Mine Pakkaner
26-10-2006, 12:31
Evlerde Oluşan Özel Çöpler (Tehlikeli Çöpler ve Atıklar)
Prof. Dr. Ertugrul ERDİN (*)
Evsel çöpler içinde özel tehlikeli çöpler, çok az oluşma olasılığına sahip olduğu veya hiç oluşmaz gibi insana geldiği için , insanın gözünden kaçmaktadır. Halbuki az miktarlarda da olsa evde de oldukca alıcı ortamlar için tehlikeli olabilecek özel tehlikeli atıklar üretilmektedir.
Bunlar hangi özelliklerinden dolayı tehlikelidir ?
. Toksik
. Sağlığı tehdit eden
. Tahriş edici
. Sular için tehlikeli
. Kolay yanabilir
. Patlayabilir
. Hava için tehlikeli
Bunlar ne tür artıklardır ?
. boya, cila , ahşap koruyucu, yapıştırıcı, sıvı conta, dolgu maddeleri, vernikler, parlatıcılar, reçine , v.b.
. çözücüler, çözücü kalıntıları, leke temizleyiciler, temizleme benzinleri, petrol, zift giderici, v.d.
. bitki koruma ilaçları, ot mücaadele ilaçları, zararlı ve haşere mücaadele ilaçları
. dezenfeksiyon ilaçları
. mineral , bitkisel ve sentetik yağlar, gres ve yağ filtresi
. ecza , kozmetik maddeler,
. kuru piller, akümülatörler,
. asitler, bazlar , tuzlar , gübreler,
. metal parlatıcıları, temizleyicileri, pas gidericiler, ayakkabı boyası ve cilası, fotoğraf banyoları, reagensler,
. termometre, vucut termometresi, civalı lambalar, florosans lambaları,
. spreyler
. zehirler ( siyanürlü, arsenikli, kadmiyumlu, civalı )
. elektrikli aletler, televizyon lambaları ,
. depolanmış, şişelenmiş gazlar ( propan, butan , )
. bileşimi tam bilinmeyen tozlar, sıvılar, gazlar, macunlar
Bütün bu artıklar özel artık toplama kablarına atılmalıdır , tesislerinde de işlem görmelidir.
Yakın çevremiz bu çöplerle dolu olduğuna göre , günlük yaşam tarzımız ve davranışlarımız nasıl olmalı ki, olabidiğince az atık üretelim ve çevremizi kirletmeyelim :
- Alış-Veriş'deki davranış
Bazı ambalajlı olarak aldığımız bir maddenin kendi bedeli , ambalajın değerinden çok daha azdır. Kullanat içecek şişesi ve kutuları, plastik kablar , folyeler ve kullanat çakmakları. Bu ambalajlar sadece malın fiatını artırmakla kalmamakta aynı zmanda da atıkların bertarafı ve depolanması bir sorun olmaktadır. Bir çevresel yük oluşturmaktadır.
Alış-veriş'e gitmeden önce de cebimize bir file , bir bez torba sokmalı veya bir sepeti beraberimizde götürmeliyiz. Böylece aşırı plastik tüketimini ve kullanımını en aza indirmiş oluruz. İçecek alışverişi yaparken de depoziteli kaplarda almaya dikkat etmemiz gerekmektedir.
Olabildiğince ambalajsız malzeme ve madde almaya çok dikkat etmeliyiz. Ambalajsız madde ambalajlı olandan hem ucuz , hem daha taze ve de çevreye daha dost ve uyumludur.
Kullanat kapları, kaşıkları, çatalları, bardakları ve bıçakları ile yemek yemeyiniz, bunun yerine uzun ömürlü araçları kullanın ve az çöp oluşturun.
Temizlik raflarından malzeme alırken dikkat edin , çünkü bu raf-larda insan ve çevre sağlığı için tehlikeli olan sayısız kimyasal maddeler vardır.
Sprayler de çevre sağlığı için bir çok açıdan sakıncalıdır, özellikle de kloroflorokarbonlar ozon tabakasının delinmesine neden olmaktadır.
Çöp Atma
Daha alış veriş yapılırken atılacak yeri, çöp kovasını düşünmek zorundayız. Özellikle de plastik ambalajlarından ve alufolyelerinden sarfı nazar etmeliyiz. Ambalajlama için kullanılan bu hammaddeler aslında diğer ihtiyac duyulan alanlarda kullanılabilir.
Atıklarımızı gelişi güzel çöpe atarsak, cam gibi değerli maddeleri de çöpe atmış olabiliriz. O nedenle de değerli maddeleri kaynağında ayırmalıyız, ayrı ayrı toplamalıyız.
Değerli maddelerin yanı sıra, zararlı ve tehlikeli maddelerin de ayrı toplanması ve bu artıkların normal çöpe atılmaması gerekmektedir. Özel (tehlikeli) çöpler olayını unutmayalım.
"Damlaya damlaya büyük tehlikeler oluşur". Düşüncesi ile hareket edip, bireyler olarak ayrı toplama, depozitesiz kablarda sunulan tüketim malları almama gibi bilinçli yaşam tavrı ile hem hammeddelerimizi, dövizimizi korumuş oluruz, hem de enerji tasarrufu yapmış oluruz. Ayrıca tehlikeli artıkların da ayrı toplanması ile de çevrede tedavisi pahalı olan olası hastalıkları da önceden "koruyucu hekimlik uygulaması" yapmış gibi önlemiş oluruz. Çünkü kirlenen toprak, su ve hava gibi ortamların, hastalanan canlıların yeniden sağlıklarına kavuşturmak çok zordur.
Biyolojik organik atıklar da (biyoçöpler ) kompost yığınına gitmelidir.
Organik atıklar hiç bir zaman atıksu uzaklaştırma şebekesine verilmemelidir. Hem tıkanmalarına neden olabilir, hem de atıksu arıtma tesislerinin yüklerini artırabilir.
Neden Ayrı Toplama
Özellikle evde oluşan çöplerde daha evde oluştuğu sırada ayrı ayrı biriktirirsek, bir ayırma yaparsak, artıkların ekonomiye fazla değer kayıp etmeden geri kazanılmasını sağlamış oluruz.
Öncelikli olarak neleri ayrı toplayabiliriz?
Cam kağıt/karton, plastik ve metal artıkları ayrı gerekirse ayrı ayrı biriktirme kaplarında, organizasyon olanağı zorsa ve gerçekleşmiyorsa, bunları kuru çöp olarak tanımlayıp bir kabda geriye kalan çöpleri de organik kısmını ayrı bir kabda kompost gübresi elde etmek amacı ile toplanabilir ve yaş çöp olarak adlandırılabilir. Kül, curuf, taş, porselen vb. olanları da diğer artıklar grubu altında biriktirilebilir.
Böylece ayrı toplama olayına başlangıçta üç kap sistemi ile başlanabilir:
1. Değerli maddeler kabı (Kuruçöp)
2. Biyolojik çöp kabı (Biyoçöp)
3. Diğer çöpler kabı
Birinci kabda (kontenyerde) cam, kağıt, karton, plastik ve metal gibi geri kazanılabilir artıklar biriktirilir. Katı Artık İşlem Merkezinin değerli madde ayıklama ünitesinde işçilere ayıklatılıp preslendikten sonra stoklanıp, kamyonlara yüklenip ikincil ham madde işleme merkezlerine gönderilir.
İkinci kabda toplanacak olan yiyecek, sebze, meyve gibi organik artıklar da kompostlaştırma ünitesine gönderilir ve orada organik gübreye dönüştürülür.
Üçüncü bir kabda toplananlar da kül, curuf, taş, porselen gibi maddelerden olduğundan bunlar doğrudan depolama yerine verilir. pu anda Karşıyaka'daki veya turistik beldelerdeki sosyoekonomik ve kültürel yapıya göre uygulaması mümkün olan çöp ve katı artıkların toplama şekli tanımı yapıldığı gibi olmalıdır.Ancak bu uygulamanın gerçekleşmesi ve yerleşmesi için inançlı bir çevre bilincinin eylem gücü olarak hazır olması gerekir.Bunun için de küçük yaştan başlayan bir eğitim şarttır.
Egekent'de yapılan yoğun anket çalışması değerlendirildiğinde yukardaki sözü edilen uygulamanın mümkün olabileceğini ortaya koymaktadır.Ancak anketlere verilen yanıtlarla , uygulamadaki gerçekler hep farklı olmaktadır.Uygulama sonucunda gerçek katılım oranları ortaya çıkacaktır.
Evimizde Tehlikeli Artıklar Oluşur mu?
Hiç acaba düşündük mü, evde oluşturduğumuz çöp ve katı artıkları çöp kovasına atarken, örneğin bir florosans lambasını kovaya attığımızda onunla birlikte 20 mg civa gibi tehlikeli bir maddeyi de oraya atmış oluruz. Bir kalem pille birlikte kurşun, çinko, kadmiyum, nikel gibi ağırmetalleri de çöp kovasına. Bunlar çöp kovasında mı kalıyor, ne oluyor peki bunlar, insan sağlığını her hangi bir zamanda ve her hangi bir yerde etkiliyebilirler mi? Bu hususu daha sonra daha detaylı olarak ele alacağız.
Hamamböceğini öldürüyoruz, sivrisineklerle mücaadele için çeşitli inzektisidler kullanıyoruz, ahşabı korumak için içinde mikroorganizma, mantar zehiri, kurt öldürücü etkisi olan ister adı pinoteks, ister başka birşey olsun ahşap koruyucu (zehirli) kullanıyoruz. Gene içinde zehirli ve zararlı madde içeren boya, vernik gibi maddeler kullanıyoruz. Bunların artıkları ne oluyor, ayrı mı toplanıyor? Ayrı toplanmazsa toplumsal sakıncası nedir?
Ayrı toplanması halinde de toplumsal yararı nedir ve bireysel sorumluluklarımız? Toplumcu yaklaşımla bireycilik ve bireylerin sorumluluklarımız? Toplumcu yaklaşımla bireycilik ve bireylerin bilinci, hem kendi sağlığı, hem de toplumun sağlığı için önemli yararlı eylem gerçekleştirmiş olacaktır.
O halde biz bireyler olarak yerel yönetimleri veya sorumlu idareleri dikkati olmaya, ayrı toplama organizasyonlarına gitmeye ve gerekli bertaraf tesislerini de planlamaya ve yapmaya zorlamalıyız. Görüldüğü gibi evsel artıklar veya çöpler deyince insanın aklına sanki hiç bir sakıncası olmayan kalıntılar ve malzemeler gelmemelidir. Yerine göre çok tehlikeli olabilir.
Çözümü nedir?
şekil 1'de görüldüğü gibi kentin belirli yerlerinde olan kutulara örneğin pil türü tehlikeli artıklar atılır. Sistematik olarak uzaklaştırılır, boşaltılır, değerlendirme merkezine gönderilip değerlendirebilinir. Olanaksızsa özel artık depolama yerinde çevreye tehlikeli olmayacka şekilde depolanır.
Piller için diğer bir çözümde uzun ömürlü, şarj olan pillerin kullanılması, civa ve kadmiyum gibi tehlikeli maddeler yerine çevreye dost, uyumlu maddeler içeren pillerin üretilmesi ve kullanılmasıdır. Ayrıca satın alındığı yere boşlarının iadesinin sağlanması tüketilen maddenin üreticiye geri dönmesinin sağlanmasıdır.
Bir diğer yöntem de ilan edilen günlerde evlerden tehlikeli artıklarnı yetkili toplayıcı özel veya tüzel kişiler tarafından toplanması ve sağlıklı bir şekilde bertaraf edilmesidir.
Bunun yararı nedir?
Geri kazanılabilecek değerli maddeler evde oluştuğu anda kirlenmeyecektir. Kalitesi yüksekolacak, ayıklanması kolay olacak ve hurda değeri de yüksek olacaktır. Aynı zamanda çöp depolama yerindeki hacimden tasarruf yapılacak, deponinin ömrü uzayacaktır. Organik kısmından da içindeki ağırmetal, metal içeriği artırılmadan kompost (organik gübre) elde etme olanağı doğacaktır. Kül, curuf, porselen, toz toprak gibi maddeler de inert maddeler olduğu için deponilerde gereğinde örtü veya sedde maddesi olarak kullanılabilecektir.
(*) Dokuz Eylül Üniversitesi,
Mühendislik Fakültesi,
Çevre Mühendisliği Bölümü
Kaynak (http://web.deu.edu.tr/erdin/pubs/doc132.htm)
Prof. Dr. Ertugrul ERDİN (*)
Evsel çöpler içinde özel tehlikeli çöpler, çok az oluşma olasılığına sahip olduğu veya hiç oluşmaz gibi insana geldiği için , insanın gözünden kaçmaktadır. Halbuki az miktarlarda da olsa evde de oldukca alıcı ortamlar için tehlikeli olabilecek özel tehlikeli atıklar üretilmektedir.
Bunlar hangi özelliklerinden dolayı tehlikelidir ?
. Toksik
. Sağlığı tehdit eden
. Tahriş edici
. Sular için tehlikeli
. Kolay yanabilir
. Patlayabilir
. Hava için tehlikeli
Bunlar ne tür artıklardır ?
. boya, cila , ahşap koruyucu, yapıştırıcı, sıvı conta, dolgu maddeleri, vernikler, parlatıcılar, reçine , v.b.
. çözücüler, çözücü kalıntıları, leke temizleyiciler, temizleme benzinleri, petrol, zift giderici, v.d.
. bitki koruma ilaçları, ot mücaadele ilaçları, zararlı ve haşere mücaadele ilaçları
. dezenfeksiyon ilaçları
. mineral , bitkisel ve sentetik yağlar, gres ve yağ filtresi
. ecza , kozmetik maddeler,
. kuru piller, akümülatörler,
. asitler, bazlar , tuzlar , gübreler,
. metal parlatıcıları, temizleyicileri, pas gidericiler, ayakkabı boyası ve cilası, fotoğraf banyoları, reagensler,
. termometre, vucut termometresi, civalı lambalar, florosans lambaları,
. spreyler
. zehirler ( siyanürlü, arsenikli, kadmiyumlu, civalı )
. elektrikli aletler, televizyon lambaları ,
. depolanmış, şişelenmiş gazlar ( propan, butan , )
. bileşimi tam bilinmeyen tozlar, sıvılar, gazlar, macunlar
Bütün bu artıklar özel artık toplama kablarına atılmalıdır , tesislerinde de işlem görmelidir.
Yakın çevremiz bu çöplerle dolu olduğuna göre , günlük yaşam tarzımız ve davranışlarımız nasıl olmalı ki, olabidiğince az atık üretelim ve çevremizi kirletmeyelim :
- Alış-Veriş'deki davranış
Bazı ambalajlı olarak aldığımız bir maddenin kendi bedeli , ambalajın değerinden çok daha azdır. Kullanat içecek şişesi ve kutuları, plastik kablar , folyeler ve kullanat çakmakları. Bu ambalajlar sadece malın fiatını artırmakla kalmamakta aynı zmanda da atıkların bertarafı ve depolanması bir sorun olmaktadır. Bir çevresel yük oluşturmaktadır.
Alış-veriş'e gitmeden önce de cebimize bir file , bir bez torba sokmalı veya bir sepeti beraberimizde götürmeliyiz. Böylece aşırı plastik tüketimini ve kullanımını en aza indirmiş oluruz. İçecek alışverişi yaparken de depoziteli kaplarda almaya dikkat etmemiz gerekmektedir.
Olabildiğince ambalajsız malzeme ve madde almaya çok dikkat etmeliyiz. Ambalajsız madde ambalajlı olandan hem ucuz , hem daha taze ve de çevreye daha dost ve uyumludur.
Kullanat kapları, kaşıkları, çatalları, bardakları ve bıçakları ile yemek yemeyiniz, bunun yerine uzun ömürlü araçları kullanın ve az çöp oluşturun.
Temizlik raflarından malzeme alırken dikkat edin , çünkü bu raf-larda insan ve çevre sağlığı için tehlikeli olan sayısız kimyasal maddeler vardır.
Sprayler de çevre sağlığı için bir çok açıdan sakıncalıdır, özellikle de kloroflorokarbonlar ozon tabakasının delinmesine neden olmaktadır.
Çöp Atma
Daha alış veriş yapılırken atılacak yeri, çöp kovasını düşünmek zorundayız. Özellikle de plastik ambalajlarından ve alufolyelerinden sarfı nazar etmeliyiz. Ambalajlama için kullanılan bu hammaddeler aslında diğer ihtiyac duyulan alanlarda kullanılabilir.
Atıklarımızı gelişi güzel çöpe atarsak, cam gibi değerli maddeleri de çöpe atmış olabiliriz. O nedenle de değerli maddeleri kaynağında ayırmalıyız, ayrı ayrı toplamalıyız.
Değerli maddelerin yanı sıra, zararlı ve tehlikeli maddelerin de ayrı toplanması ve bu artıkların normal çöpe atılmaması gerekmektedir. Özel (tehlikeli) çöpler olayını unutmayalım.
"Damlaya damlaya büyük tehlikeler oluşur". Düşüncesi ile hareket edip, bireyler olarak ayrı toplama, depozitesiz kablarda sunulan tüketim malları almama gibi bilinçli yaşam tavrı ile hem hammeddelerimizi, dövizimizi korumuş oluruz, hem de enerji tasarrufu yapmış oluruz. Ayrıca tehlikeli artıkların da ayrı toplanması ile de çevrede tedavisi pahalı olan olası hastalıkları da önceden "koruyucu hekimlik uygulaması" yapmış gibi önlemiş oluruz. Çünkü kirlenen toprak, su ve hava gibi ortamların, hastalanan canlıların yeniden sağlıklarına kavuşturmak çok zordur.
Biyolojik organik atıklar da (biyoçöpler ) kompost yığınına gitmelidir.
Organik atıklar hiç bir zaman atıksu uzaklaştırma şebekesine verilmemelidir. Hem tıkanmalarına neden olabilir, hem de atıksu arıtma tesislerinin yüklerini artırabilir.
Neden Ayrı Toplama
Özellikle evde oluşan çöplerde daha evde oluştuğu sırada ayrı ayrı biriktirirsek, bir ayırma yaparsak, artıkların ekonomiye fazla değer kayıp etmeden geri kazanılmasını sağlamış oluruz.
Öncelikli olarak neleri ayrı toplayabiliriz?
Cam kağıt/karton, plastik ve metal artıkları ayrı gerekirse ayrı ayrı biriktirme kaplarında, organizasyon olanağı zorsa ve gerçekleşmiyorsa, bunları kuru çöp olarak tanımlayıp bir kabda geriye kalan çöpleri de organik kısmını ayrı bir kabda kompost gübresi elde etmek amacı ile toplanabilir ve yaş çöp olarak adlandırılabilir. Kül, curuf, taş, porselen vb. olanları da diğer artıklar grubu altında biriktirilebilir.
Böylece ayrı toplama olayına başlangıçta üç kap sistemi ile başlanabilir:
1. Değerli maddeler kabı (Kuruçöp)
2. Biyolojik çöp kabı (Biyoçöp)
3. Diğer çöpler kabı
Birinci kabda (kontenyerde) cam, kağıt, karton, plastik ve metal gibi geri kazanılabilir artıklar biriktirilir. Katı Artık İşlem Merkezinin değerli madde ayıklama ünitesinde işçilere ayıklatılıp preslendikten sonra stoklanıp, kamyonlara yüklenip ikincil ham madde işleme merkezlerine gönderilir.
İkinci kabda toplanacak olan yiyecek, sebze, meyve gibi organik artıklar da kompostlaştırma ünitesine gönderilir ve orada organik gübreye dönüştürülür.
Üçüncü bir kabda toplananlar da kül, curuf, taş, porselen gibi maddelerden olduğundan bunlar doğrudan depolama yerine verilir. pu anda Karşıyaka'daki veya turistik beldelerdeki sosyoekonomik ve kültürel yapıya göre uygulaması mümkün olan çöp ve katı artıkların toplama şekli tanımı yapıldığı gibi olmalıdır.Ancak bu uygulamanın gerçekleşmesi ve yerleşmesi için inançlı bir çevre bilincinin eylem gücü olarak hazır olması gerekir.Bunun için de küçük yaştan başlayan bir eğitim şarttır.
Egekent'de yapılan yoğun anket çalışması değerlendirildiğinde yukardaki sözü edilen uygulamanın mümkün olabileceğini ortaya koymaktadır.Ancak anketlere verilen yanıtlarla , uygulamadaki gerçekler hep farklı olmaktadır.Uygulama sonucunda gerçek katılım oranları ortaya çıkacaktır.
Evimizde Tehlikeli Artıklar Oluşur mu?
Hiç acaba düşündük mü, evde oluşturduğumuz çöp ve katı artıkları çöp kovasına atarken, örneğin bir florosans lambasını kovaya attığımızda onunla birlikte 20 mg civa gibi tehlikeli bir maddeyi de oraya atmış oluruz. Bir kalem pille birlikte kurşun, çinko, kadmiyum, nikel gibi ağırmetalleri de çöp kovasına. Bunlar çöp kovasında mı kalıyor, ne oluyor peki bunlar, insan sağlığını her hangi bir zamanda ve her hangi bir yerde etkiliyebilirler mi? Bu hususu daha sonra daha detaylı olarak ele alacağız.
Hamamböceğini öldürüyoruz, sivrisineklerle mücaadele için çeşitli inzektisidler kullanıyoruz, ahşabı korumak için içinde mikroorganizma, mantar zehiri, kurt öldürücü etkisi olan ister adı pinoteks, ister başka birşey olsun ahşap koruyucu (zehirli) kullanıyoruz. Gene içinde zehirli ve zararlı madde içeren boya, vernik gibi maddeler kullanıyoruz. Bunların artıkları ne oluyor, ayrı mı toplanıyor? Ayrı toplanmazsa toplumsal sakıncası nedir?
Ayrı toplanması halinde de toplumsal yararı nedir ve bireysel sorumluluklarımız? Toplumcu yaklaşımla bireycilik ve bireylerin sorumluluklarımız? Toplumcu yaklaşımla bireycilik ve bireylerin bilinci, hem kendi sağlığı, hem de toplumun sağlığı için önemli yararlı eylem gerçekleştirmiş olacaktır.
O halde biz bireyler olarak yerel yönetimleri veya sorumlu idareleri dikkati olmaya, ayrı toplama organizasyonlarına gitmeye ve gerekli bertaraf tesislerini de planlamaya ve yapmaya zorlamalıyız. Görüldüğü gibi evsel artıklar veya çöpler deyince insanın aklına sanki hiç bir sakıncası olmayan kalıntılar ve malzemeler gelmemelidir. Yerine göre çok tehlikeli olabilir.
Çözümü nedir?
şekil 1'de görüldüğü gibi kentin belirli yerlerinde olan kutulara örneğin pil türü tehlikeli artıklar atılır. Sistematik olarak uzaklaştırılır, boşaltılır, değerlendirme merkezine gönderilip değerlendirebilinir. Olanaksızsa özel artık depolama yerinde çevreye tehlikeli olmayacka şekilde depolanır.
Piller için diğer bir çözümde uzun ömürlü, şarj olan pillerin kullanılması, civa ve kadmiyum gibi tehlikeli maddeler yerine çevreye dost, uyumlu maddeler içeren pillerin üretilmesi ve kullanılmasıdır. Ayrıca satın alındığı yere boşlarının iadesinin sağlanması tüketilen maddenin üreticiye geri dönmesinin sağlanmasıdır.
Bir diğer yöntem de ilan edilen günlerde evlerden tehlikeli artıklarnı yetkili toplayıcı özel veya tüzel kişiler tarafından toplanması ve sağlıklı bir şekilde bertaraf edilmesidir.
Bunun yararı nedir?
Geri kazanılabilecek değerli maddeler evde oluştuğu anda kirlenmeyecektir. Kalitesi yüksekolacak, ayıklanması kolay olacak ve hurda değeri de yüksek olacaktır. Aynı zamanda çöp depolama yerindeki hacimden tasarruf yapılacak, deponinin ömrü uzayacaktır. Organik kısmından da içindeki ağırmetal, metal içeriği artırılmadan kompost (organik gübre) elde etme olanağı doğacaktır. Kül, curuf, porselen, toz toprak gibi maddeler de inert maddeler olduğu için deponilerde gereğinde örtü veya sedde maddesi olarak kullanılabilecektir.
(*) Dokuz Eylül Üniversitesi,
Mühendislik Fakültesi,
Çevre Mühendisliği Bölümü
Kaynak (http://web.deu.edu.tr/erdin/pubs/doc132.htm)