|
Bitkilerle boyama yapılmadan önce materyalin bazı maddelerle bir ön işlemden geçirilmesi gerekir. Bu ön işleme MORDANLAMA denir. Mordanlama boyama işleminden önce yapılırsa önmordanlama, bazı bitkilerde boyamadan sonra yapılır, buna da son mordanlama denir. Ön işlem yapılan maddelere de mordan maddesi denir. Bunlar genelde metal tuzlarıdır. En önemli mordan maddesi Şap dır. Mordan maddeleri aşağıdakilerdir.
-Potasyumşapı: Veya Şap ,Kimyasal adı, Potayumaliminyumsülfat ( KAl(SO4)2.12H2O ) Renksiz, kokusuz hafif asidik reaksiyon gösteren kompleks bir tuzdur. Suda, özellikle sıcak suda kolay çözünen bir maddedir. Derişik alkolde çözünmez. Eski Mısırlılada da kullanılmıştır. Kızıldenizden elde edilmiştir. Hemen hemen bütün bitkilerle boyamada kullanılır. Rengi sabitler ve daha koyu yapar. Çevreye zararı yoktur.
- Demir II sülfat (FeSO4).7H2O Nil yeşili renginde kristallerden oluşan bir maddedir. Karaboya olarak da bilinir. Diğer bir ismi de Demirvitrioldür. Suda az çözünür, alkol,aseton ve eterde çözünmez. Bitkilerle boyamada önmordan (Koşnil boyamalarında) veya son mordan maddesi olarak kullanılır. Sonmordan olarak kullanıldığında sarı renkleri yeşil tonlara dönüştürür. Miktar arttırılırsa gri ve siyah tonlar elde edilir. Bir kötü tarafı, çok kullanıldığında yüne zarar verir veya yünü sertleştirir. Çevreye zararı yoktur.
-Göztaşı: Bakırsülfat (CuSO4) .5H2O : Mavi renkli kristallerden oluşan bir maddedir. Suda kolay çözünür. Çevreyi kirleten ve uzun süre toprakta kalan bir maddedir. Çok gerekmedikçe kullanılmamalıdır.
-Kalayklorür (SnCl2): Çevreye zararlıdır
-Kromatlar :Çevre için çok zararlıdır.
-Şaraptaşı : (Kremtartar): Potasyumhidrojentartarat.(KC4H5O6) Asidik reaksiyon verir ve ekşimsi bir tatdadır. Şarabın mayalanması sırasında dipte oluşan bir maddedir. Soğuk suda az, sıcak suda iyi çözünür. Alkolde çözünmez, mineral asitlerde az çözünür. Çevreye zarar vermeyen bir maddedir. Şarap imalinde şarap fıçılarının dibinde oluşur. Bitkilerle boyamada rengi daha koyu yapar ve boyanan materyali yumuşatır. Orta çağdan beri bilinen bir mordan maddesidir.
-Potaş: Potasyumkarbonat (K2CO3) Beyaz renkli, hidroskopik bir tozdur. Ağzı sıkı kapalı kaplarda muhafaza edilmelidir. Suda hafif çözünür, Alkolde çözünmez. Yün yıkamada ve beyazlatmada kullanılır. Bitkilerle boyamada, bitkilerin yumuşatılmasında, mordanlanmasında kullanılır. Bazı renkleri daha koyulaştırır. Anadoluda bitki boyamalarında uzun yıllar odun külü formunda kullanılmıştır.
Soda: (Na2SO4) susuz, beyaz higroskopik bir tozdur. Soğuk ve sıcak suda az çözünür, alkolde çözünmez. Kuvvetli bir alkalidir. Bünyesinde su bulunan formu kristal şeklindedir ve çamaşır sodası olarak bilinendir. Isıtılınca bünyesindeki suyu kaybederek susuz forma döner. Bitkiler ile boyamada boyanan materyali sert ve kaba yapar. Pamuk boyamanın vazgeçilmez bir maddesidir.
Tartarikasit: (C4H6O6) : Bir organik asittir. Doğada bir çok bitkide bulunur. En bilineni üzümdekidir. Bitki boyamada bazı bitkiler için önmordanlama da kullanılır.
Sirke: (C3COOH) Asetikasidin %25 lik formudur. Üzümden elde edilen de kullanılır. Su, alkol ve eterle her oranda karışır. Asidik reaksiyon gösterir. Bitkilerle boyamada renklerin tonunu değiştirmede ve renkleri sabitlemede kullanılır.
Amonyak: (NH3) Gaz halindeki amonyağın sudaki çözeltisidir. Kuvvetli bir bazdır. Boyamalarda % 9 luk formu kullanılır. Sarı ve yeşil tonları nüanse etmek için kullanılır.
-Tanen: Meşe palamudundan elde edilen bir mordan maddesidir. Bazı bitkilerle siyah boyamada kullanılır.
Anadoluda yıllarca mordan maddesi olarak birçok maddeler kullanıldı bunlardan bazıları, odunkülü, şap, insan ve hayvan idrarı, sirke, şarap tortusu, ekmek mayası, limonsuyu gibi.
|