Kavak kültürü
 

K A V A K K Ü L T Ü R Ü
Cihat Uysal
Mimar Y. Müh.

Dere, çay, nehir her türlü akarsuyu izleyen kavak söğüt soyuna ait bir ağaç gurubunun ortak adı. Ülkemizdeki kavak türlerinin boyu 20-30 m ye kadar yükseğe uzanabiliyor. Anadolu halkının yakacak ve yapacak gözüyle baktığı kavak, kolay işlenen, düşük yoğunluklu yapısıyla ambalaj, kibrit ve benzeri alanlarda kullanılıyor. Kavağın yapacak işlevinden sözedilmesinin nedeni, genellikle kerpiç yapıların düz damlarının (çatıların) taşıyıcı karkası kavak ve benzeri ahşap ile oluşturulmasındandır. Çok yakın zamana kadar iş ve kalıp iskelesi olarak yaygın kullanılan kavak ve benzeri ağaç ürünleri anadolunun
gelişmemiş yörelerinde kullanılmaya devam edilmektedir. Ahşabı yapıda kullanılması konusunda, dayanıksızlığı, çatlaması... gibi olumsuz özelliklere sahip olan kavak kağıt sanayisi dışında yerini hızla yapay, endüstriyel malzemelere bırakmaktadır.

"Kavak" adı almış yerleşimleri başta İstanbul'un kuzey ucunda (Anadolu Kavağı, Rumeli Kavağı), Bodrum'da (Yalıkavak) gibi anadolunun birçok yerinde görüyoruz. Kavak, ülkemizin kırsal alanlarındaki yerleşimlerin kimliğini simgeler. Yerleşik düzende uzun süre yaşamaya olan direncin, göçebeliğin gününü geçirmenin, güvenlik endişelerinin, yarını düşünmemenin sonuçlarını kabullenmenin göstergesidir kavak. Bu anlayışın izlerini hızla büyüyen, büyük göç alan yerleşimlerde de görebilirsiniz. Örneğin, Ankara'da gecekondu bölgelerinin en belirgin çevre ögesidir kavak. Gözleminizi biraz daha teknisyen bakışı ile sürdürürseniz, yerleşimlerin ana erişim eksenlerinin de kavaktan ve dereden payını aldığını görürsünüz. Ankara'nın merkez bölgelerindeki Hoşdere, Bülbülderesi, Kavaklıdere, Bentderesi... gibi dere ismi taşıyan bölgeleri bugün kentin en önemli ulaşım yollarıdır. Ne ki, başta Ankara olmak üzere ülkemizdeki bir çok yerleşim alanında bir süredir gecekondu yıkımı ile gerçekleştirilmeye çalışılan "kent yenileme" çalışmalarının sonuçları, gecekondu-kavak kültürünü de aratacağa benziyor. Yıkılan gecekondu alanlarına yapılan gökten düşmüşcesine, yaşamla ilişkilendirilmemiş, topluma yabancı çok katlı yapılar, kavak kültüründeki olumsuz yönde (kanserojen) bir başkalaşımın izinin sürüldüğünü gösteriyor. Her haliyle bizim olan kavak kültürünün yerine daha iyisini koyamadık, koyamıyoruz.

Günümüzde, ağaç, orman ve ağaçlandırma konusunda ülkemizdeki gelişme ancak, görevini büyük bir özveri ile sürdüren insanların gayreti ve iyi niyeti ile ayakta tutulmaya çalışılmaktadır. Gelişmiş ülkeler orman tarımı yaparak doğal çevre varlıklarını sürdürmeye çalışırken, ülkemiz yangın ve yapı alanı açma heveslilerinin rant hesaplarına kurban edilmektedir. Kamuda bir zamanlar üst düzey yöneticilik yapmış olan bir arkadaşıma, ormancılığımız konusundaki düşüncelerini sormuştum. Ormanlarla kaplı bir ülke yöneticisi ile arasında geçen bir diyaloğu aktarmıştı. Arkadaşım, "ülkeniz ormanlarla kaplı, ne mutlu size" dediğinde, "sizdeki güneş bizde olsa, daha iyisini yapardık" cevabını aldığını söylemişti.

Anadoludaki yerleşimleri izlerseniz, izleğinizde sıkça kavak ile karşılaşırsınız. Sanırım bunun nedenlerini irdelemek, anlamak toplumun sosyo ekonomik yapısının ve yaşamının incelenmesine ışık tutacaktır. Böylesi bir konu çok geniş kapsamlı bir çalışmayı gerektireceği için beni aşar. Ancak, ben burada kavağın varlığının ilk bakışta dünden günümüze yaptığı çağrışımları dile getirmeye çalıştım. Özetle, kavak, kısa ömrü ve hızlı büyüyüp serpilmesiyle ülkemiz insanının hayallerinin menzilinin göstergesidir. Korkarım, bu gidişle kavakları da yitireceğiz, sadece adları ve türküleri kalacak.


ders BELGELİĞİ kapsamaalani@googlegroups.com