Yer bademi 'chufa' (Cyperus esculentus L.)

[Selahattin Yılmaz]

MAYA
Yerbademi: Marifetli Yumru

Yenebilir yumruları için yetiştirilen otsu bir bitki yerbademi. Çerez olarak tüketilebildiği gibi, çorba ve türlülere eklenebiliyor, un haline getirilip kek, kurabiye ve ekmeklerde kullanılabiliyor, yağı çıkartılabiliyor. Hayatını bu maharetli bitkiye adayan Ziraat Mühendisi Ahmet Nedim Nazlıcan ondan faydalanamadığımızı düşünüyor.
Bir adam tanıdım yıllar önce. Bir işe tutkuyla bağlanmanın, hayatını bir tek tohuma adamanın mümkün olduğunu gösterdi bana. Aslında o yaşamının iki tutkusunu birlikte büyütmeye karar vermiş, kalbinin yarısını soyayla, öteki yarısını ise yerbademiyle doldurmuştu. Yerbademi ne diyeceksiniz, anlatayım. Ahmet Nedim Nazlıcan, Adana'daki Çukurova Tarımsal Araştırma Enstitüsü'nde görevli bir yüksek ziraat mühendisi. Yirmi beş yıldır soya fasulyesi ve yerbademinin en iyi türlerini geliştirmeye, onları Türk tarımına kazandırmaya çabalıyor. Ankara Ziraat Fakültesi'ndeki son yılında bir derste hocası Prof. Dr. Kamil İlisulu öğrencilerini yeni bir bitkiyle tanıştırır. Adının 'chufa' (Cyperus esculentus L.) olduğunu söyler ve bitkinin tropik bölgelerde yetiştiğini, yerfıstığına benzer şekilde yeraltı yumrularına sahip olduğunu, bu yumruların çerez olarak tüketildiğini anlatır. ?ekli ve tadının benzerliği nedeniyle yıllar sonra ona yerbademi adını veren Nazlıcan, meslek hayatını diğer aşkı soyayla birlikte bu bitkiye adayacak, nice meslektaşını, araştırmacıyı bu leziz, besleyici yumruyla tanıştıracaktır. Yemek tarihçisi Charles Perry'nin ortaçağda Araplara ait birkaç tarifte yer aldığını aktardığı yerbademi (Arapçada su'd), binlerce yıl önce buğday ve arpayla birlikte Mısır'da ilk tarımı yapılan bitkilerden. Beşeri bilimler profesörü Phyllis Pray Bober ise tarihte Yukarı Nil bölgesinin simgesi olan, firavun mezarlarında ve kimi duvar resimlerinde rastlanan yerbademi (fındıkotu ya da çayır fındığı olarak da isimlendirilir) için 'Belki de İspanyolların bugün hâlâ yaptığına benzer biçimde bu ‘fındıkları' rendeleyip ferahlatıcı bir içecek yapıyorlardı. Dahası, Macaristan'daki gibi, çekirdekleri kaynatılarak kahve gibi bir içecek yapmakta kullanıldığını bilmemekle neler yitirdiklerini Mısırlılar bilemezlerdi' diyor. Yerbademi yüzde 20-27 yağ, yüzde 25-30 nişasta ve yüzde 15-20 sakkaroz şekeri içeriyor. Tazeyken özel bir lezzeti olmayan yumruların kurudukça şeker oranı artıyor, kestaneyle badem arası bir lezzete kavuşuyor. Fosfor, potasyum, kalsiyum gibi minerallerle E ve C vitaminleri içeriyor. Nedim Nazlıcan yerbademini tarıma kazandırmak için neden bu kadar çırpındığını, 'Şekerpancarının alternatifi olarak görmek istemesem de; pancar ekim alanlarının dışında kalan, güney bölgelerimizin sahil kuşağında, sulanan alanlar için dekara bir tonu bulabilen verimiyle pekala uygun bir ürün olabilirdi' sözleriyle anlatıyor. Bir avuç yumruyla başladığı bu çetin yolculukta seleksiyon yöntemiyle en iyi türü yetiştirmeye çalışan Nazlıcan, hasat zorluğunu ise yerfıstığı hasat makinesi üzerinde yapılan değişikliklerle çözmüş.



İngilizce kaynaklarda 'chufa' dışında 'ground almond, ground chestnut veya tigernut' olarak da anılan yerbademi, yenebilir yumruları için yetiştirilen tek yıllık otsu bir bitki. Güney Illinois Üniversitesi'nden Deatra J. Sams'a göre, Akdeniz ülkelerinde yiyecek, ilaç ve parfümeri endüstrisinde kullanılan yerbademinin yumruları yenmeden önce çoğunlukla kavruluyor ve özellikle emziren anneler tarafından düzenli olarak tüketiliyor. Kurutulmuş yumruları kahve ve çikolata yapımında kullanılırken yağı koku vermek üzere sabun yapımında, topraküstü kısımları ise hayvan yemi olarak işlev kazanıyor. İspanya'da dondurma ve bisküvilere aroma vermek için kullanılıyor. Çekilerek un haline getirildikten sonra su ve şekerle hazırlanan ve özellikle sıcak yaz ayları boyunca sevilerek içilen 'horchata de chufas'ın da ana malzemesi.
Mart ayından mayısa kadar ekilen yerbademi yumruları beş ila altı ayda yenecek hale geliyor. Yağ asitleri açısından zenginliği onu, mutfaklarda kullandığımız yağlara alternatif kılıyor. Çerez olarak tüketilebilmesinin dışında (yarım saat sıcak suda bekletebileceğiniz gibi az tuzlu suda haşladıktan sonra kurulayıp kızgın yağda kızartabilirsiniz) çorba ve türlülere eklenebiliyor, un haline getirilip kek, kurabiye ve ekmeklerde kullanılabiliyor.



Yıllar içinde bir yandan bitkiyi ıslah edip bir yandan tanıtmaya çalışan Ahmet Bey, Türkiye'de çay üretimini yaygınlaştıran meslektaşı Zihni Derin'i anarak 'Ben de yepyeni bir ürünü tarımımıza kazandırmayı başarabilecek miyim' sorusunu soruyor. Enstitüye gelen yabancı uzmanlardan 'şimdilerde üretimi yok denecek kadar az' yanıtını aldığında daha sıkı sarılıyor. Deneme artığı olan yumrular satılıp ek talep geldiğinde, konuya ilgi gösteren meslektaşlarıyla karşılaştığında, hele de tescil alıp tarıma kazandırma çabasında son aşamaya geldiği bugünlerde ondan mutlusu yok. Çocuğunun en iyi üniversiteye girmesini sağlamış bir baba gibi 'Belki gelecek yıl ülkemizin ilk yerbademi çeşidini piyasaya sürmüş olacağız. Çukurova çiftçisi için iyi bir alternatif ortaya koymuş olabilmeyi ümit ediyorum' diyor. Her baba gibi o da çocuğunu bu aşamadan sonra yalnız bırakmaya gönüllü değil. Ona en iyi geleceği sağlamak için çalışmaya devam edecek.Yerbademinin en büyük üreticisi ve tüketicisi İspanyollar, bitkinin kan dolaşımını hızlandırıcı ve kalp hastalıklarıyla kansere karşı koruyucu olduğunu (yüksek lif içermesi nedeniyle kolon kanserine karşı koruyucu özelliği belirtiliyor) ilgilenen herkese büyük bir istekle anlatıyorlar. Ahmet Bey'le irtibat kuran bir İspanyol firması yetiştirdikleri ürünün tamamını almaya talip olmuş ve kilo başına bir avro fiyat önermiş. Mısır ve buğdayın dekar başına getirisi ton başına 300-400 YTL iken yerbademinin 1500-2 bin YTL kazandırabilmesi bölgedeki çiftçileri oldukça heyecanlandırmış. Ahmet Nedim Nazlıcan, 'Dilerim ülke tarımına bir katkı sunmak adına sürdürdüğüm çabanın sonuçlarını, çiftçi ve tüketicilerin yerbademi hakkında beğenileriyle süslenmiş olarak görmek de bana nasip olur' diyor

Kaynak

[habibe]

İlginç. Belki uzunca bir süre sonra,belki de gelecek yıla bizler de ekebiliriz.

[denizakvaryumu]

Cyperus esculentus:

Topalak ya da çoban sarmısağı olarak bilinir. Çanakkale, Balıkesir, Gümüşhane, Tokat, Isparta yörelerinde yetişir.

Topalaklı cacık
Malzeme: 1 kg salatalık, 400 gr topalak kökü, 1 kg yoğurt, 4 tatlı kaşığı nane, 2 litre su, tuz.
Hazırlanışı: Soyulan salatalıklar küçük küçük doğranır. Yoğurt, tuz, nane, ilave edilir. Temizlenerek dövülen topalak kökü ve su katılır.

Topalak çayı
Malzeme: 1 litre su, 1 çorba kaşığı kurutulmuş bitki yumrusu, limon ve şeker.
Hazırlanışı: Yıkandıktan sonra gölgede kurutulan yumru dövülür. İyice kaynatılmış suya, 1 çorba kaşığı ilave edilir. 5 - 10 dakika bekletildikten sonra şeker ve limon ilavesiyle içilir.
Daucus carota: Yabani havuç, kenniç, kürdan otu olarak bilinir. Kastamonu, Çorum, Aydın, Antalya ve Mardin yörelerinde yetişir

http://www.milliyet.com.tr/2001/08/10/yasam/ayas.html

[Selahattin Yılmaz]

Bu yıl yer bademini bir arkadaşım üretti. Hasadı yeni yapıldığı için ne kadar badem çıkacağını kestiremiyoruz. Az bir miktar kendi üretimimde var ama eğer maliyetini kurtaracak şekilde bir organizasyon yapabilirsek buradan dağıtma şansına sahip olabiliriz.

[Lonicera]

Sn uss' un paylaşmış olduğu yer bademlerini şişsin diye dün su içine koymuştum. Bugün toprakla buluşturmadan önce bir tanesinin tadına baktım. Oldukça güzel bir tadı var. Ne badem ne ceviz. Ama ikisini de andırıyor. Lakin oldukça sert olduğunu söyleyebilirim. Tüketim şekilleri konusunda nette de fazla bilgi yok. Yetiştiren arkadaşlar tüketim şekillerini burada da paylaşırsa iyi olur. Üretimi şimdilik çok sınırlıymış ama bu lezzetin tutacağına eminim.

[h_dogan]

Tohumlardan ben de aldım. Biz de göreceğiz bakalım tohumlar nasıl olacak? Tahminimce yeni toplandığında tüketilmesi daha uygun, o zaman daha kolay çiğnenecektir.

[kasap.94]

Sayın doğan: tohumlarını bulma imkanımız varmı.

[h_dogan]

Sn. kasap.94 ben de takas etkinliğinden bir miktar tohum aldım. Elimde fazla tohum yok ben de meraktan talep etmiştim. Kısmet olur çoğaltırsak seneye dağıtacağız.

[kasap.94]

Teşekkür ederim, bekliyeceğim.

[Lonicera]

Sn uss' un paylaşmış olduğu yer bademlerinden( yaklaşık 20 adet) sadece 4 tanesi çimlendi. Saksıdaki bir canlı bademleri çıtır çıtır yedi büyük olasılık) İnşallah bunlar sağ salim büyür ve ürün verir.

[Dutlubahçe]

Ben de 1 ay kadar önce 10 tanesini balkonda büyükçe bir saksıya ekmiştim. Henüz hiç bir çimlenme belirtisi yok. Havalar iyice ısınınca çimlenirler diyerek, ümidimi korumaya çalışıyorum.

Kalan yaklaşık 10 tane yer bademini de mayısta bir saksıya ekmeyi düşünüyorum.

[Mücevher Çalısı]

2 ay önce ekilmiş olan Yer Bademi'nin gelişim durumu,



Geliştikçe saksısını büyütüyorum, şu an 2 lt'lik saksıda bulunuyor...

[torkulu]

sn uss den gelen yer bademlerinden sadece 3 tanesi çimlendi. 2 ay oldu boyları 15 cm civarı. Ancak yapraklarda sararmalar oldu sebebi nedir acaba? Toprağın nemli kalması gerektiğini okumuştum. yarım gün de güne alan bir yerde. Önerisi olan var mı acaba?

[Lonicera]

Bitkiniz dışarıda değil mi? Eğer içerideyse ve sık suluyorsanız yapraklarda sararma oluşabilir. Bendekiler hava tam ısınmadığı için ve sulama rejiminin düzensizliği nedeniyle sizinkine benzer yaprak sararması geçirdi. Hava ısındıktan sonra düzeldi. Sulama işi her bitki için olduğu gibi sanırım yer bademi için de önemli. Saksıda yetiştirilecekse bence drenajı çok iyi bir harç içinde yetiştirilmeli.

Ayrıca çok az ve düzensiz çimlenme de bu bitkinin özelliklerinden biri galiba.

[Lonicera]

Tek yumrudan çıkan 7 adet filiz saydım. Çok ilginç bir bitki bu. Gelişim çok hızlandı.

[Mücevher Çalısı]

Orijinal Mesaj Sahibi Lonicera

Tek yumrudan çıkan 7 adet filiz saydım. Çok ilginç bir bitki bu. Gelişim çok hızlandı.

Iscakları seviyormuş
O arasında toprak olanları da sayıyorsunuz değil mi? Onlar da aynı yumrudan çıkıyor...

[Lonicera]

Evet saydım. Dediğiniz gibi tam bir sıcak iklim bitkisi bu. İnşallah öldürmeyiz de çoğaltmak mümkün olur. Çiçekleniyor mu bu bitki acaba? Hani belki tohum felan)))

[Mücevher Çalısı]

Google amcanın görsellerinde çiçeklendiğini görebiliyoruz...

Tohum verip de üretimde kullanışlı olup olmadığını deneyerek öğrenebileceğiz gibi. Daha önce yetiştirenler bilgi paylaşımında bulunur veya İngilizcesi iyi olanlar araştırmalarını yapıp paylaşırsa kısadan bilgi edinebiliriz

[emiruner]

Geçen sene üretmiştim, bu sene de ektim.

Çok narin değiller, biraz bekleyince çoğu çimleniyor. Sararmalara
filan takmayın, arsızlar, kolay kolay bişey olmuyor.

Sonbaharda hasat etmiştim, denilene göre günler kısaldıkça
yumru üretimi artıyor. Kumlu toprak olmadığı için el ile toplamak
bayağı zahmetli oldu.

Tazeyken, yani topraktan yeni çıktığında çok tatlı olmayabilir,
En azından 2-3 hafta beklemek gerekir, kurudukça şeker oranı artıyor.

Kurutulduktan sonra doğrudan tüketmek için çok sert, o yüzden
kuruduktan sonra tekrar tüketmeden önce 1-2 gün suda bekletildikten
sonra yenebilir kıvama geliyor, çerez gibi tüketilebilir, gayet lezzetli
oluyor. Suda bekletirken bir kaç kez suyu değiştirmek iyi olabilir,
yoksa hafif bir mayalanma durumu oluyor sanki.

[Mücevher Çalısı]

Ekim Tarihi: 20.02.2016 olan 12 nolu mesajdaki tek yumrudan gelişen Yer Bademi'nin bugünkü durumu,



Saksısı 9 lt...

Paylaşımda bulunarak bu bitkiyi edinmemi sağlayan Sayın uss'a tekrar teşekkürler

[Lonicera]

Maaşallah güzel gelişmiş. Bendekiler sanırım aşırı sıcaklar nedeniyle yapraklarda hafif sararmalarla beraber çiçeklenmeye niyetsiz şekilde yollarına devam ediyorlar. Sanırım Eylül ayı gibi saksıyı devirip durum tespiti yapabiliriz.

[Ozlem A]

Bu yaz İngiltere'de gittiğim bir çok organik ve sağlıklı ürün satan market ve dükkanda Tiger nut lie yapılmış pek çok ürüne rastladım. Bisküvi, kek ve öğütülmüş olarak son derece yaygın. Protein oranının yüksek oluşu özellikle vegan beslenenler için tercih sebebi oluyor. Fiyatlara dikkatinizi çekerim

Raflarda onlarca çeşit üründe görmek mümkün. Diğer yandan keçiboynuzu da aynı şekilde keşfedilmiş durumda..

Umarım kinoa gibi tarımı artar katma değeri yüksek bir ürün olacak gibi görünüyor.

[TCM]

Bahçemde 10 kök kadar var. Köşeyi döndüm desenize.

[remus2]

mesajları okuyunca dikkatimi çekti özellikle sıcak ortamda yetişebilmesi ( yıllardır domateslerin sıcaktan yaz ortasında ölmesi sinir bozucu) benim için bir alternatif olabilir.

Tohum ya da fidanı nasıl elde ederim? ya da gönderebilecek var mı? Teşekkürler.

[Ozlem A]

Sayın Remus2, bu yılın tohum paylaşımı sırasında takas edildiğini biliyorum, ama bu yıl için takas kapandı. Tohum arama bölümden istek yapabilirsiniz.

[remus2]

Orijinal Mesaj Sahibi Ozlem A

Sayın Remus2, bu yılın tohum paylaşımı sırasında takas edildiğini biliyorum, ama bu yıl için takas kapandı. Tohum arama bölümden istek yapabilirsiniz.

bilgilendirdiğiniz için teşekkür ederim =)

[Birsen 33]

Bizde bu bitkiye topalak derler. Şimdi yeni keşfedilince adı olmuş yer bademi
Hemen her yerde serada bahçede mevsimi gelince kendi çıkar. sebzelerin arasında sera içinde çıkanları yabani ot olarak yolar atarız. Fakat kökten yani rizomlarından filiz sürdüğü için otlu kısmının yolunması çare olmaz, kök toprakta kalır yine o hayatına devam eder.
Çocukluğumuzda karnımız ağrıdığında rahmetli annem hemen soyar yedirirdi ve geçerdi ağrımız. Onun dışında yemeklerde filan değerlendirmeyiz fakat bundan sonra kullanacağım

[Mücevher Çalısı]

Orijinal Mesaj Sahibi Birsen 33

Bizde bu bitkiye topalak derler. Şimdi yeni keşfedilince adı olmuş yer bademi
Hemen her yerde serada bahçede mevsimi gelince kendi çıkar. sebzelerin arasında sera içinde çıkanları yabani ot olarak yolar atarız. Fakat kökten yani rizomlarından filiz sürdüğü için otlu kısmının yolunması çare olmaz, kök toprakta kalır yine o hayatına devam eder.
Çocukluğumuzda karnımız ağrıdığında rahmetli annem hemen soyar yedirirdi ve geçerdi ağrımız. Onun dışında yemeklerde filan değerlendirmeyiz fakat bundan sonra kullanacağım

Sizin dediğiniz: Topalak (Cyperus rotundus)

Topalak otu mücadelesi

Topalak Bitkisi (Cyperus rutundu)

http://hayattyasam.blogspot.com.tr/2...-rotundus.html



Bizim dediğimiz: Yer bademi 'chufa' (Cyperus esculentus L.)

Uss

Gördüğünüz gibi ikisi kardeş bitki. Biri yabani kurtulmak istenen, diğeri kültüre edilip yetiştirilmek istenen farklı tür bitkiler. Arada ufak tefek farkları olmakla beraber her ikisinin de yumruları gıda olarak tüketilir

[meltem deveci]

]çimlenmiş halde edindim bitkiyi.şu an tanıştık hakkında çok az şey biliyorum.bu mevsimde nasıl muhafaza edebilirim? bilgisi olan varsa sevinirim

[TCM]

@ meltem deveci, arkadan maskeli bir arkadaş el kaldırmış, cevabı biliyor sanki.

Benim yaylaya ektiğim yer bademleri sorunsuz gelişmeye devam ediyor. Toprağa dikeli sanırım dört ay oldu. Önceki yorumları okuduğumda patates gibi çiçeklenip sararmaya başlayınca toprak altındaki kökler olmuş olacak diye düşünüyorum. Sıcak iklim sevdiğine ve yaklaşık beş ayda olduğuna göre Ankara da sizin işiniz zor görünüyor.