[B.Unver]

Discus Rehberi 5 : Nitrojen Döngüsü
Akvaryum Ortamında:
Bütün canlılar gibi, balıklar da dışarı metabolik atık (sıvı ve katı) üretimi yaparlar. Balıkların su içerisinde yaşamlarını devam ettirmelerine rağmen çok fazla sıvı salınımları (solungaçlardan çözünebilir gaz olarak amonyak oluşumunu atarlar), sıvı kayıpları vardır. Bunun yanında, bitki ve diğer organik artıkların da parçalanması sonucunda akvaryum ortamında amonyak (NH3) bulunur. Amonyak balıklar için zehirlidir ve ölümcüldür. Bu toxitide balık türlerinden türlerine değişmekle beraber, Diskus amonyak toxititesine oldukça hassastır. Doğal ortamda, su hacmi balık başına akvaryum ortamına göre oldukça fazla olduğu için, amonyak konsantrasyonu da bu nedenle azdır. Bu yüzden, akvaryum ortamındaki su hacmi dikkate alınır ise, amonyak doğal ortamdakinden oldukça yüksek miktarda toksik değerlere ulaşır. Onun için diskus, yetişkin bir balık (10-15 cm) başına 40-50Lt�lik su hacmi hesabı ile akvaryum ortamında yetiştirilir. Amonyak zehirlenmelerinde acil olarak akvaryum suyu değişimi ve/veya zeolit kullanımı gerekmektedir. Amonyağın yüksek sıcaklık ve alkalin sularda toksik oranı çok daha fazladır. Asidik sular ve düşük sıcaklıklarda ise amonyum (NH4+) (asidik sularda bu forma dönüşür) formuna dönüşerek balıklar (diskus) için amonyaktan daha az oranda zararlı bir hal alır. Amonyağın suda 0,1 mg/L�nin üstüne çıkması diskus için tehlike sinyallerinin çalmaya başladığını gösterir.

Aşağıdaki su sıcaklığı ve pH derecelerindeki suyunuzdaki ölçümlerde, amonyak seviyesi bu oranlarda veya daha yukarısında ise, suya anında müdahale edilmesi gerekmektedir. Mutlaka suyunuzun %40-%50 sini değiştirip (bu değişimde, su düzenleyicileri ile dinlenmiş su ya da iyi su kullanınız), yararlı bakteri kültürü (normal kullanımın iki katı oran ile) eklemelisiniz. Zeolit kullanımı da etkili olacaktır. Aynı zamanda fazla oksijeni kısınız. Çünkü amonyaktan yanmış olan solungaçlar, aşırı oksijenden daha da fazla yanmasını önlemiş olursunuz. Ayrıca aşırı oksijen suyunuzdaki pH değerini yukarı çıkartabileceği için ve yüksek pH�ta zehirlenme daha fazla olacağından kısılmalıdır

pH 20 ºC (mg/lt) 25 ºC (mg/lt)
6.5 15.4 11.1
7.0 5.0 3.6
7.5 1.6 1.2

Not: Diskusun genelde 30ºC su sıcaklığında ve pH 6,5 derecede beslendiği düşünülürse, bu oranların daha alt seviyesinde müdahale edilmesi gerektiğini göz ardı etmeyiniz. Bu değerler hat safhalar içindir, diskus beslerken suyunuzdaki amonyak oranı sıfır olmalıdır.
Dolayısıyla yukarıdaki anlatılanlar ışığında, akvaryumdaki en toxic olan amonyağın bir şekilde akvaryum ortamından uzaklaştırılması gerekmektedir. Bu, bir döngü oluşturularak akvaryum ortamından uzaklaştırılır. Bu döngüde en önemli rolü nitrosomanas (nitrosomanas sp.) türü bakteriler oynar. Bu tür bakteriler anaerobik(havasız ortamda yaşayanlar) ve aerobik(havalı ortamda yaşayanlar) olarak döngüde yer alırlar. Amonyak ortamda bulunduğunda bu tür bakteriler amonyağı daha az zararlı olan nitrite (NO2) (aerobik bakteriler sayesinde), nitriti daha az zararlı olan nitrata (NO3) (aerobik bakteriler sayesinde) çevirirler. Buna nitrifikasyon denir. Nitratın ise bir bölümü bitkiler tarafından tüketilir ve diğer bölümü de anaerobik bakteriler tarafından azot gazına dönüştürülerek akvaryum ortamından atılır. Buna denitrifikasyon denir. Nitratın hepsi akvaryum ortamından atılamaz veya bitkiler tarafından kullanılmaz. Bunu için de rutin su değişimleri ile nitrat minimumda tutulur.
Bu nitrojen döngüsü, akvaryum ekosistemlerinde Filtreler ile sağlanır. Ancak ne kadar büyük ve mükemmel Filtreler de kullansanız, beli zaman içinde belli oranlarda mutlaka su değişimleri şarttır. Çünkü Filtreler aynı suyu akvaryum ortamında biyolojik ve mekanik olarak Filtre ettiklerinden belirli bir süre sonra amonyak, nitrit ve nitrat oranlarında çoğalma olacaktır. Bunun için biyolojik Filtre malzemelerinin 6 ayda bir temizlenerek yeniden biyolojik aktivitenin sağlanması, ayda bir suya bakteri kültürü eklenip bakteri kolonisinin güçlendirilmesi gerekmektedir. Mekanik Filtre malzemelerinin ise diskusta hafta da bir değişmesi veya en aşağı ayda bir temizlenmesi gerekmektedir. Bu temizliği her iki flitrasyon malzemesinde de akvaryum suyundan aldığınız bir kap içinde yapmanızı ve bu suyun bir kısmını tekrar akvaryuma dökmenizi öneririm. Çünkü bu Filtre malzemelerine oturan bakterilerin tekrar ortama dönmesine yardımcı olup, biyolojik aktivitenin sekteye uğramadan devam etmesini sağlarsınız. Böylece yeni bakteri ilavesi ile daha sağlıklı bir biyolojik döngünün devamı sağlanır. Kesinlikle ve özellikle biyolojik Filtre malzemelerini soğuk ve Terkoz suyunda temizlemeyiniz. Bu durum bakteri kolonisini öldürecek ve bu temizlikten sonra akvaryumunuzda amonyak patlaması olacaktır.

Yeni tank kurarken nelere dikkat etmeliyim?
Yeni tank kurulumunda ilk önce dikkat etmemiz gereken, suyun klor, kloramin ve ağır metalden arındırılması(su hazırlayıcılar veya aktif karbon ile), daha sonrada nitrifikasyon amaçlı yararlı bakteri kültürünün suya ilave edilmelidir. Su 24 saat klor, kloramin ve ağır metalden arındırıldıktan sonra, yararlı bakteri kültürünün suya ilavesi ile 10-20 gün içinde balıkların ilave edilmesi için uygun bir hal alır. Burada dikkat edilmesi gereken unsur, eğer suda yukarıda bahsettiğimiz atıklardan bir tanesinin olmaması halinde döngü için gerekli amonyak oluşmayacak, böylece döngü geç başlayacaktır. Onun için yararlı bakteri kültürü ilavesinden 24 saat sonra suya 1-2 adet bits yem tanesi atılmalı böylece döngüye start verilmelidir. 10-20 gün sonrada bir adet ucuz balık akvaryuma test amacıyla atılmalı ve bu balık 24 saat gözlendikten sonra diğer balıklarınız akvaryum ortamına atılmalıdır.

Yeni Tank Ortamında Nitrojen Döngüsü ile Gün Karşılaştırılması:

*Time: zaman (days) günler
*Nitrojen (amonyak, nitrit, nitrat)
*Water Change: Su değişimi
*Total Nitrogen: Toplam nitrojen

Filtre Çeşitleri ve Filtre Malzemeleri:
Bu bölümde birçok Filtre olmasına rağmen diskus için en uygun olan üç tip Filtreden bahsedeceğim.

Canister Filtreler(Dış Filtreler): Bu tür Filtreler, kapalı bir kutunun içine sifon sistemi ile suyu alarak, biyolojik ve mekanik olarak suyu filtre ettikten sonra, bir adet motor ile basınçlı bir şekilde akvaryuma filtre edilmiş suyu döndüren filtrelerdir. Debileri akvaryum su hacmini saatte en az iki kere çevirmesi gerekmektedir. Yani 350 Lt�lik akvaryumunuzda minimum 700Lt/saat debili dış filtreler kullanılmalıdır. Bu tarz kapalı sistemlerde aerobik bakteri kolonisinin ölmemesi için dikkat edilecek husus bu filtrelerin 1 saatten fazla kapalı kalmamaları sağlanmalıdır. Diğer dikkat edilmesi gereken husus ise, dış filtrenin emiş borusunun ağzına yuvarlak sünger filtre malzemesi takılırsa, dış Filtrenizin hem mekanik hem biyolojik arıtma ömrü uzar. Ancak bu süngeri her gün çıkartıp, temizleyip yeniden takınız.
Dış Filtre (Canister Filter)


Dış filtreniz genelde üç hazneden oluşur. Bu hazneleri aşağıdan yukarı doğru;

1. Kalın gözenekli ve kaba pisliği Filtre etmesi amacı ile kalın gözenekli sünger, ki bu gözeneklere yararlı bakteri kolonisi de oturacağından hem mekanik hem biyolojik amaçlı kullanılır
2. Biyolojik amaçlı substrat malzemesi (makarna şeklinde), biobol konur.
Eğer karbon kullanılacaksa yine bu gözde kullanılmalıdır. Ancak aktif karbon yalnızca ilk kullanımda klor, kloramin ve ağır metalin Filtre edilmesi(ilk kulumdan itibaren 1-5 gün) veya ilaç kullanımından sonra akvaryum ortamından ilaç artıklarının alınması için kullanılmalıdır. Diğer zamanlarda bu bölümde biyolojik Filtre malzemesi kullanılmalıdır.
3. En üstte elyaf denilen ve daha ince partiküllü pisliklerin tutulması için kullanılan mekanik Filtre malzemesi kullanılmalıdır. 15 gün ila 1 ay içerisinde dış filtre açılarak, yalnızca bu Filtre malzemesi alınarak temizlenmeli veya yenilenmelidir. En üste konan elyafı çok kalın olarak ve tıka basa koymayınız, yoksa Filtrenizin bir süre sonra debisi düşer.

Trickle Filtreler (kuru/ıslak sistem): En doğal filtre bu tür filtrelerde gerçekleştirilir. Canister filtrelere göre daha etkili biyolojik ve mekanik filtrasyon yapılır. Bir dış filtrenin iç hacminin 10 Lt olduğu düşünülürse bu tarz filtrede daha fazla iç hacim ve daha fazla biyolojik ve mekanik filtre yüzeyi olacağından, daha etkili ve güçlü filtrelerdir. Bu tarz filtreler; akvaryumdan PVC boru ile taşırma yolu ile yüzeyden suyu aşağıdaki sumpa (filtre malzemelerinin bulunduğu 2-3 gözlü ve birbirine bağlantılı sistem) indirir ve buradan filtre ederek en son haznesindeki kafa motoru ve buna bağlı hortum yardımı ile akvaryuma aktarır.
Bu tür filtreler diskus için çok daha uygun filtrelerdir. Diskus yavruları genelde bu tarz filtreli ve geniş hacimli tanklarda büyütülüp, yetiştirilir.

Trickle Filtrelerde sumpın kurulumu:
Genelde üç göz, birbirlerine bağlantılı ve taşırmalı sistemlerine filtre malzemeleri konur. Benim kurulumum; birinci göze tamamen mavi kalın gözenekli sünger (hem mekanik (kalın partiküllü pislikler) ve hem de biyolojik (yararlı bakteri kolonisinin oturması için)) ve en yukarıya elyaf (ki bu elyaf her gün dışarı alınarak yıkanır), ikinci göze aşağıdan yukarı kalın sünger araya substrat, kalın sünger ve en sondaki gözede bioballar şeklindedir.Isıtıcı sumpa da tanka da konabilir.


Evimdeki trickle Filtreli sistem(200Lt).

Sponge Filtre:
Çalışma sistemleri, hava motorundan basılan havanın basıncı ile sistemde bulunan bir veya iki sünger filtre suyu içlerine çeker ve bir boru ile hava/su karışımını suya verir. Mekanik ve biyolojik filitrasyon yapılır. Bu tarz filtrelerin dış filtre ile beraber kullanılmasını öneririm ve akvaryum tabanından 5 cm yukarıda olacak şekilde içeride monte edilmesi, dipteki pislikleri ve amonyak-nitrit-nitrat döngüsü için daha sağlıklıdır. Çünkü bu tür oluşumlar akvaryum tabanındadır.


Evde ki üretim akvaryumumda dış Filtre ile sponge filtrenin beraber kullanımına bir örnek. Kulenin üzerindeki yavrular yumurtadan çıktıktan sonra görülüyor. 1 günlük bir diskus yavrusunu bu sistemde sağlıklı bir şekilde yaşatabilirisiniz (tank 150Lt).


Evimdeki başka bir çiftte sponge Filtre kullanımı.(Tank 100Lt)

Ben Eğer En Güçlü Filtreyi Sistemime Kurarsam, Dip Çekmem Ve Su Değiştirmem Gerekir Mi?
Cevabım ise kesinlikle, EVET gerekir.
Peki Neden?
Çünkü dünyanın en iyi Filtresini kullansanız da yukarıdaki nitrojen döngüsünün, günler itibari ile olan tablosunu incelerseniz, buradan şu sonuca varırsınız: Ne kadar iyi ve büyük Filtrem olsa da, aynı su filtre edildiği için, nitrat oranımın akvaryum ortamında oluşma zamanı uzamasına rağmen, belli bir gün sonunda yine tehlikeli bir durum oluşturur. Bunun için ben kesinlikle su değişimi yapmalıyım.

Filtre malzememi ne kadar zaman aralıkları ile temizliğini yapmalıyım?
Mekanik Filtre malzemesi ki ben yalnızca en üst katmandaki elyafı tavsiye ederim, eğer dış filtrede ise 15 gün - 1 ay içinde çıkarılıp temizlenmesi veya yenilenmesi, eğer trickle filtre ise daha kolay olacağından her gün temizlenmesi.
Biyolojik filtre malzemelerinin ise en aşağı 6 ayda bir kez temizlenmesi, yararlı bakteri kolonisinin sağlıklı bir şekilde devamının sağlanması için önemlidir.

Bora Ünver 15-04-2005