Hardy kivi
(Sevgili
malbman'a üşenmeden yaptığı çeviri için sonsuz teşekkürler
)
Actinidia arguta
Actinidiaceae
Yaygın adları: Hardy Kiwi, Bower Vine, Dessert Kiwi, Cocktail Kiwi, Tara Vine, Yang-tao.
Benzer Türler: Chinese Egg Gooseberry (Actinidia coriacea), Kiwifruit (A. deliciosa), Super-hardy Kiwi (A. kolomikta), Red Kiwi (A. melanandra), Silver Vine (A. polygama), Purple Kiwi (A. purpurea).
Köken: Dayanıklı kiwi Çin, Kore, Sibirya ve Japonya’ya özgüdür.
Adaptasyon: Bitkiler geç kış ya da erken güz donlarının zarar vermeyeceği, uzun (donların görülmediği yaklaşık 150 günlük) bir yetişme dönemine ihtiyaç duyarlar. Tamamen uykudayken yaklaşık -25o F ( yaklaşık -30oC) sıcaklığa dayanır. Ama bitkiler soğuğa yavaş yavaş alıştırılmalıdır. Sıcaklıklardaki ani düşüşler gövdelerde yarılmalara ve bunu izleyen hasarlara yol açabilir. Tüm kültivarların (kültürvaryeteler) belli bir dönem soğuklanmaları gerekir ve bu ihtiyaçları kültivara bağlı olarak değişiklikler gösterir. Bunun miktarı/süresi henüz tam olarak tespit edilememiştir. Ama bu güne kadar gerek çok soğuk, gerekse daha ılıman bölgelerde yetişen bitkilerde neredeyse fark yoktur. Kışın dondurucu soğukları açıkta kalan tüm tomurcukları döker. Bitki geniş kaplarda/konteynerlerde başarılı bir şekilde yetiştirilebilir.
Yetiştirme: Bitki doğal ortamı olan ormanlarda, kimi zaman ağaçların gövdelerinde 30 metreye kadar yükselen bir sarılıcıdır. Kültür yetiştiriciliğine çok uygundur ancak sırıklar ya da trellis sistemleri ile desteklenmesi gerekir. Bitki normal kividen daha kırılgan bir görüntüye sahiptir.
Yapraklar: Yapraklar uzundur ve genel olarak 5 ila 12.5 cm. civarındadır ve gövdeye kırmızı yaprak saplarıyla bağlanır. Yapraklar genellikle testere gibi dişlidir ve normal kivinin yapraklarından daha incedir ve tüylüdür.
Çiçekler: Beyazdan krem rengine kadar değişen çiçekleri yaklaşık 4 cm. çapındadır ve kokuludur ve yaprak saplarında tekli, çiftli ya da üçlü olarak teşkil ederler. Çiçeklenme dönemi, iklim koşullarına bağlı olarak Mayıs başından Haziran’a kadar birkaç hafta sürer. Bitki dioiktir. Yani erkek ve dişi organları ayrı bitkilerdedir ve bu nedenle de ürün alınması için her iki cinsten de bitkiye ihtiyaç vardır. Ama kendi kendine meyve veren dişi bitkilerin varlığı da bilinmektedir.
Meyve: Meyveler genellikle yeşil renkli, tüylü ve üzüm boyutundadır. Kesit görüntüsü içindeki küçük, siyah tohumları, zümrüt yeşili rengi ile normal kivi meyvesi gibidir. Hem kabuğu, hem de etli kısmı tipik yeşil renkte olmakla birlikte, bazı kültivarların kabukları ya da hem kabukları hem de etli kısımları çeşitli tonlarda kırmızı olabilir. Hardy kivi meyveleri normal kivi meyvelerinden daha tatlıdır. Şeker içerikleri % 14’den % 29’a kadar değişik oranlarda görülebilir.
Kültivarlar arasındaki diğer farklılıklar; meyvede kabuğun acılığı ve belirgin bir aroma olarak görülür. Bu ürün bitkinin çok sert iklimlerde bile yetişebilmesi nedeniyle, A.B.D.’nin bir çok bölgesinde ticari olarak yetiştirilmeye başlanmıştır.
KÜLTÜR
Konum: Asmalar bir miktar gölgeye tolerans göstermekle birlikte, trellis sistemleri üzerinde rahatça yayılabileceği güneşli bölgeleri tercih eder. Bitki güçlü rüzgarlardan korunmalıdır.
Toprağın Hazırlanması: Hardy kivi bitkisi üzerinde büyüyebileceği sağlam bir trellis sistemi, veranda ya da bunlara benzer sabit bir destek ister. Tek telli ya da T çubuklu sistem olsun, trellis sistemleri kurulabilir. Her iki sistemde de servi ağacından 2.5 mt. uzunluğunda, 10 x 10’luk dikmeler kullanılır. Dikmelere, T çubuklu sistem için 5 x 15’lik, 120 cm. uzunluğunda bir ıstavroz çubuğu vidalanır. Dikmeler 70 cm. derine gömülüp, mümkünse beton dökerek sabitlenmelidir. Sistemin başında ve sonunda beton sabitleyiciler olmalıdır. Telleri dikmelere sarın ve beton sabitleyicilere gergince bağlayın. Eğer bir verandanın altında yapıyorsanız, bu tür bir sistem kurmanız gerekmez. Bitkiyi yalnızca verandanın köşe dikmesine sardırıp, bir şemsiyeye benzeyecek şekilde kollar atmasını sağlamanız yeterli olacaktır.
Toprak: Hardy kivi süzek, biraz asitli (pH 5-6.5 olan) toprakları sever. Nötr topraklar da makbuldur ancak toprak çok bazik bir yapıdaysa, yapraklarda azot eksikliği belirtileri görülür. Bitki tuzlu topraklara tolerans göstermez.
Sulama: Hardy kivi yetiştirme döneminin başından sonuna dek bol su ister. Ama toprağı da son derece geçirgen olmalıdır. Sıcak yaz günlerinde düzenli olarak sulanması gerekir. Bitkiyi asla kuraklık stersine sokmayınız. Kuraklık stresinin belirtileri yapraklarda sarkma, yaprak kenarlarının kahverengiye dönmesi ve stres devam ederse yeni sürgünlerle birlikte tüm yaprakların dökülmesi şeklinde görülür. Bitki ölümlerinde susuzluk diğer etkenlerden çok
Gübreleme: Normal kivi meyvesi üzerinde yapılan çalışmalar sonucu; hardy kivi bitkisinin çok fazla azot kullandığı görülmüştür. Bu nedenle yetiştirme döneminin ilk çeyreğinde, bitkiye bol miktarda azot takviyesi yapılmalıdır. Son dönemde yapılacak olan azot uygulaması bitki boyutunu artırır ancak raf ömrünün kısa olmasına yol açar. Bazik topraklarda, asmanın yanında gübreleyici olarak bir turunçgil ya da avokado ağacı dikilmeli ve Mart ayı baçında bolca sulanmalıdır. Başlangıç gübrelemesini takiben, yaz başına kadar tamamlayıcı ilaveler yapılmalıdır. Diğer bölgelerde, toprakta eksik element olmadığı biliniyorsa, iz elementler içeren yüksek azotlu gübreler kullanın. Gübre ya da samanla malçlamak da yararlı olacaktır. Ancak malç doğrudan asmaya temas etmemelidir. Aksi taktirde bitkide öz çürüklüğüne neden olur.
Budama: Kaliteli meye üretmek için, kışın budama yapmak şarttır. Tüm budama teknikleri genelde “dal budama” ya dayanır ve yalnızca kullanılan trellis sistemlerine göre farklılıklar gösterir. Kivi asmaları bir desteğe ihtiyaç duyar ve bu da genellikle 3 ya da 5 telli ya da T trellis sistemleri, ya da veranda dikmeleri ile sağlanır. Bu sistemlerin hepsinde bir gövde, 1.80 mt. Yükseklikteki bir tele bağlanır ve tel boyunca büyümesi sağlanır. Büyüme sürgünün “domuz kuyruğu” şeklini alarak bitmesiyle, sürgün domuz kuyruğunun yaptığı düğümün gerisinden kesilir ve yaprak kökünden yeni bir sürgünün büyümesi sağlanır. İki yıl sonra, yanal daldan çok sayıda sürgün verecektir. Yetiştirme dönemi boyunca, her yanal dal kendi çıktığı yerin 3/1 uzaklığında yeni bir sürgün verecektir. Bir sonraki kış, eski dalları gçen yazın yeni sürgünleri ile birleştikleri yerden budayın. Bu süreç her yıl tekrarlanacaktır.
Çoğaltılması: Hardy kivi kalemleri, normal kivi meyvesinin yetiştiği tüm bölgelerde kivi anaçlarına aşılanabilir. Odunsu ya da yeşil aksamdan alınan çeliklerle ya da yeni satın alınacak bitkilerle de çoğaltılabilir.
Hastalık ve zararlıları: Bitki nispeten sorunsuz bir bitkidir. Ama muhtemelen yetiştirildikleri bölgelerde seyrek olarak dikildikleri için zararlılar yaprakları, gövdeleri ya da köklerine ilgi göstermeye başlamıştır. Bir tuhaf sorun da, bitki gövdesinin kedilerin hoşlandıkları kedi otu aromasına sahip oluşudur. Bu da bitki küçükken baharda yeni çıkan sürgünlerin kediler tarafından koparılmasına neden olur. Salyangozlar da genç fideler için sorun oluşturur. Geyiklerin de aralarında bulunduğu diğer zararlılar yaprakları yer; sincaplar da köklerine saldırır. Eğer sayıları çok artarsa kabuklu böcekler de bitkide hasara neden olabilir. Sera zararlısı olan kirpikkanatlılar da meyveye zarar veren diğer zararlılardır.
Hasat: Olgunlaşma hem kültivarın kendisine, hem de yerel iklim koşullarıyla bağlantılıdır. Cordifolia kültivarı Eylül başında olgunlaşırken; Anna (Anananaja) tam olarak tatlanmak için Ekim sonu/Kasım başlarıına dek beklemek zorundadır. Hardy kiviler olgunlaşınca düşer ya da kolaylıkla koparılabilir. Meyveler genellikle doğal olgunlaşma döneminde toplanır.
Kaynak