Ağaçların Restorasyonu
Ölmeleri (kurumaları) veya hayatiyetlerinin ciddi şekilde tehlikeye girmesi halinde,benzerlerinin yerine konuşu çok uzun yılları gerektiren yaşlı ve kıymetli ağaçların vaktinde restorasyon işlerine başvurularak kurtarılmaları,bugün ileri memleketlerde başlı başına bir ihtisas ve meslek kolu oluşturmaktadır.
Ancak gerek ağaçlardaki yaraların tedavisinde ve gerekse ağaçların desteklenmesi ve kavukların doldurulmasında herşeyden evvel ağacın gövde yapısı hakkında bir fikir sahibi olmak gerekir.Buna göre öz odun,yalancı odun ve kanbiyum sahaları iyi bilinirse bu takdirde bilinçli müdahele edilebilir.
AĞAÇ YARALARININ TEDAVİSİ:
Yaralar büyük ve kıymetli ağaçların kısa zamanda yok olup gitmesinde önemli bir etkendir.Ağaçlar çeşitli nedenlerle yaralanabilirler.Bu konuda şiddetli rüzgar ve fırtınanın tepe ve dalları kırması,karın ağaç tepelerinde birikerek meydana getirdikleri ağırlığı,tepe ve dalların taşımayarak kırılmaları,dolunun yumuşak gövdelerde yaptığı tahrip,donlar sonucu oluşan don çatlakları ve kuvvetli güneşten kaynaklanan kabuk yanmaları,yıldırım etkileri ile insanların kazı yaparken,toprak işlerken hatta çimleri biçerlerken yaptıkları çeşitli zararlar,çocukların kesici aletler vs. yollarla ağaçlarda yaptıkları tahripler,hayvan zararları,çeşitli mekanik tahribat,trafik araçlarının çarpmaları,yol ve inşaat makinelrinin yaptığı zararlar sözkonusu olabilir.
Ağaç yaraları gövdede veya kabukta olabilir.Gövdedeki yaralar kabuk yarası veya derin yara şeklindedir.
Kök yaraları kökün zarar görmüş kısmı pürüzsüz bir şekilde kesilip uzaklaştırılarak ve kesim sathına fungusitli bir macun sürülerek onarılır.Eğer onarılan kısım gevşek bir kök geliştirme ortamı sonra kırma taş ve bir istina duvarı ile çevrilirse,kesilmiş kısımdan kök geliştirme ortamı içinde,yeni kılcal kökler oluşturarak ağacın kuruması önlenir.
Ağaç yaraları kentlerde ekseri ihmale uğrar,bunun sonucu mantar ve bakteriler ağaçlara nüfuz ederek onların gövdelerini çürütür tepelerini kısmen veya bütünüyle kurutur ve bunun sonucu ağaç tamamen ölür.
Ancak iyi gelişen ağaçlarda küçük yaralarda yara dokusu (kallus) kısa zamanda yaranın kapanmasını sağlıyabilir kallus'un büyümesi ağacın türüne,tipine,gelişme durumuna,yaş ve beslenmesine bağlı olarak yılda genellikle 1-2 cm kadardır.Bu durumda yıldırım,araba çarpması veye hatalı budama sonucu meydana gelen yara büyük ve derin ise yıda 1-2 cm. kallus büyümesi yaranın kapanmasına kafi gelmez,çok uzun zaman gerektirir.Bu takdirde de yaradan mantar ve bakteriler ağaca nüfus ederek çürümesine neden olurlar.Bu nedenle büyük yaralar bazı tedavi tedbirlerini gerekli kılar.
Değerli,nadide ağaçlarda açığa çıkmış olan büyük yaraları bir macunla kapatmak emniyetli bir önlemdir.Ancak reçine salınımı yeterli olan bazı iğne yapraklı ağaçlarda reçine bu yarayı örterek ağacı emniyet altına alabileceği cihetle macunlamanın bunlarda zorunlu olmadığı bildirilmektedir.Buna karşılık bazı literatürde koniferlerde de reçinenin tek başına koruyucu olmadığı ve bunların yaralarına da Lacbalsam sürülmesi önerilmektedir.
Son yıllarda bu Lacbalsam,Orange Schellac gibi yara macunları en fazla kullanılan koruyucudurlar.
Bu konuda son olarak şu hususuda belirtmek gerekir ki yaraların dezenfektan maddelerle temizlenmesi, macunlarla ve diğer koruyucu maddelerle kapatılması mümkün olan süratle yapılmalıdır. Biraz gecikme halinde dahi iç kısımlar enfekte olabilir.
İhmal edilmiş eski yaralarda bu koruyucuların kullanılmasından ise artık bir fonksiyon beklenmemelidir.Zira mantarlar ve bakteriler yeterli ölçüde gövdenin içine nüfus etmişlerdir.Ancak bunların nüfus ettiği kısımlar budamalar ile alındıktan ve yeni dokular oluştuktan sonra bu koruyucuların sürülmesi sözkonusu olabilir.
Ağaç Yaralarının Kapatılmasında Kullanılan Çeşitli Macun ve Koruyucular:
1-) ADI:Krezot+kömür katranı karışımı
İÇERİĞİ: 100gr krezot 300gr katran
AVANTAJI: Yeni ve taze kesilmiş satılara iyice yapışır ve ucuzdur
DEZAVANTAJI: Kabarcıklar oluşturur,bazen yaşayan kısımları tahrip eder,antiseptik etkisi şüphelidir.
DİĞER ÖZELLİKLERİ:İlacı yaşayan kenar kısımlara temas ettirmemeli,o kısımlara şellak (gomollak) sürmeli.
2-) ADI:Krezot+zift karışımı
İÇERİĞİ:100 gr krezot 300 gr katran
AVANTAJI:Yalnız asfaltın sulu solüsyonu kullanılırsa yaş ağaçlarda daha iyi sonuç verir.Krezot kullanmaksızın yalnız asfalt tipi macunla kapatılan yaralar çok iyi kallus geliştirir.
DEZAVANTAJI:Yara önce sterilize edilmezse ağaç enfeksiyondan ekseri kurtulamaz.
DİĞER ÖZELLİKLERİ:Yaraları kalın asfalt tabaka ile örtmemeli,aksi halde kabarcık oluşur ve bu çürümeyi hızlandırır.
3-) ADI:Bordo boyası
İÇERİĞİ:Keten yağı+bakır sülfat+kireçten oluşan bordo bozu karışımı
AVANTAJI:Odun ve kabuğa nüfuz etmeden yaraları çürüme ve enfeksiyondan korur,mantar misellerini tahrip eder,kabarcık yapmaz.
DEZAVANTAJI:Yaş ağaca iyi yapışmaz pahalıdır.Kallus daha yavaş gelişir,zehirlidir,dikkatli kullanılmalıdır.
DİĞER ÖZELLİKLERİ:Koyu olmalı ve derhal sürülmelidir.Kesilmiş satha bez veya fırça ile sürülür.
4-) ADI:Poliüretan
İÇERİĞİ:Muhtelif
AVANTAJI:Yeni bir koruyucu olup ucuz,basit ve kullanımı hızlıdır.
DEZAVANTAJI:Yara veya kovuğun kontrolu mümkün olmaz.
DİĞER ÖZELLİKLERİ:Yara temizlenip,dezenfekte edildikten sonra kullanılmalıdır.Kovukların doldurulmasında gittikçe yaygınlaşmaktadır.
NOT:Küçük yaralar için şellak(gomalak),Tabii kauçuk sütü,eritilmiş balmumu veya aşı macunları tercihen kullanılabilir.
AĞAÇ KOVUKLARININ TABİ OLACAĞI İŞLEMLER:
Ağaçlarda kovukların oluşmasına meydan vermemek esastır.Zira ağaç kovukları ağaçları zamanla dirençsiz kılarak fırtınalarda devrilmesine neden olur.
Ağaçlarda kovukların oluşumu başta hatalı bakım ve budamalardan kaynaklanır.
Yanlış olarak örneğin çok dipten bir budama,özellikle budanan dal kalın olduğu ölçüde kapanması güç ve ilerde kovuğa gelişecek bir yaraya neden olur.Kalın dalın alındığı gövde kısmında kallus dokusu da her ne kadar büyük olup ve emniyetli bir koruyucu gibi görülürse de gene de kesitin ortasında büyük bir odun kısmı kalır ve burada odun çatlamalar yaparak mantar nüfuzuna zemin hazırlar.
Yanlış olarak örneğin bu defa dirsek bırakılarak yapılan bir budama da,gene aynı şekilde bir kovuğun oluşmasına zemin hazırlar.
Bu itibarla ağaç bakımında bu nedenlere meydan vermemek gerekir.Ancak kuvvetli rüzgarların etkisiyle oluşan dal kırılmaları,don ve yıldırım çatlakları gibi doğadan gelen nedenlerle de çatlaklar oluşabilir.Bu konuda da bazı önlemler alınması hatta bazı tarihi ve kıymetli büyük ağaçlara paratonerler takılması söz konusu olabilmektedir.
Kovuk oluşma riski ağaçlar yaşlandıkça mantarlara olan hassasiyetin çoğalması sonucu artar.Bunlarda türünde etkisi büyük olur.Ekseri kovuk oluşumu,ağaçların gövde,kök,kök boğazı ve kalın dallarında gözlenir.
OLUŞAN KOVUKLARDA YAPILACAK İŞLEMLERİN AMACI:
Kovuklarda yapılacak işlemler kıymetli,tarihi ve yaşlı ağaçların görünümlerini düzeltir,çürük ve böcek tahribatı olan kısımların kaldırılmasını sağlayarak bunlar için en müsait üreme organlarını ortadan kaldırır.Tavşan,sincap v.s.kemiricilerin ağaca girip tahribatlarını daha fazlalaştırmalarını önler.Şu gerçektir ki ağaçlar nadiren birden bire ölürler.Eğer öz odunu büyük ölçüde tahrip edilmiş ise bu konuda söylenecek bir söz yoktur.Ancak zamanında çürüyen kısımlar alınarak ağaçlar uzun süre yaşatılabilir.
Örneğin bu gün Batı Almanya'da ''ağaç bakımı ve ağaç cerrahisi'' konusunda çalışan 600'ü aşkın ağaç cerrahisi firması vardır.Almanya'da olduğu gibi Amerika Birleşik Devletlerinde de ağaçların bakımı (budanmaları dahil her türlü restorasyon çalışmaları,hastalıkları ile mücadele işleri) bu konularda yetişmiş ve techiz edilmiş firmalar tarafından yürütülmektedir.
Ancak şurasını unutmamak gerekir ki,ne kadar itina edilirse edilsin yapılacak işlemler ağacın eski sağlığını asla sağlıyamaz.
KOVUK İŞLEMLERİNE AİT YÖNTEMLER:
Kovukların onarılmasında ilk işlem kovuğun iyice temizlenmesidir.Bunun için çürüklerin tamamı kazınıp alınır.Odunda renk değişimi olan kısımlar da alınmalıdır.Zira bu kısımlar mantarlar tarafından az çok enfekte olmuş kısımlar sayılırlar.Bu kısımlardaki odunun yontulması işi sağlam olan odun kısmı meydana çıkana yani enfekte kısmın tamamen alındığı kanaati getirilene kadar devam eder.
Bu kazıma işleminde çeşitli büyüklükte keski,oyuk ağızlı marangoz kalemi tahta tokmak,keskin bıçak ve çeşitli matkaplar kullanılır.Geniş ölçüdeki çalışmalarda oyma makineleri bu işi yapar.
Bu aletlerden biri veya birkaçı ile çürük enfekte olan kısımlar ağacı zayıflatmayacak şekilde yani mümkün olduğu ölçüde alınır.Ancak aletlerin kullanılmadan evvel veya her kullanışta yaraların tedavisinde belirtildiği şekilde alkol v.s.ile dezenfekte edilmesine önem verilmelidir.
Kovuk tamamen temizlenip şekillendirildikten ve ıslaklıklar giderildikten sonra bütün odun kısmı sterilize edilir.Bu konuda keskin bir bıçakla düzeltilen kenarlarda açıkta kalan kambiyum ve kambiyum kenarları olarak canlı hücrelerden oluşan kısımlar sellak( gomolak) veya lacbalsam sürülerek kapatılır.
Ancak yalancı oduna sürülen lacbalsam 5-10 cm den daha geniş olmamalıdır.Yaşayan hücrelerin dışında kalan odun kısma ise,Cıva biklorat'ın alkolde çözeltisinin sürülmesi çok etkin olur.Yalnız bu solisyon çok zehirlidir,deriye temas ettiğinde tahriş eder,ayrıca odunun hayatiyet göstermeyen kısımlarına karbolik asit,bakır sülfat,krezot veya Xylamanbrown gibi eriyikler sürmekle de istenilen amaca ulaşılabilir.
Genel olarak kısa ömürlü ağaçlardaki kovukların doldurulması önerilmez.Bu konuda uzun ömürlü ağaçların doldurulması tercih edilmelidir.
Kaynak: ''BAHÇIVANLIK VE ÇEVRE BİLİNCİ" İstanbul Büyükşehir Belediyesi Çevre Koruma Ve Geliştirme Daire Başkanlığı Park Ve Bahçeler Müdürlüğü