bilinmeyen diğer türlerinde bacaklar bulunur ve ağırlıklı olarak İran’da dağılış gösterirler.


Alt takım (Subordo): Amphisbaenidae (Kör Kertenkeleler, Halkalı Kertenkeleler)

Bu alt takım, kertenkelelerle yılanlar arasında geçiş teşkil eden ilginç bir gruptur. Bazı özellikleri nedeniyle ne kertenkelelere, ne de yılanlara dahil edilmemekte ve Pullular (Ordo: Squamata) altında ayrı bir alt takım olarak ele alınmaktadır. Vücutları dıştan bakıldığında bariz halkalı ve silindiriktir. Çoğu türünde bacak bulunmaz. Gözleri körelmiş ve kulak açıklıklarıyla birlikte deri altına gizlenmiştir.

Tür: Blanus strauchi (Kör Kertenkele)

Boyları otalama 20 cm kadardır. Kulak delikleri ve gözleri deri altına gizlenmiştir. Bacaklar körelmiştir. Gövdenin her iki tarafında uzunlamasına hafif bir girinti bulunur. Vücutlarını kasarak arkaya doğru da hareket edebilirler. Kuyruk kısa ve sivridir. Toprak ve taş altlarında yaşar ve küçük böcek, çıyan gibi canlılarla beslenir. Türkiye’de Batı, Güney ve Güneydoğu Anadolu’da yayılmıştır (Alt türler: B. s. strauchi, B. s. bedriagae, B. s. aporus). Bu da sık karşılaşılan bir tür değildir.

Kaynaklar:

Budak, A., Göçmen, B. (2005). Herpetoloji. Ege Üniversitesi Yayınları, Fen Fakültesi Yayın No: 194. 226 s. İzmir.

İğci, N. Arazi gözlemleri.


NOT: P. apodus dışındaki türlerin elimde orijinal fotoğrafları yok. İnternetten bulup koymayı da uygun görmediğimden türlerin adını yazıp görsel olarak aratırsanız birçok fotoğraf bulabilirsiniz.

Sevgi ve saygılarımla,
Naşit İĞCİ

Evet bu türler içinde en şanssızı oluklu kertenkele. Büyük bir vücudu var ve yılan öldürmeye kendini şartlandırmış birçok insan için iyi bir av. Ne yazık ki bilim çevreleri dışında pek az insan bunun kertenkele olduğunu biliyor. Hele bu türle en çok karşılaşma ihtimali olan çiftçi ve çobanların bu konuda hiç bilgisi yok. Bu tür benim memlekette de var. Adı da demir yılan. ( Vücudu sert olduğundan dolayı. ) Aşağıdaki linkte kasabamın kurbağa ve sürüngenlerini tanıttığım bir yazı var. Oluklu da bunlardan biri.
http://www.inceler.org/component/opt...27/topic,30.0/

Pseudopus apodus
 

Evet, arazide sık olarak ölüsüne rastladığım hayvanlardan biri maalesef. Diğer sürüngenlere nazaran çok daha fazla korkak olmaları buna bağlanabilir:confused:

Saygılar

birşey sorabilirmiyim bizim buralarda görülmeye başladı ben yılanları olsun kertenkeleleri olsun ellemeyi onlara dokunmayı çok seviyorum bu kertenkeleyi ellebebilirmiyim herhamgi bir zararı olabilir mi bana zehirli olup olmadığını lütfen söylermisiniz gerçekten harika canlılar bunlar

Ben zararlı olduğunu sanmıyorum.Bu cinsin bir yılan değilde kerketenkele ırkına ait olduğunu öğrenmemde bu site sayesinde oldu.

3 yıl önce yazın dükkanımın içine tezgahın altına girmişti.Elimle yakalamaya çalıştığımda elimden kayıp gidiyordu. O kadar elimi uzattım ama hiç bişey yapmadı.Kör yılan olarak biliyoruz , zehirsiz ve sakin bir hayvan derler.Sonra kendiliğinden çıkıp gitti.

sen de baya cesaretliymişsin ben gördüm ama elime alamadın en azından baya büyük göründü kargalar etrafına toplanmıştı sanırım gagalıodu oonu sonra yanına gittim baya da büyüktü aslında o kadar büyük ağızlı yılan da görmemiştim ya birdahaki sefere onunla yan yana resim çekileceğim tabi görürüsem birdaha karşıma çıkar inşallah :(

bizim köryılan dediğimiz şeyler heralde bulunca tavuklara atardık:))

ama bunun kör gibi bir hali yok cin gibiymiş pardon

Aman her yılan böyle değildir. Aklınızda olsun bu cins çok safca davranıyor,ağır kalıyor diğer yılanların yanında...Derisiyle ilgili hatırladığım bişey var. Sert ve kaygan, iri pullu deriye sahip . Diğer yılanlar gibi yumuşak değil...

Geçen yıl bodur pitosporum içinden çıtırtılar geliyordu. Yumurta kırılmasını andıran sesler. Pitosların kıpırdaması. Sonunda eşim çığlık atarak onu gördüğünü vs.

Bahçemizde yılan var diye iyice tırsmıştık.

Geçen haftasonu benzer tıkırtılar geldi kulağımıza. Dikkat kesildik. Ses de kesildi. Avcı sokak kedisi oraya yöneldi fakat ses kesildi, kedi de başka tarafa gitti.

Küçük saksının yerini değiştirmiştim,kilere yöneldim ki arkamdan bir hışırtı. Arkamı döndüğümde belini gördüm. Kahverengi pırıl pırıl parlıyordu. 1 inç boru kalınlığında beli hızlıca odun kütüklerinin arasına girdi.

İyice tırsmış olduğumuzdan her yere kükürt serptik.

Öğrendik ki kertenkele imiş. Salyangozları ve çekirgeleri severmiş.

Kafasını göremedim hala bir şüphe var içimde. Bilimsel yazıları görmesem inanamayacağım. Bizim gibi çok kişi vardır, yılan sanan.

İçimize biraz su serpildi.:rolleyes:

Bizim burada "kara sopa" diyorlar bu hayvancağızlara ve genellikle öldürmüyorlar, zararsız deyip geçiyorlar. Nisan aylarında gündüz vakitleri en sık rastlandıkları zaman. Arazide on dakika içinde -abartısız- en az on tanesiyle karşılaşıyoruz bahsettiğim vakitlerde.

Cumartesi aralarına saklanıyor diye kütük şeklindeki büyük odunları kesilmiş küçük odunların üzerlerine istifledik. Çırpı şeklindeki tutuşturmalık ince daldıkları kovalara doldurduk.
Pazar günü misafirler için mangal yakmak için çırpılardan ilk çubuğu kovadan çektim ve bir çıtırtı duydum. Kovaya dışardan çukurlara vurup gürültü yaptım. Bizimkisi kovadan kafayı gösterdi. Kovadan çıkıp odunların arasında kayboldu.
Mangalın dumanını odunlara yönlendirdim.
İnşallah gitmiştir. Yoksa ne bende nede Hanım'da yürek kalmayacak. Mübarek tıpkı yılan. Kafasını görmesem kertenkele olduğuna inanmayacağım. Insanı ürkütüyor vesselam...
Salyangozlar gözükmüyor.
Kükürt falan fayda etmiyor.
Acaba ne buluyor bahçede.

Yazık ya ne güzel sevmiş sizin bahçeyi, yaşasın gitsin bir köşede işte :(

Sn Nomad,

Biz onun durumuna üzülmüyoruz. Onca kedi arasında barış mı imzaladılar nedir?
O mutlu mesut da bizim durum doktorluk.

Korkmamamız gerektiğini anladık.
Korkuyu nasıl yeneceğimizi bilemiyoruz...

Hafta sonumuz maceralı idi. Cuma yazlık eve ulaştık.
Begonvile biraz su verdim, güzel açmış.

Ertesi sabah gördümki bizim kertenkele begonvilin dibinde uzanmış sabah keyfi yapıyor.Normalde kaçar gider. Belli ki yerinden mutlu.
Sokak kedileri alakamı görünce o taraf yönlendiler. Bizimki hemen otların arasında kendini kamufle etti güya. Duvarın dibinde uzanıyor ve kafayı gizledi. Kuyruk tarafı oynuyor.
Kedilere ekmek falan attık onun yanına. Ana kedi farketti fakat saldırmadı. geçenyılın yavru kedisi belinden ısırmaya kaktı. Kertenkele nin umursadığı yok. Kedi vazgeçti.

Benden daha korkak diğer ev sakinine seslendim. Gel bak yılan değil ağzı gözü farklı, korkma diye. Geldi ama illaki yılan diyor. Sopayla dürttüğümüz için otu bol yere kaçtı. Balkondan takip ediyoruz.
Uzun saplı kürek ile ve de çizmeleri giyip cesaretle üzerine gittim. kediler de hışırtıya yönelip izliyorlar.
Kürekle rahatsız edince hızla bahçenin toprak alanından yola geçti. Tırmığa tosladı. Kesin görmüyor. Kör yılan denilmesi bundan olabilir. Betonda yol alamıyor. İlerlemesi mümkün değil.
Kürekle asfalta doğru fırlattım. Asfalt da da ilerleyemiyor. Yılan gibi kıvrılıyor fakat kaçamıyor. Faydalı olduğunu öğrendiğimdem öldürmeye kıyamadım. Yolun diğer tarafındaki zeytinliğe kürekle fırlattım. Toprağa düştüğünde çok hızlı gitti.

Düzde kaplumbağa toprakta tazı gibi.

İnsan kendini güçlü hissediyor belki bir canlının ölümüne ya da yaşamına karar verme yetkisine sahip olduğunu zannederek. Neyse ki siz yaşam hakkının önünde eğilerek asıl gücün buna saygı duymak olduğunun farkındasınız.

Saldırgan olmadıklarından mıdır bilemiyorum, yanından geçiyorsanız mümkünse kımıldamıyor. Dün yarım metre yakınından geçtim öylece durdu. Bizim burada çok var. Boyutu büyük (1.5 mt) olduğundan sanırım kediler uğraşmıyorlar. Bende ilk başta bahçeye her inişimde panik atak gibi korku yaşıyordum. Zararsız olduğunu öğrendikten sonra yavaş yavaş geçti.

Misafir bu yıl yine yolunu bulup bahçeye girmiş. Salyangozların dayanılmaz cazibesi zor yolları aşıp bahçeye gelmesini engelleyemiyor. Fazla esnek bir sürüngen değil ama 1 metrelik duvarı nasıl aştı anlayamadım. Önlemek için salyangozları göndermek gerek.

Fotoğrafta gerekli ayrıntılar görünmemiş, mesela başının görüntüsü olsaydı tam olarak ayırt edilebilirdi ama gövde yapısına bakınca ben yılan değil, yılan görünümlü bir kertenkele olduğunu düşündüm.

Elbette başının kırmızı çizgiyle işaretlediğim yerde bittiğini varsayarak bu tahminde bulunuyorum.

Eklenti 643407

Öyleyse durum netleşti, bu durumda fotoğraftaki misafiriniz kesinlikle bir yılan.

Bildiğim kadarıyla yılanlar et kokusuyla/etle ilgilenmezler ama kokuyla ilgilenen küçük hayvanlar olduysa belki onları avlama niyetiyle gelmiş ya da konuyla hiç bağlantısı olmaksızın oralardan geçerken uğramış bile olabilir. ;)

Bence de yılan. Kertenkele gövdesi 1 karış mesafede s şeklinde bükülemez. Gövdesi sert ve iri pullu olduğundan geniş olarak S şeklini alabiliyor. Fotoğraftaki ise çok esnek yapıya sahip bir gövde yapısında.