agaclar.net - Kestane (Castanea) Yetiştiriciliği

KESTANE YETİŞTİRİCİLİĞİ

1. Kestanenin Özellikleri
1.1. Önemi
Bilimsel adı “Castanea” olan ve Kuzey Yarım Küre’nin tüm ılıman bölgelerinde yetişen kestane ağacı kayıngiller familyasındandır.
Dünyada en kaliteli kestane çeşitlerinin ait olduğu “Castanea sativa” (Avrupa kestaneleri) türünün anavatanı Anadolu’dur. Ülkemizin de dâhil olduğu Akdeniz havzası içinde yer alan ülkelerde yetişen kestane türü “Castana sativa mill”dir. Meyveleri önemli gelir kaynağı olduğu gibi ağaçları da mobilya sanayinde kıymetli keresteler oluşturmaktadır. Ayrıca Karadeniz Bölgesi gibi bol yağışlı ve meyilli dolayısıyla erozyona müsait arazilerde kazık kök yapması nedeniyle kestane bahçeleri kurarak hem ülke ekonomisine katkı sağlanacak hem de erozyonla oluşacak toprak kayıpları engellenmiş olacaktır.

1.2. Kestanenin Morfolojik Özellikleri
1.2.1. Habitus
Kestane ağacı, gövdesi dik, kırmızımtırak kabuklu ve sert yapraklı bir ağaçtır. Kestaneler 20-25 metreye kadar boylanabilen yüksek bir taç oluşturur.
At kestanesi (Aesculus) olarak bilinen ağacın aynı adı taşıyan tohumları zehirli olup tamamen farklı bir bitki türüdür. Bunların burada bahsedilen kestane ile ilgisi bulunmamaktadır.

1.2.2. Kök
Kestanenin kök sistemi esas olarak derine giden kazık kök tipindedir. Bu kazık kök kuvvetli yan köklerle desteklenir.

1.2.3. Gövde ve Dallar
Güçlü gövdeye sahiptir. Gövdenin dallanma şekli botanik olarak simpodial (büyümesi yanlara doğru) dallanma göstermektedir. Bu dallanma şeklinde yan dallar meydana geldikten sonra ana eksen büyümesini durdurmakta, yan dallardan birkaçı gelişerek ana eksenin yerini almakta ve zengin bir dallanma şekli görünmektedir.
1.2.4. Yapraklar
Kestanenin yaprakları geniş uzun ve testere dişlidir. Üst yüzeyi parlak alt yüzeyi tüylüdür. Yıllık sürgünleri üzerinde alternate (birbirinden farklı yüksekliklerde) sarmal olarak dizilir. Yaprakların rengi çeşitlere göre soluk yeşilden koyu yeşile kadar değişir. Yaprakların uzunlukları, genişlikleri, üzerlerindeki damar sistemi, kalınlıkları vb. özellikleri tiplere göre değişmektedir.
Resim 5: Yaprak

1.2.5. Çiçekler
Kestanelerin tomurcukları karışık tomurcuk tipinde olduklarından hem sürgünleri hem de sürgünler üzerindeki çiçek püsküllerini oluşturur. Kestanelerde iki tip çiçek püskülü bulunur. Bunlardan ilki erkek çiçek püskülü olup sürgünlerin alt, orta ve orta üst bölümlerinde yaprak koltuklarında oluşur. Üzerlerinde yalnız erkek çiçek bulunur. İkinci tip çiçekler karışık eşeylidir. Üzerlerinde hem erkek hem de dişi çiçekler bulunur. Sürgünlerin uç ve uç altı bölümlerinde oluşur. Karışık eşeyli püsküllerin alt bölümlerinde dişi, üst bölümlerinde erkek çiçekler dizilir.

Erkek çiçekler: Erkek çiçekler kümeler hâlinde püskül ekseni boyunca dizilir. Her kümeyi dıştan üç kademeli altı brakte yaprak kuşatır. Her erkek çiçeği ise genellikle altı parçalı petal yapraklar çevreler. Farklılaşmamış olan bu petal yaprakların tümüne birden “çiçek örtüsü” adı verilir. Çiçeklenme zamanında erkek çiçeklerin başçıkları (anter) çiçek örtüsünün dışına çıkarak parlak sarı bir görünümle dikkat çeker. Başçıkların patlamasıyla çiçek tozları çevreye dağılır. Böylece tozlaşma olayı meydana gelir. Ancak yetiştirilen bazı çeşitlerde çiçeklenme zamanında başçıklar görünmez. Bu çeşitlerin bazılarında başçıklar ya hiç meydana gelmez ya da yapısal olarak anormal olduklarından çiçek örtüsü dışına çıkmaz. Bu çeşitlerin tozlayıcılık yeteneği yoktur.

Dişi çiçekler: Dişi çiçeklerin genellikle üçü bir arada olmak üzere bir çiçek kümesi oluşturur. Bir karışık eşeyli püskül üzerinde bir veya birkaç tane dişi çiçek kümesi oluşabilir. Çok çiçek oluşturan çiçeklerde püsküller üzerinde üç ve dördüncü kademelerde meydana gelen dişi çiçekler tam olgunlaşmadan sararıp dökülebilir. Dişi çiçek kümelerinin çevresi primer (birinci) ve sekonder (ikinci) brakte yapraklardan oluşan bir kapsül tarafından kuşatılmıştır. Bu kapsül büyüyerek dikenli yumakları (kirpi) meydana getirir. Her dişi çiçekte 6 - 9 karpel , her karpelde iki tohum taslağı vardır. Normal tozlaşma ve döllenme koşullarında yumak içindeki her üç meyve de gelişir. Ancak döllenmemiş çiçeklerde tohum bulunmadığından bunlar gelişemez. Yalnızca meyve kabuğu hâlinde kalır. Bazı çeşitlerde bir yumak içinde 5-7 meyveye rastlandığı da olur.

1.2.6. Meyve
Meyveleri sarımtırak-yeşil renkte, dikenli kestane kabuğu (kupula) içinde tek ya da ikili üçlü toplar hâlinde bulunur.

1.3. Döllenme Biyolojisi
Kestanelerde çiçeklenme erken çiçeklenen çeşitlerde mayıs sonu ve haziran başlarında, orta zamanlarda çiçeklenen çeşitlerinde haziran ortalarında ve geç çiçeklenmelerde haziran sonunda başlamaktadır. Çiçeklenmenin erken veya geç başlamasında nisan ve mayıs ayı etkili olmaktadır. Çiçeklenme, bu iki ayın ortalama sıcaklığının 13,5 oC’den yüksek olduğu yıllarda erken; düşük olduğu yıllarda ise geç başlamaktadır. Tomurcukların kabarma dönemindeki yüksek sıcaklıklar da çiçeklenmeyi öne almaktadır.
Genellikle önce erkek çiçekler çiçeklenmekte, sonra dişi çiçekler çiçek tozlarını kabul edici olgunluğa ulaşmakta, en sonra da karışık eşeyli püsküllerdeki erkek çiçekler çiçeklenmektedir.
Kestaneler genellikle rüzgârla kısmen de böcekle tozlanır. Çiçek tozları rüzgârla 60-65 metre kadar uzaklara taşınır. Etkili bir tozlaşma sağlayabilmek için tozlayıcının ana çeşide uzaklığı en çok bu mesafe kadar olmalıdır.
Kestanelerde meyvenin yenen kısmı olan tohum döllenme sonucu meydana geldiğinden tozlaşma ve döllenme koşulları, normal bir ürün elde etmekte büyük önem taşımaktadır. Bu nedenle de kestaneliklerde iyi bir tozlaşmanın sağlanabilmesi için gerekli koşullar yerine getirilmektedir. Bu da iyi bir tozlayıcı planının tatbik edilmesi ile gerçekleşir.
Normal bir tozlaşma, döllenme ve meyve tutumunun sağlanması aşağıdaki koşullara bağlıdır:

Kestane bahçesinde çiçeklenme zamanı birbirine uyan en az iki çeşit bulunmalıdır.
Esas çeşitlerin tozlayıcılık yönünden kısır olmaları durumunda hem bu çeşitleri hem de birbirini tozlayacak iki tozlayıcı uygun aralıklarla bahçeye yerleştirilmelidir.
Tozlayıcıların ana çeşide uzaklığının en çok 60 m olması gerekmekle birlikte bu uzaklığın 20 m’ye kadar indirilmesi tozlaşmayı en yüksek düzeye ulaştıracaktır. Bu nedenle düzgün planlı bahçelerde hep üçüncü sırada üçüncü ağacın tozlayıcı olarak seçilmesi en uygun yöntem olacaktır. Düzgün dikimli olmayan dağlık arazilerde de bu yöntem esas alınarak her 8-10 ağacın ortasına bir tozlayıcı yerleştirilmelidir.

1.4. Kestanenin Çeşitleri

İri çeşitler
Bu gruba giren meyve irilikleri yıllara göre az çok değişmekle birlikte genel olarak çok iri ve iri meyvelidir.
Sarı aşlama: Ağacı orta kuvvette yarı dik gelişir. Verimli çeşittir. Meyvelerde yuvarlağa yakın oval, meyve ucuna doğru hafif üçgenimsi, meyve tabanı düzdür. Meyve kabuğu ince, tipik kestane renginde parlak tüysüz, yüzeyi aralıklı hafif çizgilidir. İçi krem renginde, tohum zarı tohuma çokça girer ve taze iken zor ayrılır. Verimli, her yıl meyve vermeye eğilimli olan bu çeşit ekim ayının ilk on günü içinde hasat edilir. Orta mevsimde (haziran ortaları) çiçeklenir.
Osmanoğlu: Erkencidir. Meyveleri genellikle yuvarlağa yakın oval şekilli bazen üçgenimsidir, meyvelerde simetri her zaman tam değildir. Meyve kabuğu ince tipik kestane renginde parlak hafif tüylü (meyve ucu daha sık tüylü) yüzeyi aralıklı hafif çizgilidir. İçi krem renginde, tohum zarı tohuma çokça girer ve taze iken zor soyulur. Ancak haşlanırken tohumunun daha az dağılması nedeniyle şekerleme yapımında kullanılmaktadır. Verimli ve her yıl ürün veren bu çeşit eylül ayının 2. haftasında hasat edilir. Meyve iriliği yıllara göre çok değişmektedir.
Vakit kestanesi: Yalova’nın kıyı yöresinde yetiştirilmektedir. Meyveleri üçgen şekillidir. Meyve kabuğu orta kalınlıkta, rengi kestane rengine yakın koyulukta parlak, meyve ucu belirgin tüylü, yüzeyi hafif çizgilidir. İçi krem renginde, tohum zarı tohuma çokça girer ve taze iken zor soyulur. Çok verimli bir çeşittir, her yıl ürün verir. Eylül ayının son haftasında hasat edilir. Orta mevsimde çiçeklenir.
İnegöl: Meyveleri yuvarlağa yakın ovaldir. Meyve kabuğu ince, tipik kestane renginde, parlak, yüzey çizgileri az belirgindir. İçi krem renginde, tohum zarı tohuma çokça girer ve taze iken kolay soyulur. Verimli ve her yıl ürün veren bu tip eylül ayının son haftasında hasat edilir. Meyve iriliği yıllara göre çok değişir.
Erkenci çeşitler
Bu çeşitler genellikle çok küçük meyveli gruba girmektedir. Çok erkencidirler.
Karamehmet: Meyveleri yuvarlağa yakın, meyve kabuğu koyuca az parlak ve kalıncadır. İçi krem renginde, tohum zarı tohuma az girer veya girmez ve taze iken zor soyulur. Orta derecede verimi olan bu çeşitler her yıl verir. Eylül ayının birinci haftasında hasat edilir. Meyveleri çok küçüktür.
Hacıibiş: Meyveleri yuvarlağa yakın, meyve kabuğu ortaya yakın koyuca, az parlak ve kalıncadır. İçi krem renginde, tohum zarı tohuma az girer veya girmez. Taze iken genellikle zor soyulur. Çok verimli olan bu çeşit her yıl vermeye eğimlidir. Eylül ayının ikinci haftasında hasat edilir. Meyveleri çok küçüktür.

Hamur yapımına uygun çeşitler
Bu çeşitler genellikle orta iri veya küçük meyveli olup belirgin özellikleri; tohum zarlarının daha kolay soyulması ve meyvenin içine girmemesidir.
Mahmutmolla: Meyve kabuğu ince kestane renginde, orta derecede parlak, yüzeyi hafifçe tüylüdür. İçi krem renginde, tohum zarı tohuma az girer veya girmez. Taze iken orta derecede kolay soyulur. Verimli ve her yıl ürün veren bir çeşittir. Eylül ayının son haftasında hasat edilir. Meyveleri orta irilikte ve küçüktür. Orta veya geç mevsimde çiçeklenir.
Hacıömer: Ağaçları orta kuvvette ve yayvan gelişir. Meyveleri genellikle yuvarlağa yakındır. Meyve kabuğu ince, orta koyu renkli ve parlaktır. İçi açık krem, tohum zarı tohuma az girer. Taze iken kolay soyulur. Meyveleri orta irilikte ve küçüktür. İyi bir tozlayıcı çeşit olarak önerilmektedir. Verimli bir çeşittir. Eylül ayının 3.haftası hasat edilir. Taze tüketime ve hamur yapımına uygundur.

2. Kestanenin Ekolojik istekleri
2.1. İklim İstekleri
Kestanenin meyvelerini olgunlaştırabilmesi için çiçek açımından hasada kadar günlük sıcaklık toplamının 2000-2300 oC olması gerekmektedir. Kestane kışın –30 oC’ye kadar dayanabilmektedir. Ancak ilkbaharın geç ve sonbaharın ilk donlarına karşı hassastır. Kestane yazın yüksek sıcaklıklardan değil, yağışsız geçen mevsimlerde kuraklıktan etkilenir. Kestanelerin kış soğuklama ihtiyaçları orta düzeyde olmakla birlikte bunlarla ilgili kesin rakamlar belirlenmiş değildir. Yüksek sıcaklığa dayanıklı, kuraklığa hassastır. Yıllık yağış 600 mm’den az ise sulama ile takviye edilmelidir. Kestane yıllık yağış toplamı 600-1200 mm olan yerlerde susuz yetişebilir. Bu nedenle yağış, kestane yetiştirticiliği için önemlidir. Çiçeklenme döneminde yağan yağışlar meyve tutumunu olumsuz etkiler.

2.2. Toprak İstekleri
Kestane kazık köklü bir bitkidir. Bahçe kurulması düşünülen yerin toprağının gevşek yapılı ve derin olması gerekmektedir. Potasyumca zengin topraklar tercih edilmelidir. Ağır, killi, su geçirgenliği az olan topraklar tercih edilmemelidir. Genellikle bu tip topraklarda mürekkep hastalığına yakalanması kolaylaşır. Bu yönden topraktaki kireç miktarından çok, yeteri kadar ve kolayca alınabilir potasyumun önemi bulunmaktadır. Toprak pH’ının 5,5-6 civarında olması istenir.

3. Kestanenin Çoğaltılması
Daldırma, çeliklerle köklendirme yöntemleri kullanılsa da en çok uygulanan ve en güvenilir yöntem aşılı fidan ile üretimdir.

3.1. Anaçları
Anaçlarda aranacak başlıca nitelikler; çeşitlerle iyi uyuşma, çevre koşullarına, kuraklığa ve hastalığa dayanıklı olmalarıdır. Kestanelerde anaç-kalem yönünden en iyi uyuşma aynı türe giren bireyler arasında olmaktadır. Bu nedenle de yalnızca uyuşma dikkate alınırsa çeşitlerimiz için en uygun anaçların yine kendi kestane tiplerimiz arasından seçilebileceği görülür. Ancak genel olarak Avrupa kestanelerinin mürekkep hastalığına hassas oldukları da bilinmektedir. Avrupa ülkelerinde mürekkep hastalığına dayanıklı, yerli kültür çeşitleriyle uyuşabilen bazı melez tipler geliştirilmiştir. Ancak bunların çeşitlerimizle uyuşma dereceleri bilinmemektedir.
Çöğür anacı olarak kullanılacak anaçlar şu özellikleri taşımalıdır:

Tohumları yüksek çimlenme gücünde olmalıdır.
Çöğürlerdeki gelişim mütecaniz (eşit) ve kuvvetli olmalı, birinci büyüme yılının sonunda aşılanabilecek olgunluğa ulaşmalıdır.

Diğer kullanılan anaçlar maravel ve marigouledir. Bu anaçlardan alınan çelikler köklendirilip üzerine kültür çeşitleri aşılanır.

3.2. Fidan Üretimi
Kestane tohumlarının yüksek bir çimlenme gücüne erişebilmeleri için nemli bir ortamda 0-4 oC’de 3 aylık bir katlamaya tabi tutulmaları gerekir. Bunun sonucunda % 90 oranında bir çimlenme gösterir. Tohumlar katlanmadan önce mantari hastalıklara karşı ilaçlanmalıdır.
Katlamadan çıkan tohumlar 70-80 cm sıra arasında mesafede ve 30 cm sıra üzerine ekilir. Ekildikten sonra üzerlerine 8-10 cm harçlı toprak koymak çimlenme oranını artırmaktadır. Tohumların ekimi esnasında sürmüş olan kazık kök ucunu kesmek saçak kök yapmasını sağlar.
Tohum ekiminden sonra çöğürlere sulama, gübreleme, çapalama vb. işlemler yapılarak çöğürlerin düzenli olarak gelişmesi sağlanır.
Aşılamada mutlaka sürgün göz aşısı tercih edilmelidir. Kestanelere sürgün göz aşısı yapılırken şu hususlara dikkat edilmelidir. Bunlar:

İyi çeşitlerin hastalıksız ağaçlarından ilkbaharda tomurcuklar kabarmadan önce (mart ayı) alınan aşı kalemleri nemli perlit veya temiz kum içerisinde buzdolabında (2-3 oC) saklanmalıdır.
Aşılar, anaçların yapraklanmasından sonra ve soğuk tehlikesi geçip havaların kısmen ısındığı zaman (mayısın 1. veya 2. haftaları) yapılmalıdır.
Önceden alınıp saklanan aşı kalemlerinden alınan durgun gözlerle (genellikle T yöntemi ile) göz aşısı yapılır.
Aşı tamamlandıktan sonra anaçtaki sürgünlerden biri hariç diğerleri kesilir. Aşı sürmeye başladıktan sonra bu da kesilir.
Aşılı fidanlara sulama, gübreleme, çapalama vb. bakım işlemleri yapılır.

Genellikle sonbaharda sökülen fidanlar hemen yerlerine dikilir. Mümkün olduğunca dikim işlemini ilkbahara bırakmamak daha uygun olur.

4. Kestanenin Bahçe Kurulması
4.1. Arazi Hazırlığı
Bahçe yeri seçiminde iki nokta dikkate alınmalıdır. Bunlar toprak ve yerdir. Toprağın geçirgen, havalanır ve derin olması gerekir. Ağır topraklar çok tehlikelidir. Soğuğun toplandığı çukur vadiler de kestane yetiştiriciliği için tehlike arz etmektedir. Bahçeler denizden en az 400 m yüksekliklerde kurulmalıdır.

4.2. Fidan Dikimi
Normal bir tozlaşma, döllenme ve meyve tutumu için çiçeklenme zamanı birbirine uyan en az iki çeşit uygun aralıklarla dikilmelidir. Bunun için her 3. sıranın 3. ağacı tozlayıcı olarak dikilmelidir.
Yeni bahçe tesis ederken 7x7 m, 8x8 m dikim mesafeleri tercih edilmelidir. Dikim esnasında dikim çukuruna 150-200 g kompoze gübre ve üzerine ahır güresi verilmelidir. Dikim çukuru 40-50 cm genişlik ve derinliğinde olmalıdır.

5. Kestanenin Yıllık Bakım İşleri
5.1. Toprak İşlemesi
Toprak işlemesinin toprak neminin korunmasından yabancı ot kontrolüne kadar birçok faydası vardır. Toprak işlemesi yapılmadığı takdirde nemin muhafazası için malçlama yapılmalıdır. Malçlama materyali olarak saman vb. materyaller kullanılmalıdır. İlk 4-5 yıl ağaç dibine taç iz düşümüne gelebilecek şekilde ve 3- 4 cm kalınlığında malçlama yapılmalıdır.

5.2. Sulama
Kestane kurağa hassas meyve türlerindendir. İlk dikim yıllarında fidanları toprağın nem durumuna göre 2-3 defa sulamak gerekir. Sonraki yıllarda da sulama yapmak yararlı olur. Ancak bu mümkün değil ise topraktaki suyun muhafazasını sağlayacak tedbirler alınmalıdır. Bu amaçla meyili fazla olan yerlerde sekileme yapılmalıdır. Saman vb. maddeler ile ağaçların altlarına malçlama yapılmalıdır.

5.3. Gübreleme
Toprak analizi sonuçlarına göre gerekli olan gübre çeşidi ve miktarı hesaplanarak verilmelidir. Kesin bir gübreleme miktarı yoktur.

5.4. Budama
Genellikle tercih edilen terbiye şekli “modifiye lider” (doruk dallı) terbiye sistemidir. Doruk dal belli bir yüksekliğe ulaşınca büyümeyi kontrol etmek amacıyla doruk dal kesilebilir.
Verim çağındaki ağaçlarda gerekli yerlerde dal seyreltmesi şeklinde budama yapılmalıdır. Yıllık sürgünlerde kesinlikle kısaltma yapılmaz. Çünkü tomurcuklar yıllık sürgünlerin ucunda oluşur.
Yaşlanmış, verimden düşmüş ağaçlarda ana dallar kuvvetli budanarak yani kabaklama yapılarak yeni sürgün oluşumu sağlanır. Böylece gençleştirme yapılarak verim almak mümkün olur.

5.5. Hastalık ve Zararlılarla Mücadele
Kestanede problem olan çeşitli hastalık ve zararlılara karşı mücadelenin ihmal edilmemesi gerekir. Aksi taktirde büyük ekonomik kayıplara uğranılması kaçınılmazdır. Bunlarla kültürel ve ilaçlı mücadele yapılması gereklidir.

Hastalıklar
Kestane kanseri
Mürekkep hastalığı
Zararlılar
İç kurdu

6. Kestanenin Hasat ve Muhafazası
6.1. Hasat
Hasat zamanı meyvenin dikenli kupulası sararıp çatlamaya başlar ve ağaçtan yere düşer. Düşüş esnasında kestane meyveleri dikenli toplarından ayrılır. Doğal yolla düşmeyen kestaneler ise değişik yöntemlerle düşürülür.

6.2. Sınıflandırma
Toplanan kestaneler iriliklerine ve çeĢitlerine göre sınıflandırılır. Sınıflandırma iĢlemi sırasında kurtlu olanlar da ayıklanmalıdır.

6.3. Ambalajlama
Ayrı ayrı örgü veya dokuma torba ve çuvallara doldurulur. Ayrıca üzerinde delikleri bulunan naylon veya teneke kaplar içerisine de doldurulabilir.

6.4. Muhafaza
Kestane yüksek oranda su içerir. Saklanırken su kaybının ve küflenmenin önlenmesi gerekir. Su kaybı artarsa kestane sertleşir.
Kestane düşük sıcaklıklarda (0 oC) % 70-75 nemde delikli ambalajlar içerisinde saklanır.
Ege bölgesinde dikenli kapsülleriyle yere düşen kestaneler, ağaçların altında yığınlar hâlinde toplanarak üzerleri eğrelti otları benzeri bitkilerle örtülerek saklanır. Gömü ya da yığın adı verilen bu işlem sayesinde üreticiler meyvelerini kış ortasına kadar saklayabilmektedir. Karadeniz Bölgesi’nde ise çuval veya plastik torba içindeki kestaneler kazılan toprağın içine gömülerek depolanır.

ÜRÜNÜNÜZ BOL VE BEREKETLİ OLSUN

Kaynak:
MEGEP (MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ)

Bizim Bahçe Net den alıntı yapılmıştır