[tanerok]

Domates yaprak oyucusu, Tuta absoluta (Lepidoptera: Gelechiidae) domatesin önemli bir zararlısıdır. Domates bitkisinin tüm kısımlarıyla beslenen larvası çok büyük zararlara sebep olabilmektedir. Larva yapraklarda büyük galeriler açar, sap içini,tomurcukları, yeşil ve olgun meyveleri oyar. Tuta absoluta hasadı %80-100 oranlarında olumsuz etkileyebilir. Zararlının esas konukçusu domates olup aynı zamanda patates, patlıcan, biber ve solanacea türünden bittutaabsoluta.comkilere de zarar vermektedir

Coğrafi Dağılımı:
Tuta absoluta 1970'ten beri pek çok Güney Amerika ülkesinde bilinen bir zararlıdır. Yakın zamanda, Tuta absoluta Avrupa ve Akdeniz'in çeşitli bölgelerinde tespit edildi. Zararlı, Akdeniz çevresinde domates üretiminin geleceğini ciddi bir şekilde tehdit etmektedir. Tuta absoluta'nın varlığı ilk defa 2006 yılı sonunda İspanya'da domates bitkilerinde rapor edildi. 2008'de, Tuta absoluta Fransa, Cezayir ve Fas'ın pek çok yerinde tespit edildi. 2009'da bu zararlının varlığı Fransa, İtalya, Tunus ve Malta'da resmen kabul edildi. Zararlı Akdeniz bölgesinde çok hızlı bir şekilde yayılmaktadır. Uygun agro-ekolojik ortamlarda çok çabuk türeyebilmektedir. Ayrıca, bir kez istila başladı mı kontrol edilmesi gayet zordur.

Biyolojisi:
Erginleri 5-7 mm uzunluğunda olup kanat açıklığı 8-10 mm'dir. Erginlerinin antenleri iplik (boncuk benzeri, filiform) şeklindedir. Dişiler yaşam evreleri boyunca toplam 250 kadar yumurta bırakır. Yumurtalar küçük silindir şeklinde kremsi beyaz ile sarı renkli ve 0.35 mm uzunluğunda olur. Tuta absoluta yumurtalarını genelde yaprakların veya gövdenin altına bırakır. Yumurtalar bırakıldıktan 4-6 gün sonra açılırlar. Larva karakteristik siyah başlı ve gövdesi krem rengindedir. Dört larva dönemi vardır. Larva dönemi 10�15 gün sürer. Pupa kahverengi renktedir. Pupa evresi toprakta, bitkideki oyuklarda veya yaprak yüzeyinde 10 günde gerçekleşir. Erginin kanatlarında gümüşümsü gri renkte pullar ve karakteristik siyah noktalar bulunur. Yaşam döngüsü 30�40 gün içinde tamamlanır. Tuta absoluta'nın büyük bir üreme potansiyeli vardır. Yiyecek sıkıntısı çekmediği sürece larva diapoz (bekleme) sürecine girmez. Yılda 12'ye kadar nesil verebilir. Erginler gece aktiftirler ve gündüzleri genelde yapraklar arasında saklanarak geçirirler. Zararlı yumurta, pupa veya ergin halde kışı geçirir. Ergini tanımlayan önemli özellikler şunlardır: Filiform anten (iplik veya sıralı boncuk benzeri), arka kanatlarda gümüşümsü-gri pullar ve kendine özgü siyah noktalar.
Önemli tanıtıcı özellikler

Ergin: Filiform anten (iplik veya sıralı boncuk benzeri), arka kanatlarda gümüşümsü-gri pullar ve kendine özgü siyah noktalar.
Kanattaki gümüşümsü-gri renkteki pullar ve kendine özgü siyah noktaları gösterir.
Yumurta: silindir şeklinde, kremsi beyaz ile sarımtrak renkli.

Zararın Türü:
Kapalı veya açık domates yetiştirilen alanlarda Tuta absoluta'nın zarar potansiyeli oldukça yüksektir. Tuta absoluta bitkinin toprak üstünde kalan tüm kısımları üzerinde zarar verir, beslenir ve gelişir. Yapraklarda, larva epidermal katmanlar arasında beslenerek düzensiz oyuklar oluşturur ve ardından bitki çürüme sürecine girebilir. Meyveler henüz oluşmaya başlarken saldırıya uğrar ve içerilerinde oluşturulan galeriler meyvenin çürümesine neden olan ikincil patojenler tarafından enfekte olabilir. Bu zarar domatesin büyüme aşamasında, hale sevk edilirken ve işlendiği sürecin tamamında gerçekleşir. Zarar potansiyeli herhangi bir mücadele yöntemi olmadan %100'ü bulabilir.

Tuta absoluta ile Mücadele:
Tuta absoluta'nın artık önceleri etkili olarak bilinen kimyasal ilaçlara karşı duyarlılığı azalarak direnç geliştirmiştir. Güney Amerika'dan gelen raporlar sentetik böcek ilaçlarının başarısız kaldıklarını göstermektedir. Ayrıca, açtıkları oyuklar larvaları kontakt etkili ilaçlardan da korumaktadır. Bir yandan da, kimyasal ilaçların doğal yırtıcıları ve parazitoitleri öldürmesi, sağlık ve çevre riskleri oluşturmaları Akdeniz bölgesindeki ihracata yönelik çalışan domates üreticilerine ciddi sınırlamalar getirmektedir. Bu nedenle, bu zararlının mücadelesinde alternatif yöntemlere acilen ihtiyaç duyulmaktadır. Çözümlerden biri sürdürülebilir, çevre dostu ve etkili mücadele yöntemi olan feromon kullanımıdır.

Tuta absoluta Tespit ve Gözlem : QLure-TUA & Qlure-TUALD
Russell IPM Tuta absoluta için feromon çekicileri ve komple tespit & gözlem sistemleri üretip tedarik etmektedir. QLure-TUA isimli feromon tuzağı hem istila hakkında erken uyarı sağlar hem de böceğin nüfus yoğunluğunun tam olarak saptanmasına imkan verir. Popülasyonun yüksek olması durumunda, QLure -TUA tuzağı çok fazla böcek toplayacağından verilerin toplanması zor olabilir. Bu amaçla, QLure-TUALD özellikle yoğun istilanın yaşandığı alanlarda az oranda böcek toplayarak verileri anlaşılır hale getirmek için tasarlanmıştır.
Tuta absoluta Kitlesel Mücadele : QLure-TUA

QLure �TUA, yüksek yakalama oranı sayesinde özellikle koruma altında domates üretiminde Tuta absoluta böceğinin kitlesel mücadelesi için idealdir. Özellikle böcek perdesi/filesi kullanılan ve sıkıca kapalı seralarda popülasyonun azaltılmasına yardımcı olur. Kitlesel mücadele, zararlı popülasyonundaki yeterli sayıda çok miktarda erkek böceğin yakalanması için arazinin çeşitli stratejik noktalarına yüksek sayıda tuzak yerleştirilmesi tekniğidir. Bu, zararı kabuledilebilir bir düzeye indirmek ve böcek ilacı gereksinimini azaltmak amacıyla genelde diğer mücadele yöntemleriyle birlikte kullanılır. Açık hava üretiminde kitlesel mücadele önemli bir seçenektir. Ancak pratikte açıdan bakıldığında, kapalı tarım alanlarında başarı şansı daha yüksektir.

Tuta absoluta Çek ve Öldür

Tuta absoluta'nın erkek erginlerinin mücadelesinde, çok az ilaç kullanımı gerektiren Çek ve Öldür tekniği gelecek vaadeden bir çözümdür. Bu sayede çiftleşme azaldığından işe yarar yumurta sayısı azaltılmış olacaktır. Devamlı salınım matrisine göre, Çek ve Öldür ürünü normal olarak 6-8 haftadan daha fazla bir süre boyunca feromonu salmakta ve aynı sure içinde kontakt etkili ilaç da devamlı etkin kalmaktadır. Çek ve Öldür tekniği normalde tek bir uygulamadan ibaret olup uzun süreler boyunca güvenli ve sabit bir kontrol eğrisi sağlar. Başka ilaçlamalara duyulan ihtiyacı azaltmak amacıyla da diğer böceklerin feromonları da birlikte kullanılabilir. Sadece belirli konumlarda ve belirli böceğe yönelik kullanımından ötürü %99'dan fazla bitki kaynağının ilaçlardan muaf tutulmasını sağlayarak faydalı böceklerin üreyip genel mücadele stratejisine dahil edilmeleri de sağlanmış olmaktadır. Yapılan pek çok çalışma bu teknolojinin değerlendirilip değişik domates üretim yöntemlerinde kullanılabilirliğini incelemektedir. Çek ve Öldür tekniği Entegre Zararlı Mücadelesi programının daima bir parçası olarak düşünülmelidir.