Nail
27-11-2013, 09:21
Bu makale, Hasan Cihad adındaki bir bonsaisever (http://www.agaclar.net/forum/members/1166-bonsaisever.htm) tarafından şimdi kapanmış bulunan bir bonsai sitesi için (avrasyabonsai.com, site sahibi Tarık Fincan) çevrilmişti. Gerek o site sahibi olsun ,gerekse çeviri yapan arkadaş olsun sanırım tüm bonsai yetiştiricilerinin bu makaleden faydalanmalarını arzu ederlerdi. Bana göre tüm tartışmalara son verecek kadar açık ve yararlı bir makale. Hatta bir fidandan bonsai yetiştirmek için (temel olarak) sadece bu makaledeki bilgiler yeterli. Hasan Cihad arkadaşa kendi adıma tekrar teşekkür ediyorum.
Giriş
Bonsaide belki de en az anlaşılmış olan şey, bitkilerin geniş ve ilgi çekici gövdeleri oluşturması için eğitilmesi gerektiğidir. Küçük bonsai büyük bonsaiye dönüşmez. Bitkiler bir bonsai saksısının yanına yaklaştırmadan bile önce geniş eğitim saksılarında **** hazırlanan yer yataklarında istenilen gövde büyüklüğüne ve karaktere kavuşana kadar geliştirilmelidir. Mesela benim büyükçe bir ateş dikeni bonsaim var, ve ben onu bonsai saksısına almadan önce 20 yıl yerde geliştirdim. Bitkiler küçük saksılara alındıklarında gövde büyümeleri durur. Bu durgun dönem bonsaide yaprak küçültme ve dal geliştirme gibi diğer uygulamaların zamanıdır. Bonsaiye başlayanlar ağaçlarını saksıya almakta acele ediyorlar ve bundan dolayı gerçekten güzel bonsai sahibi olma şanslarını kaybediyorlar.
Bu başlıkta Brent Walston'ın yaprak döken ağaçlarda (prebonsailerde) iyi bir gövde gelişimi sağlamaya yönelik teknikleri anlatılacaktır.
Uzun Yetiştirme Periyodu
Ben ağaçlarımı bonsai saksısına almadan önce geniş saksılarda **** yerde 5 ila 10 yıl eğitiyorum. En iyi ağaçlarım ise bonsai saksısına almadan önce 15 – 20 yıl eğittiğim ağaçlarımdır. Bu yüzden öğrencilerime, “ben ağaç yetiştirmiyorum, gövde yetiştiriyorum” derim.
Bonsaide nebari gelişiminden sonra gövde geliştirme en çok zaman isteyen uğraştır.
Bu süreyi belirleyen katı bir kural yoktur. Bu süre sizin ağacınızın nasıl görünmesini istemenize bağlı olarak değişir. Bir bitkiyi bonsai eğitimine alacaksam öncelikle kendime şu soruyu sorarım: “ Ne kadar büyüklükte bir bonsai istiyorum?” Daha sonra her şey buna göre belirlenir. Geliştirme planları ağacın boyutuna ve şekline uygun olur.
Bunu belirlemek yeni başlayanlar için çok zordur. Çünkü çok fazla ağaç görmemişlerdir ve çalışmanın nereye doğru gittiğini tahmin edemezler. Ama yine de ağaçtan ne büyüklükte bir bonsainin planlandığını bilmek ağacın geliştirmesi için büyük önem taşır.
7 cm’ in üzerinde geniş gövdeler planlanıyorsa, ağacın iyi bir toprak karışımıyla yere dikilmesi ve düzenli sulanması eğer buzul tundra bölgesinde yaşamıyorsanız en hızlı yoldur. Bu yöntem en iyi karaağaç, akçaağaç gibi yaprak döken ağaçlarda sonuç verir. Bu şekildeki ağaçlarda kolayca tomurcuk budaması da yapılabilir. Ben genellikle istediğim gövde kalınlığına ulaşana kadar ağacımda dal geliştirmeyle uğraşmıyorum. Eğer gövde gelişimi esnasında dalları da geliştirmeye uğraşıyorsanız, bonsainizi tamamladığınızda dallar, gövdeye göre çok kalınlaşmış olabilir.
Dal Yerlerine Karar Verme
Bununla birlikte gövde geliştirirken daların yerlerine de karar veririm. Çünkü geniş de olsa gövdedeki yumuşak bükümler hoşuma gider. Bu nedenle topraktaki veya eğitim saksısındaki ağacı 3-5 yıl geliştirip 5 cm’ lik bir gövde elde edince ilk dal yeri olarak belirlediğim yükseklikten keserim. Peki burası neresidir? Ağacın tabanından, planlanan bitmiş yüksekliğinin 3’te 1’i kadar yüksekliktedir. Bu yüzden ağacı gözünüzde canlandırabilmek çok önemlidir.
Gövde budamasından sonra ağaç yeni sürgünler çıkaracaktır. Ve umulur ki yeni lider kesimin ucundan çıksın. (ilk dal yeri) Bu lidere ve tüm diğer yabanıl dallara büyümesi için birkaç yıl verilir. Lider dışındaki tüm alçak dallar daha sonra kesilerek kurban edilecektir. Bu nedenle bu dalların kalınlaşmasından endişelenmeyin. Seçtiğiniz yeni lider ilk dal ile ikinci dal arasını şekillendirecektir. Bu işlem istediğiniz gövdeyi elde edene kadar devam ettirilir.
Eğer dal yerleriyle ilgili bir formüle ihtiyaç duyarsanız altta vereceğim ölçütü kullanabilirsiniz. Bu ölçüt bonsaide dal yerleşimi için “Altın Kurallar”ın adapte edilmiş şeklidir.
1) İlk dal ağacın tamamlanmış boyunun yaklaşık 1/3 yüksekliğinden çıkar.
2) İkinci dal, ağacın ilk dal ile tepe noktası arasındaki mesafenin yaklaşık 1/3 yüksekliğinden çıkar.
3) Üçüncü dal ağacın ikinci dal ile tepe noktası arasındaki mesafenin yaklaşık 1/3 yüksekliğinden çıkar.
Uygulamanızı sonlandırmaya yaklaştığınız dönemlerde, büküm noktalarında istediğiniz dalları da oluşturmaya başlayabilirsiniz. Buradaki zamanlama da ağacınızın türüne ve büyüme karakterine bağlı olarak değişecektir. 7 cm’ lik bir gövdeli yaban elmasını bu metotla 6 yılda yetiştirdim. Gövdelerinde sivrilme ve kıvrımlar tamamlandı. Dal oluşumuna ise yeni başladım.
Büyüme Hızı ve Konikleşme
Gövdenin geri budaması, yukarıda anlatıldığı gibi, gövde çapının büyümesini yavaşlatacak fakat konikleşmeyi arttıracaktır. Bu konikleşme için ödenen bir bedeldir. Gövdeyi istediğiniz kadar genişletmek için, yeni lideri büyümesine izin verin. Yaklaşık olarak ifade edersek, yeni lidere istenilen gövde kalınlığının yarısı veya 1/3 kadar çap geliştirene kadar izin verin. Örneğin, 6 cm.lik çapta bir gövde istiyorsanız, ilk gövde budamasını ağacınızın gövde çapı 3 cm.ye ulaşınca yapmalısınız. Ağacınız bu çapa ulaşınca, yeni lideri oluşturacak tomurcuk patlamasının bulunduğu yerin hemen altından dik olarak kesin.
Kesimi, ağacın bitmiş yüksekliğinin 1/3’ü mesafesinden yapın. Burası ilk dalınızın yeri olacak. İlk dalınızın arzuladığınız pozisyona yakın bir yerden gelişmesine izin verin. Bu sayede gövdede hoş bir kıvrım elde edebilirsiniz. Diğer sürgünleri düzgünce budayarak büyümelerine engel olun. Başka bir ifadeyle, seçtiğiniz lideri dominant hale getirin.
Gövdedeki yumuşak kıvrım yeni liderin ilk gövdeye yapacağı açılı büyümeyle oluşacaktır. Burası ilk dalın gelişeceği yerdir. İlave liderlerin tekrarlanan kesimleri konikleşmeyi arttıracaktır. Çünkü her yeni lider ,diğer alt dallar büyümelerini sürdürürken, yeni bir tomurcuktan gelişecektir. Bu da konikleşmeyi arttıracaktır.
Gövde ucunun her kesim noktası sıradaki dal için yer sağlar.
Ağacı toprağa sabitlemek size daha fazla konikleşme, daha iyi bir nebari sağlar. UC Davis’in çalışmaları sabitlenmemiş ağaçların, sabitlenmiş olanlara göre konik olmayan fakat daha geniş ve uzun olan gövdeye yöneldiğini göstermektedir.
Çoğu yaprak döken ağaç lider olarak seçilmiş olan dalı geliştirmenin yanı sıra alt dallarından da bir orman oluşturacaktır. Bu dalları ağaç üzerinde bırakın. Dallar gövdeye tutundukları noktada gövde kalınlığını arttıracaktır. Bu ağacın alt kısmının kalınlaşmasında ciddi katkı sağlar. Bu dallar işinizi bitirip dal geliştirmeye başladığınızda veya yeteri kadar geniş ağaç dibi elde ettiğinizi düşündüğünüzde ağaç üzerinden uzaklaştırılmalıdır. Alt tarafta gelişen bu dallar bazı ağaç türlerinde yaptıkları düğümle istenmeyen bir göbeklenme yapabilirler. Konikleşmeyi bozan bu yapının oluşmaması için özellikle Çin Karaağaçlarında ve Ulmus Parvifolialarda dikkatli olmak gerekir.
Büyüme Yönünün Kontrolü
Anlatılan yöntemi istediğiniz yapıda kıvrımlı bir gövdeye ulaşana kadar tekrarlayın, ama genellikle üç yeterli olacaktır. Seçilen her yeni gövde, yükselen dallar arasındaki mesafeyi azaltmak için, bir önceki gövdeden daha kısa olmalıdır. Büyümenin kontrolü seçilen büyümenin yönelmesini istediğiniz taraftan seçeceğiniz liderle, yan dallarla ve tomurcuklarla sağlanır. Ben ağaçlarımın yumuşak bir sarmal yaparak yükselmesinden hoşlanıyorum.
Gövde Kesimi Ne Zaman Yapılmalı
Bu işlemi asla yapraklar çıkarken yapmamalısınız, ya yapraklar çıkmadan önce yapmalı ya da yeni yaprakların büyüyüp sertleşmesini beklemelisiniz. Ki bu genellikle bir **** iki ay sürecektir.
Yapraklar çıkmadan önce, köklerde depolanmış besin maksimum düzeydedir. Eğer bu dönemde bir budama yaparsanız, bu besin geliştirmek için tomurcuk arayacak ve büyümede bir patlama olacak, kaba ve uzun boğum aralıklı filizler oluşacaktır.
Eğer gövdenin 1. ve 2. dallar arasındaki kısmını geliştirmeyi düşünüyorsanız bu budama çok uygundur. Bu budama size çok hızlı bir gelişim sağlar. Bu durumda hemen bir lider belirleyin ve onu koruma altına alın. Eğer şanslıysanız bu filiziniz, yaptığınız kesinin tam tepesinden çıkar.
Eğer bu budamayı yapraklar sertleşir sertleşmez yaparsanız, budamayı köklerdeki besin azalınca yapmış olursunuz. Bu durumda ağaçlar kalan tüm enerjilerini yeni yaprak ve sürgünler oluşturmak için kullanacaklardır. Bu budama zamanı, eğer boğum aralığının kısa olduğu güçsüz sürgünlerden yeni bir tepe oluşturmak istenmiyorsa, yeni lider oluşturmak için uygun bir zaman değildir, .
Hızlı büyüyen ağaçlarda, yeni filizlerde daha kısa boğum arası oluşturmak adına, bu dönemde dallar budanarak yeni goncalar oluşturulması yoluna da gidilebilir.
Gövdeyi Nereden Kesmeliyiz?
Öncelikle şunu belirtmeliyim ki "gövdeyi en alt dalın altından asla kesmemelisiniz" görüşü doğru değildir. Kesilen yerin gerisinden kolayca tomurcuk veren karaağaç, akçaağaç, zelkova ve benzer ağaçlar için toprağa çok yakın bir yerden kesim yapabilir ve çok kısa bir kalıntı bırakarak yeni liderin çarpıcı bir sivrilme yapmasını sağlayabilirsiniz. Ben Ulmus Parvifoliaları 5 cm.in altından kesiyorum çünkü ben gerçekten dipte oluşan şişkinliği ve kıvrımı çok seviyorum. Ağacınızın böyle bir budamaya nasıl cevap vereceğinden emin olamıyorsanız bir bilene sorun. Çünkü bazı ağaçlar bu tip budamalardan çok alınırlar. Bu tip bir budamayı ibrelilere asla yapmamanız gerektiğini söylememe bile gerek yok sanırım.
Ben genellikle gövdeye dar bir açı yaparak yükselen ve yukarıyı gösteren dalları budarım. Eğer bu dallar istediğiniz yerde büyümüş iseler onları kesip yenisinin çıkması şansını denemektense bu dalları biçimlendirip bu dallarla yola devam etmek daha uygun olacaktır.
Kesim Nasıl Yapılmalıdır?
Ben üç beş yıldır gövde geri budaması yapıyorum ve size bu tecrübelerimden öğrendiklerimi anlatacağım.
Çoğu kitapta önerildiği gibi önceleri 45 derecelik açıyla gövdeyi kesiyordum. Sonra da kesiyi krater şeklinde oymak için bir çok zaman harcıyordum. Tecrübelerimle bu uygulamanın bir zaman kaybı olduğunu gördüm. Şimdilerde düz ve sağlam bir kesi yapıyorum, ve üst kuruma tamamlandıktan sonra kesiyi oyup açı verme işlemini gerçekleştiriyorum.
Budama işleminden sonra sizi nelerin beklediğini iyi kestirmelisiniz. Sonuçta ağacınızın kendi kendine iyileştirip üstünü kapatacağı bir yara açıyorsunuz.
Eğer bir yan dalın yakınından gövdeyi kesiyorsanız, ağaç bu yan dalın bileziğine ulaşana kadar kabuk bağlayacak ve sonra yan dalın altında ve arkasında açılı bir şekilde aşağı doğru genişleme yapacaktır.
Bu durumda kesi 45 derecelik bir açıyla veya daha dar **** daha geniş bir açıyla yapılabilir. Barada uygun açıyı tahmin etmek sizin sezgilerinize bağlıdır.
Sezginize güvenmiyorsanız, yukarıdan bir kesi yapın, bir yıl bekleyin ve ne kadar kısmın kuruduğunu görün, daha sonra kuru kısmı kesin ve eğer yaranın kapanması için gerekliyse bu kısmı oyun.
Aslına bakarsanız, bu noktaya kadar her şekilde bir kuruma söz konusu olacağına göre, neden açılı bir kesi yaparak geniş bir yara açıp hayatta kalması için dokunun kapanmasını zorlaştırıyoruz ki? (Yani burada da düz bir kesi yapabiliriz.)
Eğer gövdede bir yan dal yoksa veya önceden kestiğiniz kalıntıyı kesiyorsanız tomurcuklanmanın olmasını istediğiniz alanın biraz üstünden kesme işleminizi yapın ve istediğiniz yerde tomurcuk çıkmasını bekleyin, veya ağacınızı iyice inceleyerek dormant (uykuda) bir tomurcuk bulun ve onun üstünden kesinizi yapın.
Tomurcuğun çıkmasını istediğiniz yerin altından açılı bir budama yapıyorsanız, açı nedeniyle geniş bir yara oluşturursunuz ve istediğinizden daha fazla kısmın kurumasına neden olabilirsiniz. Bu nedenle düz kesi daha uygun olacaktır.
Kesi işleminden sonra, tomurcuk patlayıp yeni lideri seçtiniz mi aşağıda anlatacaklarımı uygulayabilirsiniz.
İlginç ve etkili bir bilgi: Kesi sonrası uç kuruması, genellikle patlamış bir tomurcuğa veya var olan bir dal bileziğine veya bir dalın bağ dokusuna dayanana kadar devam eder.
Eğer gövdede bir yan dala doğru geri budama yapıyorsanız ve gövdenin diğer alt tarafında daha düşük bir dal varsa kurumu genellikle bu alt dalın bileziğine kadar inmeyecektir. Budama için bu tip uygun bir dal ve yer seçimi kurumayı sınırlamanızda yardımcı olacaktır.
Başka bir seçenek de son budama işleminden bir yıl önce bu tip düşük dallar oluşturmak için bir budama yapıp bir yıl sonra da asıl budamayı yapmaktır. Bu ön budama daha çok tomurcuk oluşturacağı için son budama işleminden sonra geride kalacak kısmın güçlü olmasını da sağlayacaktır.
Kurban Dallar ve Kurban Lider Dal Geliştirmek
Konuyla ilgili başka bir uygulama da, gövde veya yan dalın kalınlığını arttırmak veya gelişmekte olan ağaçların konikleşmesini düzeltmek için , kurban dal veya kurban lider yetiştirilmesidir.
Bu uygulamada, gövdenin dış kısmından veya bazen de bir dalın dış kısmından, birleşme noktasındaki çapı artırmak için, yabanıl bir filizin seçilip büyütülmesi söz konusudur.
Uygulamadaki fark, kurban dalın bir araç olduğudur. Bu dal işini yapıp istenilen yerde çapı geliştirdikten sonra ağaçtan tamamen uzaklaştırılacaktır.
Kurban dal uygulaması tüm yaprak döken ağaçlarda uygulanabileceği gibi yapraklarını dökmeyen ağaçlarda da uygulanabilir fakat özellikle ibrelilerde bu uygulamanın önemi daha da büyüktür.
Kurban dal yetiştirirken, alt kısmını gölge yapmamasına ve dahası büyüdüğü alanı fazla güçsüzleştirmemesine dikkat etmek gerekir. Ben uygulamalarımda kurban olarak belirlediğim dallara, alt kısımlarında zararlı gölgeler oluşturmayacakları kadar uzayana kadar herhangi bir yaprak ve küçük dalcık budaması yapmıyorum. Kurban dallar, gövde çapında istediğiniz genişlemeyi sağlayana kadar uzatılabilirler. Ki bu üç metre veya daha fazlası bile olabilir.
Kurban dal ve kurban lider yöntemini ağacınızın güzel bir formu ve dallanmasının bitmiş olduğu zamanlarda problemlerinizi çözmek için kullanın.Unutmayın bu kurban dallar gövde çapını birleşme noktalarına kadar genişletirler. Eğer gövdenin tümü boyunca bir çap genişlemesi arzuluyorsanız, kurban dalların ağacın tepe kısmına yakın yerlerde gelişmesine izin vermelisiniz. Fakat tepenin tam ucunda gelişecek bir kurban dal tepenin narin yapısına da zarar verebilir buna da dikkat edin.
Eğer böyle bir durumla karşı karşıya kalırsanız ağacınızın azalan konikleşmesini düzenlemek için yeni bir tepe geliştirmelisiniz. Ben uygulamalarımda kurban dalları çoğunlukla, görevlerini tam olarak bitirmeden kesiyor ve daha alt kısımdan yeni bir tanesini konikleşmeyi uygun hale getirmesi için yetiştiriyorum.
Kurban dal uygulamasında büyük ve güçlü bir büyümeye ihtiyaç duyuyorsanız, dallarınızın görevlerini iyi yapabilmeleri için, ağaçlarınızı saksılarından alıp yere veya büyük eğitim saksılarına dikmelisiniz.
Çapta ve konikleşmede birlikte bir artış sağlamak için, gövdenin alt kısımlarından kurban dallar seçin.
Kurban dallar gövdeyi olduğu gibi başka bir dalı da güçlendirmek için kullanıldıklarında daha da dikkatli olunması gerekir. Buradaki gelişim çok hızlı olacağından bir sezonda bile aşırı büyümeyle karşılaşılabilir.
Çok kalın dallar oluşturmak sık karşılaşılan hatalardır ve düzeltmek gerçekten zordur.
Eğer aşırı kalın dal gelişimi olduysa, fazla gelişmiş dalın altından bir kurban dal seçip gövdeyi kalınlaştırarak dengeyi korumaktan başka yapacak bir şeyiniz de olmayabilir.
Dik Tarz (Chokkan) için Geniş ve Doğru Gövdeler Geliştirmek
Düzgün konikleşen dik bir ağaç yetiştirmek için en iyi yol, ağacı toprağa dikmek veya 20 Lt.lik bir kutuya dikip “kaçış tekniği” (escape technique) kullanmaktır. “Kaçış Tekniği”nde, köklerin drenaj deliklerinden toprağa ulaşmasına izin veriyoruz ve fakat sulamaya kutudan devam ediyoruz. Hasat zamanı gelince, kutudan sarkan kökleri kesiyoruz ve “kök yumağı” (rootball) hiç bozulmamış bir ağaca sahip oluyoruz.
Unutmayın hasat döneminden önce gövdenin tepe kesimleri yapılıp ağaca iyileşmesi için müsaade edilmiş olması önemlidir.
Bu aşamada ağacınızın sürgünlerine 3 -5 metre uzayarak rüzgarda dalgalanmalarına izin verin. Bu durum, yere perçinlediğiniz ağaçlarda yaklaşık 5 yıl gibi bir sürede gelişecek olan kocaman perçinli gövdeleri kısa zamanda oluşturmanızı sağlar.
İstediğiniz gelişim tamamlandıktan sonra Jin olarak da ayıracağınız dalları da hesaplayıp tepeyi budayın. Bu budamayla tasarımda kullanacağınız dalları oluşturacak çok sayıda tomurcuğun oluşumunu da sağlamış olacaksınız.
Jin uygulaması ve sert çapraz kesi, konikleşmeyi elde etmede en yaygın iki yöntemdir. Benim uyguladığım başka bir yöntem ise, önden görünen dik bir açıyla geri kesi yapmak yani yan tarafı aşağı indirmektir. Böylece tepe kesilip alçaltıldığında gövdenin yan bölümü de birlikte gelir. Bu size daha konik bir yapı sağlar ve jin oyulduğunda veya bir kerpetenle kırıldığında daha doğal bir görüntü sağlar.
Bu uygulamada canlı kabuk dokudan bir bölüm geriye doğru korunmalıdır, böylece ağacın bir bölümünün dal çıkarmasına engel olunmamış olunur. Bu mükemmel bir çözüm değildir ama size yardımları dokunur.
Mükemmel çözüm, sürgünlere büyümesi için izin verilip düzenli bir şekilde aralıklı olarak kesilip sayısı azaltılarak gövde bölümüne eklemek şeklindedir. Liderin her kesiminden sonra yeni ve küçük çaplı olanı onun yerini alacak şekilde geliştirilir. Kesimler ne kadar sık yapılırsa kavis o kadar az göze çarpar ve zaman içinde tamamen görünmez olur.
Bir kez konikleşme sağlanınca liderin serbestçe büyümesine izin verip sonra tepeden kesebilirsiniz.
Bu gelişimleri gözlemlemek zordur çünkü çok yavaş ilerleyen bir süreçtir. Her yıl ağacın, yapraklarını arttırarak bir yığın oluşturmasından öte, büyüme kapasitesini yarıya indirerek her seferinde baştan başlamaya zorluyorsunuz. Bu da ağacınızın gelişimini elbette yavaşlatacaktır.
Benim burada anlatmaya çalıştığım, doğru fidan seçimi karmaşasını azaltmaya ve genç fidanlardan iyi bonsailer elde etmeye yönelik tecrübelerimdi. Küçük bir bonsai için bile, anlattığım şekilde yapılan gövde geliştirme ile, hatalı fidan seçiminin yol açtığı sorunlar ortadan kaldırılabilir.
Son olarak yazımı tamamlarken kulağınıza şunu fısıldamak itiyorum: Güzel nebarisi olan ve bonsai potansiyeli bulunan bir fidanın asla yanından geçip gitmeyin.
Brent Walston
Çeviri: Hasan Cihad
Giriş
Bonsaide belki de en az anlaşılmış olan şey, bitkilerin geniş ve ilgi çekici gövdeleri oluşturması için eğitilmesi gerektiğidir. Küçük bonsai büyük bonsaiye dönüşmez. Bitkiler bir bonsai saksısının yanına yaklaştırmadan bile önce geniş eğitim saksılarında **** hazırlanan yer yataklarında istenilen gövde büyüklüğüne ve karaktere kavuşana kadar geliştirilmelidir. Mesela benim büyükçe bir ateş dikeni bonsaim var, ve ben onu bonsai saksısına almadan önce 20 yıl yerde geliştirdim. Bitkiler küçük saksılara alındıklarında gövde büyümeleri durur. Bu durgun dönem bonsaide yaprak küçültme ve dal geliştirme gibi diğer uygulamaların zamanıdır. Bonsaiye başlayanlar ağaçlarını saksıya almakta acele ediyorlar ve bundan dolayı gerçekten güzel bonsai sahibi olma şanslarını kaybediyorlar.
Bu başlıkta Brent Walston'ın yaprak döken ağaçlarda (prebonsailerde) iyi bir gövde gelişimi sağlamaya yönelik teknikleri anlatılacaktır.
Uzun Yetiştirme Periyodu
Ben ağaçlarımı bonsai saksısına almadan önce geniş saksılarda **** yerde 5 ila 10 yıl eğitiyorum. En iyi ağaçlarım ise bonsai saksısına almadan önce 15 – 20 yıl eğittiğim ağaçlarımdır. Bu yüzden öğrencilerime, “ben ağaç yetiştirmiyorum, gövde yetiştiriyorum” derim.
Bonsaide nebari gelişiminden sonra gövde geliştirme en çok zaman isteyen uğraştır.
Bu süreyi belirleyen katı bir kural yoktur. Bu süre sizin ağacınızın nasıl görünmesini istemenize bağlı olarak değişir. Bir bitkiyi bonsai eğitimine alacaksam öncelikle kendime şu soruyu sorarım: “ Ne kadar büyüklükte bir bonsai istiyorum?” Daha sonra her şey buna göre belirlenir. Geliştirme planları ağacın boyutuna ve şekline uygun olur.
Bunu belirlemek yeni başlayanlar için çok zordur. Çünkü çok fazla ağaç görmemişlerdir ve çalışmanın nereye doğru gittiğini tahmin edemezler. Ama yine de ağaçtan ne büyüklükte bir bonsainin planlandığını bilmek ağacın geliştirmesi için büyük önem taşır.
7 cm’ in üzerinde geniş gövdeler planlanıyorsa, ağacın iyi bir toprak karışımıyla yere dikilmesi ve düzenli sulanması eğer buzul tundra bölgesinde yaşamıyorsanız en hızlı yoldur. Bu yöntem en iyi karaağaç, akçaağaç gibi yaprak döken ağaçlarda sonuç verir. Bu şekildeki ağaçlarda kolayca tomurcuk budaması da yapılabilir. Ben genellikle istediğim gövde kalınlığına ulaşana kadar ağacımda dal geliştirmeyle uğraşmıyorum. Eğer gövde gelişimi esnasında dalları da geliştirmeye uğraşıyorsanız, bonsainizi tamamladığınızda dallar, gövdeye göre çok kalınlaşmış olabilir.
Dal Yerlerine Karar Verme
Bununla birlikte gövde geliştirirken daların yerlerine de karar veririm. Çünkü geniş de olsa gövdedeki yumuşak bükümler hoşuma gider. Bu nedenle topraktaki veya eğitim saksısındaki ağacı 3-5 yıl geliştirip 5 cm’ lik bir gövde elde edince ilk dal yeri olarak belirlediğim yükseklikten keserim. Peki burası neresidir? Ağacın tabanından, planlanan bitmiş yüksekliğinin 3’te 1’i kadar yüksekliktedir. Bu yüzden ağacı gözünüzde canlandırabilmek çok önemlidir.
Gövde budamasından sonra ağaç yeni sürgünler çıkaracaktır. Ve umulur ki yeni lider kesimin ucundan çıksın. (ilk dal yeri) Bu lidere ve tüm diğer yabanıl dallara büyümesi için birkaç yıl verilir. Lider dışındaki tüm alçak dallar daha sonra kesilerek kurban edilecektir. Bu nedenle bu dalların kalınlaşmasından endişelenmeyin. Seçtiğiniz yeni lider ilk dal ile ikinci dal arasını şekillendirecektir. Bu işlem istediğiniz gövdeyi elde edene kadar devam ettirilir.
Eğer dal yerleriyle ilgili bir formüle ihtiyaç duyarsanız altta vereceğim ölçütü kullanabilirsiniz. Bu ölçüt bonsaide dal yerleşimi için “Altın Kurallar”ın adapte edilmiş şeklidir.
1) İlk dal ağacın tamamlanmış boyunun yaklaşık 1/3 yüksekliğinden çıkar.
2) İkinci dal, ağacın ilk dal ile tepe noktası arasındaki mesafenin yaklaşık 1/3 yüksekliğinden çıkar.
3) Üçüncü dal ağacın ikinci dal ile tepe noktası arasındaki mesafenin yaklaşık 1/3 yüksekliğinden çıkar.
Uygulamanızı sonlandırmaya yaklaştığınız dönemlerde, büküm noktalarında istediğiniz dalları da oluşturmaya başlayabilirsiniz. Buradaki zamanlama da ağacınızın türüne ve büyüme karakterine bağlı olarak değişecektir. 7 cm’ lik bir gövdeli yaban elmasını bu metotla 6 yılda yetiştirdim. Gövdelerinde sivrilme ve kıvrımlar tamamlandı. Dal oluşumuna ise yeni başladım.
Büyüme Hızı ve Konikleşme
Gövdenin geri budaması, yukarıda anlatıldığı gibi, gövde çapının büyümesini yavaşlatacak fakat konikleşmeyi arttıracaktır. Bu konikleşme için ödenen bir bedeldir. Gövdeyi istediğiniz kadar genişletmek için, yeni lideri büyümesine izin verin. Yaklaşık olarak ifade edersek, yeni lidere istenilen gövde kalınlığının yarısı veya 1/3 kadar çap geliştirene kadar izin verin. Örneğin, 6 cm.lik çapta bir gövde istiyorsanız, ilk gövde budamasını ağacınızın gövde çapı 3 cm.ye ulaşınca yapmalısınız. Ağacınız bu çapa ulaşınca, yeni lideri oluşturacak tomurcuk patlamasının bulunduğu yerin hemen altından dik olarak kesin.
Kesimi, ağacın bitmiş yüksekliğinin 1/3’ü mesafesinden yapın. Burası ilk dalınızın yeri olacak. İlk dalınızın arzuladığınız pozisyona yakın bir yerden gelişmesine izin verin. Bu sayede gövdede hoş bir kıvrım elde edebilirsiniz. Diğer sürgünleri düzgünce budayarak büyümelerine engel olun. Başka bir ifadeyle, seçtiğiniz lideri dominant hale getirin.
Gövdedeki yumuşak kıvrım yeni liderin ilk gövdeye yapacağı açılı büyümeyle oluşacaktır. Burası ilk dalın gelişeceği yerdir. İlave liderlerin tekrarlanan kesimleri konikleşmeyi arttıracaktır. Çünkü her yeni lider ,diğer alt dallar büyümelerini sürdürürken, yeni bir tomurcuktan gelişecektir. Bu da konikleşmeyi arttıracaktır.
Gövde ucunun her kesim noktası sıradaki dal için yer sağlar.
Ağacı toprağa sabitlemek size daha fazla konikleşme, daha iyi bir nebari sağlar. UC Davis’in çalışmaları sabitlenmemiş ağaçların, sabitlenmiş olanlara göre konik olmayan fakat daha geniş ve uzun olan gövdeye yöneldiğini göstermektedir.
Çoğu yaprak döken ağaç lider olarak seçilmiş olan dalı geliştirmenin yanı sıra alt dallarından da bir orman oluşturacaktır. Bu dalları ağaç üzerinde bırakın. Dallar gövdeye tutundukları noktada gövde kalınlığını arttıracaktır. Bu ağacın alt kısmının kalınlaşmasında ciddi katkı sağlar. Bu dallar işinizi bitirip dal geliştirmeye başladığınızda veya yeteri kadar geniş ağaç dibi elde ettiğinizi düşündüğünüzde ağaç üzerinden uzaklaştırılmalıdır. Alt tarafta gelişen bu dallar bazı ağaç türlerinde yaptıkları düğümle istenmeyen bir göbeklenme yapabilirler. Konikleşmeyi bozan bu yapının oluşmaması için özellikle Çin Karaağaçlarında ve Ulmus Parvifolialarda dikkatli olmak gerekir.
Büyüme Yönünün Kontrolü
Anlatılan yöntemi istediğiniz yapıda kıvrımlı bir gövdeye ulaşana kadar tekrarlayın, ama genellikle üç yeterli olacaktır. Seçilen her yeni gövde, yükselen dallar arasındaki mesafeyi azaltmak için, bir önceki gövdeden daha kısa olmalıdır. Büyümenin kontrolü seçilen büyümenin yönelmesini istediğiniz taraftan seçeceğiniz liderle, yan dallarla ve tomurcuklarla sağlanır. Ben ağaçlarımın yumuşak bir sarmal yaparak yükselmesinden hoşlanıyorum.
Gövde Kesimi Ne Zaman Yapılmalı
Bu işlemi asla yapraklar çıkarken yapmamalısınız, ya yapraklar çıkmadan önce yapmalı ya da yeni yaprakların büyüyüp sertleşmesini beklemelisiniz. Ki bu genellikle bir **** iki ay sürecektir.
Yapraklar çıkmadan önce, köklerde depolanmış besin maksimum düzeydedir. Eğer bu dönemde bir budama yaparsanız, bu besin geliştirmek için tomurcuk arayacak ve büyümede bir patlama olacak, kaba ve uzun boğum aralıklı filizler oluşacaktır.
Eğer gövdenin 1. ve 2. dallar arasındaki kısmını geliştirmeyi düşünüyorsanız bu budama çok uygundur. Bu budama size çok hızlı bir gelişim sağlar. Bu durumda hemen bir lider belirleyin ve onu koruma altına alın. Eğer şanslıysanız bu filiziniz, yaptığınız kesinin tam tepesinden çıkar.
Eğer bu budamayı yapraklar sertleşir sertleşmez yaparsanız, budamayı köklerdeki besin azalınca yapmış olursunuz. Bu durumda ağaçlar kalan tüm enerjilerini yeni yaprak ve sürgünler oluşturmak için kullanacaklardır. Bu budama zamanı, eğer boğum aralığının kısa olduğu güçsüz sürgünlerden yeni bir tepe oluşturmak istenmiyorsa, yeni lider oluşturmak için uygun bir zaman değildir, .
Hızlı büyüyen ağaçlarda, yeni filizlerde daha kısa boğum arası oluşturmak adına, bu dönemde dallar budanarak yeni goncalar oluşturulması yoluna da gidilebilir.
Gövdeyi Nereden Kesmeliyiz?
Öncelikle şunu belirtmeliyim ki "gövdeyi en alt dalın altından asla kesmemelisiniz" görüşü doğru değildir. Kesilen yerin gerisinden kolayca tomurcuk veren karaağaç, akçaağaç, zelkova ve benzer ağaçlar için toprağa çok yakın bir yerden kesim yapabilir ve çok kısa bir kalıntı bırakarak yeni liderin çarpıcı bir sivrilme yapmasını sağlayabilirsiniz. Ben Ulmus Parvifoliaları 5 cm.in altından kesiyorum çünkü ben gerçekten dipte oluşan şişkinliği ve kıvrımı çok seviyorum. Ağacınızın böyle bir budamaya nasıl cevap vereceğinden emin olamıyorsanız bir bilene sorun. Çünkü bazı ağaçlar bu tip budamalardan çok alınırlar. Bu tip bir budamayı ibrelilere asla yapmamanız gerektiğini söylememe bile gerek yok sanırım.
Ben genellikle gövdeye dar bir açı yaparak yükselen ve yukarıyı gösteren dalları budarım. Eğer bu dallar istediğiniz yerde büyümüş iseler onları kesip yenisinin çıkması şansını denemektense bu dalları biçimlendirip bu dallarla yola devam etmek daha uygun olacaktır.
Kesim Nasıl Yapılmalıdır?
Ben üç beş yıldır gövde geri budaması yapıyorum ve size bu tecrübelerimden öğrendiklerimi anlatacağım.
Çoğu kitapta önerildiği gibi önceleri 45 derecelik açıyla gövdeyi kesiyordum. Sonra da kesiyi krater şeklinde oymak için bir çok zaman harcıyordum. Tecrübelerimle bu uygulamanın bir zaman kaybı olduğunu gördüm. Şimdilerde düz ve sağlam bir kesi yapıyorum, ve üst kuruma tamamlandıktan sonra kesiyi oyup açı verme işlemini gerçekleştiriyorum.
Budama işleminden sonra sizi nelerin beklediğini iyi kestirmelisiniz. Sonuçta ağacınızın kendi kendine iyileştirip üstünü kapatacağı bir yara açıyorsunuz.
Eğer bir yan dalın yakınından gövdeyi kesiyorsanız, ağaç bu yan dalın bileziğine ulaşana kadar kabuk bağlayacak ve sonra yan dalın altında ve arkasında açılı bir şekilde aşağı doğru genişleme yapacaktır.
Bu durumda kesi 45 derecelik bir açıyla veya daha dar **** daha geniş bir açıyla yapılabilir. Barada uygun açıyı tahmin etmek sizin sezgilerinize bağlıdır.
Sezginize güvenmiyorsanız, yukarıdan bir kesi yapın, bir yıl bekleyin ve ne kadar kısmın kuruduğunu görün, daha sonra kuru kısmı kesin ve eğer yaranın kapanması için gerekliyse bu kısmı oyun.
Aslına bakarsanız, bu noktaya kadar her şekilde bir kuruma söz konusu olacağına göre, neden açılı bir kesi yaparak geniş bir yara açıp hayatta kalması için dokunun kapanmasını zorlaştırıyoruz ki? (Yani burada da düz bir kesi yapabiliriz.)
Eğer gövdede bir yan dal yoksa veya önceden kestiğiniz kalıntıyı kesiyorsanız tomurcuklanmanın olmasını istediğiniz alanın biraz üstünden kesme işleminizi yapın ve istediğiniz yerde tomurcuk çıkmasını bekleyin, veya ağacınızı iyice inceleyerek dormant (uykuda) bir tomurcuk bulun ve onun üstünden kesinizi yapın.
Tomurcuğun çıkmasını istediğiniz yerin altından açılı bir budama yapıyorsanız, açı nedeniyle geniş bir yara oluşturursunuz ve istediğinizden daha fazla kısmın kurumasına neden olabilirsiniz. Bu nedenle düz kesi daha uygun olacaktır.
Kesi işleminden sonra, tomurcuk patlayıp yeni lideri seçtiniz mi aşağıda anlatacaklarımı uygulayabilirsiniz.
İlginç ve etkili bir bilgi: Kesi sonrası uç kuruması, genellikle patlamış bir tomurcuğa veya var olan bir dal bileziğine veya bir dalın bağ dokusuna dayanana kadar devam eder.
Eğer gövdede bir yan dala doğru geri budama yapıyorsanız ve gövdenin diğer alt tarafında daha düşük bir dal varsa kurumu genellikle bu alt dalın bileziğine kadar inmeyecektir. Budama için bu tip uygun bir dal ve yer seçimi kurumayı sınırlamanızda yardımcı olacaktır.
Başka bir seçenek de son budama işleminden bir yıl önce bu tip düşük dallar oluşturmak için bir budama yapıp bir yıl sonra da asıl budamayı yapmaktır. Bu ön budama daha çok tomurcuk oluşturacağı için son budama işleminden sonra geride kalacak kısmın güçlü olmasını da sağlayacaktır.
Kurban Dallar ve Kurban Lider Dal Geliştirmek
Konuyla ilgili başka bir uygulama da, gövde veya yan dalın kalınlığını arttırmak veya gelişmekte olan ağaçların konikleşmesini düzeltmek için , kurban dal veya kurban lider yetiştirilmesidir.
Bu uygulamada, gövdenin dış kısmından veya bazen de bir dalın dış kısmından, birleşme noktasındaki çapı artırmak için, yabanıl bir filizin seçilip büyütülmesi söz konusudur.
Uygulamadaki fark, kurban dalın bir araç olduğudur. Bu dal işini yapıp istenilen yerde çapı geliştirdikten sonra ağaçtan tamamen uzaklaştırılacaktır.
Kurban dal uygulaması tüm yaprak döken ağaçlarda uygulanabileceği gibi yapraklarını dökmeyen ağaçlarda da uygulanabilir fakat özellikle ibrelilerde bu uygulamanın önemi daha da büyüktür.
Kurban dal yetiştirirken, alt kısmını gölge yapmamasına ve dahası büyüdüğü alanı fazla güçsüzleştirmemesine dikkat etmek gerekir. Ben uygulamalarımda kurban olarak belirlediğim dallara, alt kısımlarında zararlı gölgeler oluşturmayacakları kadar uzayana kadar herhangi bir yaprak ve küçük dalcık budaması yapmıyorum. Kurban dallar, gövde çapında istediğiniz genişlemeyi sağlayana kadar uzatılabilirler. Ki bu üç metre veya daha fazlası bile olabilir.
Kurban dal ve kurban lider yöntemini ağacınızın güzel bir formu ve dallanmasının bitmiş olduğu zamanlarda problemlerinizi çözmek için kullanın.Unutmayın bu kurban dallar gövde çapını birleşme noktalarına kadar genişletirler. Eğer gövdenin tümü boyunca bir çap genişlemesi arzuluyorsanız, kurban dalların ağacın tepe kısmına yakın yerlerde gelişmesine izin vermelisiniz. Fakat tepenin tam ucunda gelişecek bir kurban dal tepenin narin yapısına da zarar verebilir buna da dikkat edin.
Eğer böyle bir durumla karşı karşıya kalırsanız ağacınızın azalan konikleşmesini düzenlemek için yeni bir tepe geliştirmelisiniz. Ben uygulamalarımda kurban dalları çoğunlukla, görevlerini tam olarak bitirmeden kesiyor ve daha alt kısımdan yeni bir tanesini konikleşmeyi uygun hale getirmesi için yetiştiriyorum.
Kurban dal uygulamasında büyük ve güçlü bir büyümeye ihtiyaç duyuyorsanız, dallarınızın görevlerini iyi yapabilmeleri için, ağaçlarınızı saksılarından alıp yere veya büyük eğitim saksılarına dikmelisiniz.
Çapta ve konikleşmede birlikte bir artış sağlamak için, gövdenin alt kısımlarından kurban dallar seçin.
Kurban dallar gövdeyi olduğu gibi başka bir dalı da güçlendirmek için kullanıldıklarında daha da dikkatli olunması gerekir. Buradaki gelişim çok hızlı olacağından bir sezonda bile aşırı büyümeyle karşılaşılabilir.
Çok kalın dallar oluşturmak sık karşılaşılan hatalardır ve düzeltmek gerçekten zordur.
Eğer aşırı kalın dal gelişimi olduysa, fazla gelişmiş dalın altından bir kurban dal seçip gövdeyi kalınlaştırarak dengeyi korumaktan başka yapacak bir şeyiniz de olmayabilir.
Dik Tarz (Chokkan) için Geniş ve Doğru Gövdeler Geliştirmek
Düzgün konikleşen dik bir ağaç yetiştirmek için en iyi yol, ağacı toprağa dikmek veya 20 Lt.lik bir kutuya dikip “kaçış tekniği” (escape technique) kullanmaktır. “Kaçış Tekniği”nde, köklerin drenaj deliklerinden toprağa ulaşmasına izin veriyoruz ve fakat sulamaya kutudan devam ediyoruz. Hasat zamanı gelince, kutudan sarkan kökleri kesiyoruz ve “kök yumağı” (rootball) hiç bozulmamış bir ağaca sahip oluyoruz.
Unutmayın hasat döneminden önce gövdenin tepe kesimleri yapılıp ağaca iyileşmesi için müsaade edilmiş olması önemlidir.
Bu aşamada ağacınızın sürgünlerine 3 -5 metre uzayarak rüzgarda dalgalanmalarına izin verin. Bu durum, yere perçinlediğiniz ağaçlarda yaklaşık 5 yıl gibi bir sürede gelişecek olan kocaman perçinli gövdeleri kısa zamanda oluşturmanızı sağlar.
İstediğiniz gelişim tamamlandıktan sonra Jin olarak da ayıracağınız dalları da hesaplayıp tepeyi budayın. Bu budamayla tasarımda kullanacağınız dalları oluşturacak çok sayıda tomurcuğun oluşumunu da sağlamış olacaksınız.
Jin uygulaması ve sert çapraz kesi, konikleşmeyi elde etmede en yaygın iki yöntemdir. Benim uyguladığım başka bir yöntem ise, önden görünen dik bir açıyla geri kesi yapmak yani yan tarafı aşağı indirmektir. Böylece tepe kesilip alçaltıldığında gövdenin yan bölümü de birlikte gelir. Bu size daha konik bir yapı sağlar ve jin oyulduğunda veya bir kerpetenle kırıldığında daha doğal bir görüntü sağlar.
Bu uygulamada canlı kabuk dokudan bir bölüm geriye doğru korunmalıdır, böylece ağacın bir bölümünün dal çıkarmasına engel olunmamış olunur. Bu mükemmel bir çözüm değildir ama size yardımları dokunur.
Mükemmel çözüm, sürgünlere büyümesi için izin verilip düzenli bir şekilde aralıklı olarak kesilip sayısı azaltılarak gövde bölümüne eklemek şeklindedir. Liderin her kesiminden sonra yeni ve küçük çaplı olanı onun yerini alacak şekilde geliştirilir. Kesimler ne kadar sık yapılırsa kavis o kadar az göze çarpar ve zaman içinde tamamen görünmez olur.
Bir kez konikleşme sağlanınca liderin serbestçe büyümesine izin verip sonra tepeden kesebilirsiniz.
Bu gelişimleri gözlemlemek zordur çünkü çok yavaş ilerleyen bir süreçtir. Her yıl ağacın, yapraklarını arttırarak bir yığın oluşturmasından öte, büyüme kapasitesini yarıya indirerek her seferinde baştan başlamaya zorluyorsunuz. Bu da ağacınızın gelişimini elbette yavaşlatacaktır.
Benim burada anlatmaya çalıştığım, doğru fidan seçimi karmaşasını azaltmaya ve genç fidanlardan iyi bonsailer elde etmeye yönelik tecrübelerimdi. Küçük bir bonsai için bile, anlattığım şekilde yapılan gövde geliştirme ile, hatalı fidan seçiminin yol açtığı sorunlar ortadan kaldırılabilir.
Son olarak yazımı tamamlarken kulağınıza şunu fısıldamak itiyorum: Güzel nebarisi olan ve bonsai potansiyeli bulunan bir fidanın asla yanından geçip gitmeyin.
Brent Walston
Çeviri: Hasan Cihad