[Emre Albayrak]

III. DİĞER ZARARLILAR
*
COLEOPTERA, Örtük Kanatlılar
*
Familya, BUPRESTIDAE, Süslü böcekler

Agrilus chrysoderes Ab.
*
Erginleri 6,5 mm kadar uzunlukta, metalik koyu zeytin yeşili rengindedir. Larvaları önceleri güllerin gövdesinde kabuk altında çepeçevre helezoni galeriler açarak gelişir. Olgun larva dal içerisine girerek gal oluşturur ve pupa olarak kışı burada geçirir. Larvaların oluşturduğu galin üst kısmındaki yapraklar sararır, sürgün gelişemez ve sonunda dal kurur. Üzerinde gal bulunan dalların kesilerek yakılması, populasyonun azaltılması bakımından önerilir.
Familya SCARABAEIDAE, Yaprak boynuzlu böcekler
*
Melolontha melolontha (L.) Adi Mayıs böceği
*
Erginleri 27 mm kadar büyüklükte, kanat örtüleri kırmızımtırak kahverengidir. Olgun larvalar 4-5 cm irilikte, sarımtırak beyaz renkte ve manas tipindedir. İlkbaharda yumurtadan çıkan larvalar toplu halde bir arada yaşarlar ve önceleri humusla geçinirler. Olgunlaşmaya yakın bitki köklerini kemirmeye başlarlar. Bir dölün tamamlanması 3-5 yılı gerektirir. Larvalar ve erginler fidanlıklarda meşe, dişbudak, ladin ve göknarı tercih ederler. Erginlerin sabahın erken saatlerindeki uyuşukluklarından yararlanarak toplanması, iyi bir toprak işlemesi yapılarak yüzeye çıkan larvaların toplanarak yok edilmesi, özellikle fidanlıklarda araya tuzak bitkiler dikmek suretiyle burada toplanan larvaların yok edilmesi gibi işlemlerin yapılması önerilebilir. Ayrıca zararlının toprak yüzüne en yakın olduğu ilkbahar veya erken sonbahar aylarında Endosülfan veya Parathion methyl gibi bir insektisit uygulaması yapılabilir.
*
Polyphylla fullo (L.), Haziran böceği
*
M. melolontha’ya çok benzer. Ancak ergin bireyde kanat örtüleri üzerinde muntazam olmayan beyazımsı lekelere sahiptir. Polifag olan bu tür özellikle çam, akasya ve kavaklarda zarar yapmaktadır.

Familya CHRYSOMELIDAE, Yaprak böcekleri
*
Pyrrhalta luteola (Müll.), Karaağaç yaprak böceği
*
Erginleri uzunca oval, 5,5-7 mm boyunda, sarımtırak kahverengidir. Kanat örtülerinin yanlarında koyu renkte uzunlamasına çizgiler vardır. Kışı geçiren erginler Nisan ayına doğru kışlaklardan çıkarak yeni gelişen yapraklarla beslenirler. Larvalar yaprakların alt yüzünde epidermisi kemirerek, üst epidermisi dantel görünümünde bırakacak şekilde zarar yaparlar. İlkbaharda erginlere ve daha sonra da larvalara karşı bir insektisit uygulaması önerilir.
*
Agelastica alni (L.), Kızılağaç yaprak böceği
*
Erginleri koyu mavi veya menekşe renginde, 6-7 mm büyüklüğündedir. Kışı ergin olarak geçirdikten sonra ilkbaharda kızılağaç yapraklarına saldırır. Yılda bir döl verir. Küçük sahalarda ergin bireyler, kızılağaçların altına serilen bezler üzerine fidanların silkelenmesi ile toplanıp yok edilebilir. Toprak işlemesi ile pupalar öldürülebilir. Yoğun populasyonlar için Carbaryl, Methiocarb veya Malathion gibi insektisitler önerilir. İlaçlamaya Nisan sonlarında başlanmalıdır.
*
Crioceris asparagi (L.)
*
Erginleri 6 mm uzunluktadır. Larvaları Mayıs ayından itibaren Asparagus’ların gövde ve yapraklarıyla beslenir. Ergin halde kışı geçirirler. Dişiler Haziran ayında küçük kahverengi yumurta yığınlarını yapraklar üzerine koyarlar. Larvalar toprak içindeki bir kokonda pupa olurlar. Kışlamış populasyonları sınırlamak için bitki döküntüleri temizlenmelidir. Eğer ergin ve larvalar ilkbaharda görülürse Asparagus’lar Derris, Malathion gibi kalıcı olmayan insektisitlerle muamele edilmelidir.

Galerucella nymphaeae (L.)
*
Erginleri 6 mm uzunlukta ve kahverengidir. Yumuşak vücutlu kahverengi-siyah larvaları ilkbahar ve yazın Su zambağı yapraklarının üst yüzünde düzensiz delikler açmak suretiyle zarar yapar. Etkilenen yapraklar kızarır ve parçalanır. Erginler havuzların kenarındaki kaba vejetasyon veya bitki döküntüleri içinde kışlarlar. Mayıs ve Haziranda kışlama yerlerinden Su zambağı yapraklarına giderek yumurta koyarlar. Yumurtadan çıkan larvalar yapraklar üzerinde pupa olmadan önce 2-3 hafta beslenirler. Yılda 2-3 döl verirler. Bu zararlıya karşı eğer havuzda balıklar mevcutsa ve insektisitlerin su kaynaklarına karışma olasılığı varsa insektisitler kullanılmamalıdır. Böyle durumlarda en iyi metot bahçe hortumumdan kuvvetli su fışkırtmak suretiyle yapraklar üzerindeki larva ve erginleri uzaklaştırmaktır. Düşen böcekler balıklar için bir yem kaynağıdır. Uygulama böcekler görüldükçe tekrarlanabilir. Eğer balıklar için bir tehlike yoksa toz veya pülverize halinde Derris, Malathion veya Nicotin gibi kalıcı olmayan insektisitler kullanılabilir.
*
Lilioceris lilii (Scop.)
*
Erginleri 6 mm büyüklükte ve kırmızı renklidir. Kırmızımtırak sarı, arka kısımları hörgüç şeklinde ve üzeri siyah mukuslu bir madde ile örtülü olan larvalar zambakların tohum kabuğu, gövde ve yapraklarıyla oburcasına beslenirler. Aynı zamanda Polygonotum’a da arız olur. Kışı geçiren erginler Mayıs/Haziran ayında zambakların üzerine göç ederler. Yumurtadan çıkan larvalar toprakta topraktan yapılmış bir kokon içinde pupa olmadan önce bir ay kadar beslenirler. İlkbaharda veya larvalar görüldüğü zaman Malathion, Resmethrin veya Chlorpyrifos gibi bir temas insektisiti pülverize edilir. Böcekler görülürse uygulama tekrarlanır.

Familya CURCULIONIDAE, Hortumlu Böcekler

Rhynchites hungaricus (Hrbst.), Gül hortumlu böceği
*
Erginleri 5-7 mm uzunluktadır. Larvaların dişileri fildişi renkli, tombul, kıvrık ve bacaksızdır. Dişiler yumurtalarını açılmakta olan gül tomurcuklarının içine koyarlar. Hortumları ile tomurcuklarda delik açarlar. Tehlike anında kendilerini toprağa atıp saklanırlar. Kışı toprakta 2-8 cm derinlikte olgun larva halinde geçirirler. Yılda bir döl verirler. Yumurtlama sırasında tomurcukları kırparak yere sererler, bir kısmı da dallarda asılı kalır.
Zarar yaptığı saptanan güllükler Nisan sonundan itibaren haftada iki kez kontrol edilmelidir. Rastgele toplanan 100 tomurcuktan beşinde zararlı bulunmuşsa ilaçlı mücadeleye geçilir. Delinmiş gül tomurcuklarının koparılıp yok edilmesi, yoğunluğun azaltılması bakımından önemlidir. Nisan sonu Mayıs ortasında Endosulfan, Carbaryl veya Malathion gibi insektisitler toz veya pülverize halinde uygulanabilir. Rüzgarlı havada ve sıcaklığın yüksek olduğu zamanlarda ilaçlama yapılmamalıdır.
*
Otiorrhynchus sulcatus F.
*
Erginleri 9-13 mm büyüklükte, kahverengimsi-siyah renktedir. Larvalar köklerde; erginler tomurcuk, yaprak ve çiçekte zarar yaparlar. Süs bitkilerinden siklamen, Primula, gül, zambak, begonya, Rhododendron ve sarmaşıklarla saksıda yetiştirilen diğer süs bitkilerinin genç köklerini yiyerek zararlı olurlar. Siklamen gibi yumrulu süs bitkilerinde ise kemirmek suretiyle zarar yaparlar. Zarar görülür görülmez bitki saksının değiştirilmesi ve toprağın sterilize edilmesi gerekir. Ayrıca erginlerin kışlayacağı barınaklar yok edilmeli, yabancı ot temizliği yapılmalıdır. Erginlerin toplanması da populasyonu azaltmada yardımcı olmaktadır. Kimyasal savaşta bu zararlıya karşı Carbaryl, Parathion methyl, Azinphos methyl ve Monocrotophos gibi ilaçlar önerilebilir.

Familya SCOLYTIDAE, Kabuk böcekleri
*
Tomicus piniperda (L.), Büyük orman bahçıvanı
*
Erginleri 3,5-4,8 mm büyüklüğünde, siyah veya koyu kahverengidir. Tüm çam türlerinde zarar yapar, genellikle sekonder zararlıdır. Bu nedenle sağlık durumları çeşitli nedenlerle bozuk olan ağaçlarda zarar yapar. Fakat sürgünlerdeki zararı tamamıyla primer karakterdedir. Yılda 1 döl verir, uçma zamanı Şubat sonu Mart ayına rastlar. Böceğin ağaca giriş deliğinden sızan reçinenin, deliğin etrafında huni şeklinde toplanması bu böceğin tanımına yarayan karakteristik bir özelliktir. Kabuktaki ana yolu aşağıdan yukarıya doğru ilerleyen 3 mm çapında ve 12-15 cm uzunluğunda bir kollu dikey yoldur. Böceğin uçma zamanından 2-3 hafta önce tuzak ağaçları hazırlanmalı ve bunların kabuklarını Mayısın ilk yarısında bezler üzerinde soyarak yakmalıdır. Ayrıca feromondan da yararlanılabilir.

LEPIDOPTERA, Pul Kanatlılar, Kelebekler
*
Tırtılların hemen hepsinin benzer bir yapısı vardır ve Tenthredinoidea larvalarına benzerler. Başları iyi gelişmiştir ve bitki dokuların çiğnemek ve ısırmakta kullanılan bir çift kuvvetli mandibülleri vardır. Thorax 3 segmentlidir, genellikle her segment üzerinde eklemli bir çift bacak bulunur. Abdomen 10 segmentten oluşur ve 5 çift şişmanca, eklemsiz bacak taşır.
*
Büyüklükleri 0,5-10 cm arasında değişir. Erginler sadece nektar veya diğer şekerli sıvılarla beslenir. Bazıları ise hiç beslenmez. Üremeleri genellikle seksüeldir ve çiftleşmeden sonra dişiler, bitkilerin üzerine veya yakınına tek olarak veya kümeler halinde birkaç yüz yumurta koyarlar. Tırtıllar genellikle birkaç hafta içinde yumurtadan çıkarlar, bitkiler üzerinde, toprak ve bitki döküntüleri içinde veya çit, bina veya diğer yapılar üzerinde pupa olmadan önce 1-2 ay beslenirler. Erginler genellikle birkaç hafta sonra pupadan çıkarlar. Erginler gündüzleri veya geceleri uçarlar ve bazı türler binlerce kilometre göç edebilirler.
*
Birçok önemli Lepidoptera familyalarının benzer davranışları vardır ve bunlar familya isimlerini belirler. Larval davranışlar bitkilerin yaprak, gövde, tomurcuk, çiçek, meyve ve kök gibi tüm kısımlarını içerir ve arız olma belirtileri çok değişiktir. Çoğu tırtıllar yaprak, tomurcuk ve sürgünler üzerinde açıkta beslenirken, bazıları ipeksi ağlar üretir. Bazı tırtıllar toprağın içinde yaşar ve birkaçı ağaçların gövde ve odunsu dalları içinde tüneller açar.

Savaşı: Kimyasal olmayan savaş yöntemleri bazı tırtıllara, özellikle bu tırtıllar birkaç bitki üzerinde küçük sayılarda görüldükleri zaman uygulanabilir. En basit ve etkili metot bitkileri düzenli olarak kontrol etmek, yumurta ve tırtıllar görüldüğü zaman bunları ezmektir. Bu teknik kaba ve gaddar görülebilir. Fakat bu yöntem insektisitlerden daha kesin ve hızlı olarak yumurta ve tırtılları öldürür. Bitki döküntüleri veya toprak içinde pupa olan veya kışlayan tırtıllar sonbahar veya ilkbahar başında iyi bir toprak işlemesiyle kısmen kontrol edilebilir. Yumurta kümeleri olarak kışlayan türler budamayla veya kışın yumurtaları tahrip etmekle sınırlandırılabilir. Kimyasal olmayan tekniklerden olan yapışkan sargılar sadece Geometridae türlerine karşı etkilidir.
*
Tırtıllara karşı temas insektisitleri, genellikle pülverize, fakat bazen toz halinde yaygın şekilde kullanılır. İnsektisitin biraz residu aktivitesi varsa tesirliliği yükselir. Afid ve diğer özsuyu emen böceklere karşı çok etkili olan sistemik insektisitler, tırtıllara eşit ölçüde tesirli olmadığından dolayı, bunlardan bazısının yeterli temas aktivitesi olmalıdır.
*
Derris, Resmethrin veya Malathion gibi kalıcı olmayan temas insektisitleri, bitki üzerinde açıkta bulunan tırtıllara karşı oldukça etkilidir ve tehlikesiz bir şekilde kullanılabilir. Permethrin, Carbaryl veya Trichlorphon gibi daha kalıcı insektisitler bitki üzerinde veya toprakta korunmalı durumlarda beslenen tırtıllara karşı daha iyi kontrol verir. Bacillus thuringiensis içeren bakteri pülverizesi hazır olarak piyasadan temin edilebilir ve faydalı böceklere bir zararı olmaksızın tırtıllar karşı emin ve etkili olarak kullanılabilir.