Domates tohumlarında çimlenme ve fide çıkışının iyileştirilmesi

[Mine Pakkaner]

DOMATES TOHUMLARINDA ÇİMLENME VE FİDE ÇIKIŞININ İYİLEŞTİRİLMESİ

Doç. Dr. İbrahim DUMAN[1]

GİRİŞ
Ülkemiz sebzeciliğinde önemli bir yere sahip olan domates üretiminde (özellikle açık saha üretiminde) tohum ekiminden itibaren tarla yetiştiriciliğine kadar olan dönemde birçok problem ile karşılaşılmaktadır. Özellikle sanayi domatesi (salçalık domates) üretimi yapılan bölgelerde son yıllarda artan oranlarda kullanılan ve erken ilkbaharda yapılan doğrudan tohum ekimi şeklindeki üretimlerde, bu dönemde oluşan düşük sıcaklıklar, ağır karakterli toprak yapısı ve yağışlardan sonra oluşan sert kaymak tabakası gibi olumsuz koşullar tohum çimlenmesi ve özellikle fide çıkışını engellemektedir. Bu olumsuz koşullar düzensiz fide çıkışına neden olarak tarlada homojen (bir örnek) olmayan bitki gelişimi oluşturmaktadır. Bu düzensiz bitki gelişimi ise tarlada yapılacak olan kültürel bakım işlerinin ve meyve hasadının yapılmasını zorlaştırmaktadır.
Tohum çimlenmesi ve fide çıkışı aşamasında karşılaşılan olumsuz koşulların (düşük sıcaklık, kaymak tabakası, ağır karakterli toprak, toprak tuzluluğu, yabancı ot vs..) etkisini yok etmek veya en az orana indirmek için domates tohumlarına ekim öncesi yapılan bazı tohum uygulamaları ile hem çimlenme hem de fide çıkış hız ve oranlarında önemli iyileşmeler elde edilmiştir.

EKİM ÖNCESİ YAPILAN TOHUM UYGULAMALARI
Çimlenme ve fide çıkışını kolaylaştırmak amacıyla ekim öncesi domates tohumlarına aşağıda belirtilen bazı uygulamalar yapılmakta ve uygulama gören bu tohumların ya yüzeyleri kurutularak **** tam kurutularak ekimleri yapılabilmektedir. özellikle doğrudan tohum ekimi şeklinde yapılan üretimlerde kullanılan bu tohum uygulamaları aşağıda özetlenmiştir.

Su İle Islatma - Kurutma Uygulaması
Bu uygulama şekli aslında yeni bir yöntem değildir. Üreticilerimiz bu yöntemi eskiden beri bilinçli veya bilinçsiz olarak uygulamaktadırlar. Kavun, Hıyar, Kabak, Bamya ve Bezelye gibi bazı sebze tohumları ekim öncesi bir gece nemli bez içinde tutularak ertesi gün hemen ekimleri yapılmaktadır.
Su ile ıslatma-kurutma uygulaması olarak tanımlanan bu uygulama araştırıcılar tarafından laboratuarda kontrollü koşullarda yapılmaktadır. Belirli ağırlıktaki tohum kurutma kağıdı veya bez arasında belirli bir süre ile ıslatılır ve yine aynı süre ile kurutulur. Bu işlem 3-4 kez tekrarlanır. Örneğin; 24 saat ıslatma, 24 saat kurutma işlemi 3-4 kez tekrarlanır. Bu uygulamalar genelde 15°C sıcaklıkta yapılır. Uygulama sırasında sıcaklığın 15°C üzerine çıkmamasına dikkat edilmelidir. Eğer sıcaklık 15°C'nin üzerine çıkarsa hemen kökçük çıkışı olur ki bu tohumun ölmesi demektir. Çünkü uygulama sonrası tohumlar kolay ekilebilsin diye kurutulurlar. Eğer uygulama sırasında kökçük çıkmış ise kurutma sırasında tohum canlılığını kaybeder. Uygulama sonrası kurutulan tohumlar ekim yerlerine doğrudan el veya mibzer ile ekilebilir.
Bu yöntemde yapılan bazı araştırmalarda 36 saat ıslatma-kurutma uygulamasının 3 kez tekrarlandığı domates tohumlarının 13°C gibi düşük sıcaklıkta hiç ıslatılmamış tohumlara göre daha hızlı ve erken çimlenerek toprak üzerine çıktığı belirlenmiştir. Olumsuz çevre koşullarına rağmen bu yöntem ile fide çıkışı iyileştirilebilmiştir. Bu uygulama üretici koşullarında rahatlıkla uygulanabilecek bir yöntemdir. Örneğin domates tohumu bir kez torbada;

- 36 saat su içinde bekletilir.
- 36 saat serilerek kurutulur.
- 36 saat ikinci kez su içinde ıslatılırlar.
- 36 saat ikinci kez serilerek kurutulurlar.
- 36 saat üçüncü kez su içinde ıslatılırlar.
- 36 saat üçüncü kez serilerek kurutulur ve hemen tarlaya ekilirler. Bu uygulamalar sırasında suda bekletme sıcaklığının 15ºC'yi geçmemesine özen gösterilir.

Bazı Kimyasal Maddeler İle Uygulamalar
Ön çimlendirme olarak adlandırılan bu uygulama şeklinde çimlenmesi zor, geç veya düzensiz olan tohumlar bazı kimyasal çözeltiler içinde belirli süre ve sıcaklıkta bekletilirler. Kimyasal madde olarak Polietilenglikol, Potasyum nitrat, Potasyum dihidrojen fosfat ve Potasyum fosfat gibi bazı kimyasal maddelerin belirli yoğunluktaki çözeltileri kullanılmaktadır. Domates tohumları laboratuarda genellikle 10-15°C sıcaklıkta ve 7-21 gün süreyle bu çözeltilerde bekletilir. Uygulama sonrası tohumlar yıkanır ve kurutulur. Kurutulan tohumlar mibzer ile direkt tarlaya ekilebilir. Yapılan bir çok araştırmaya göre bu uygulamalar sonunda tohumların bir yıl süreyle bekletilebildikleri de belirlenmiştir. Bazı araştırıcılar bu uygulamalardan çıkarılarak ekilen domates tohumlarından;
- Erken, hızlı ve düzenli çimlenme ile fide çıkışı elde edildiğini,
- Tuzlu, ağır karakterli ve kaymak tabakası oluşturan topraklarda daha iyi fide çıkışı elde edildiğini,
- Erken ve hızlı fide çıkışına benzer şekilde hızlı bitki gelişimi elde edilerek hem erkenci hem de toplam verimde önemli artışlar elde edildiğini belirlemişlerdir.
Bu uygulama şeklinin üretici koşullarında uygulanması çok zordur. Ancak son yıllarda bazı tohum firmaları tarafından çimlenme ve fide çıkışını kolaylaştırıcı kimyasal uygulama görerek paketlenmiş tohumlar üreticilere sunulmaya başlanmıştır.

Sıvı Ekim Uygulaması
Kontrollü koşullarda çimlendirilerek kökçükleri 2-3 mm çıkmış domates tohumları taşıyıcı bir sıvı ile özel yapılmış bir ekim makinası yardımıyla direkt tarlaya ekilmektedir. Bu method ile tohumlar en ekonomik şekilde kullanılabilirler. Özellikle hibrid tohumlar bu teknik ile kolayca direkt tarlaya ekilebilmektedir, ancak çimlendirme ve ekim ekipmanlarının pahalı olması ve özel bilgi gerektirmesi nedeniyle bu yöntemin pratikte yaygın kullanımına başlanılamamıştır.
Bu yöntem ile başta domates tohumları olmak üzere doğrudan tarlaya ekimi yapılabilen biber, marul, havuç ve soğan gibi sebzelerin tohumları da başarılı bir şekilde ekilebilmektedir. Yapılan bazı araştırmalarda bu yöntem ile ekilen domates tohumları 10-12°C gibi düşük toprak sıcaklığında yüksek oranlarda fide oluşturmuşlardır. Diğer uygulamalara benzer şekilde hem erkenci verimde hem de toplam verimde önemli artışlar sağlanmıştır.
Sıvı ekim tekniği olarak tanımlanan bu yöntemin pratikte kullanımı mümkündür. Ancak pahalı ekipmanlara ihtiyaç duyulması yaygın kullanımını engellemektedir.

Diğer Bazı Uygulamalar
Domates tohumlarının özellikle direkt tarlaya ekilmesi durumunda en iyi çimlenme ve fide çıkışını sağlamaya çalışan araştırıcılar özel mibzerler ile aynı sıraya bu kez tohum ile birlikte perlit, yosun veya kil serperek tohumların çimlenmesini kolaylaştırmaya çalışmışlardır. Bu yöntemlerde tohumlar ya sıraya **** ocak halinde belirli noktalara ekilebilmektedir.
Bu yöntemde yapılan çalışmalarda da çimlenme ve fide çıkışından olumlu sonuçlar elde edilmiştir. Ancak bu konudaki çalışmalar halen devam etmektedir.
Bu uygulamaların üretim koşullarında uygulanması mümkündür. Ancak ek bir ekim maliyeti getirmesi üreticileri düşündürebilmektedir. Kazanılan olumlu etkiler gözönüne alınırsa özellikle doğrudan tohum ekimlerinde bu uygulamaların yapılması önerilmektedir.

SONUÇ
Domates tohumlarına ekim öncesi yapılan bu uygulamaların sağladığı avantajları şu şekilde özetlemek mümkündür.
- Uygulama görmüş tohumlar daha erken, daha hızlı ve daha homojen çimlenerek toprak üzerine çıkarlar.
- Özellikle doğrudan tohum ekimlerinde düşük sıcaklık, kaymak tabakası, yabancı ot vs. gibi olumsuz koşullarda bile fide çıkışı düzenli ve homojen olmaktadır.
- Uygulama sonrası ekilen tohum çok kısa sürede toprak üzerine çıktığı için aşırı yağış ve kuraklık gibi olumsuz koşullardan etkilenmemektedir.
- Uygulama görmüş tohumlarda oluşan bitkiler kuraklık ve tuzlu koşullara daha iyi adapte olabilmektedirler.
- Özellikle doğrudan tohum ekimlerinde uygulama görmüş tohumlardan elde edilen bitkilerde hem erkencilik hem de toplam verim artışı sağlanmaktadır. Yapılan bazı çalışmalarda erkenci verimde % 15-20, toplam verimde % 20-30 oranında bir artış sağlanmıştır.
- Uygulama sonrası kurutulan tohumlarda kazanılan olumlu etki bir yıl süre ile devam edebilmektedir.

Kaynak: Ege Üniversitesi Tarımsal Uygulama ve Araştırma Merkezi Elektronik Çiftçi Dergisi Sayı 1